ද්වාරය:සෞරග්රහ මණ්ඩලය
Portal maintenance status: (2023 ඔක්තෝබර්)
|
හැඳින්වීම
සෞරග්රහ මණ්ඩලය යනු, හිරු සහ එයට ගුරුත්වය මගින් බැඳුණු අනෙකුත් අභ්යවකාශ වස්තූන් (celestial objects) පද්ධතියයි: ප්රධාන ග්රහයන් අට (8) සහ ඒවායේ දැනට හඳුනාගෙන ඇති චන්ද්රයන් 205, ප්රධාන වාමන ග්රහයන් පහකින් (5) (ප්ලුටෝ, එරිස්, සෙරිස්, මාකේ මාකේ, හෝමියා) හා එම වාමන ග්රහයන්ගේ හඳුනාගෙන ඇති චන්ද්රයන් නව (9) දෙනා සහ බිලියනයක් පමණ වන කුඩා ග්රහවස්තූන් එයට අයත් වේ. මෙහි අවසානයට සඳහන් ප්රවර්ග ග්රාහක, කූපර් පටියේ ඇති වස්තූන්, වල්ගාතරු, උල්කා (meteoroids) සහ අන්තර් ග්රහලෝක, දුහුවිලි වලින් සමන්විත වේ.
තෝරාගත් ලිපි
-
Image 1
ගැනිමේඩ්, බ්රහස්පතිගේ ස්වාභාවික උපග්රහයෙකි. එය සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ ඇති විශාලම ස්වාභාවික උපග්රහයා ද වේ. එයට කක්ෂයේ එක් වටයක් යාමට දින හතකට (7) වඩා ස්වල්ප කාලයක් ගතවේ. එය බ්රහස්පති ග්රහයාගේ සිට හත් වන උපග්රහයා මෙන්ම ගැලීලියානු උපග්රහයා ද වේ. ගැනිමේඩ්, යුරෝපා හා අයෝ යන චන්ද්රයින් සමඟ පිළිවෙලින් 1:2:4 කක්ෂීය අනුනාදය දරයි. එය විෂ්කම්භයෙන් බුධ ග්රහයාට වඩා විශාල වුව ද එහි ස්කන්ධය බුධ ග්රහයාගෙන් අඩක් පමණ වේ.
ගැනිමේඩ් ග්රහයා මූලිකව සකස් වී ඇත්තේ සිලිකේට පාෂාණවලින් හා ජලීය අයිස් වලිනි. එහි අභ්යන්තරය යකඩවලින් යුත් ද්වී හරයකින් යුක්තය.එසේම එහි අයිස් ස්ථරවලට මැදිව 200km පමණ පහළින් ලවණ ජලයෙන් යුත් මුහුදක් ඇති බවට ද විශ්වාස කෙරේ. එහි පෘෂ්ඨය ප්රධාන භූ ලක්ෂණ දෙකකින් යුක්ත වේ. එහි අඳුරු කොටස වසර බිලියන 4කට වඩා පැරණි යමහල් විවරවලින් සමන්විතය. එය ග්රහලෝකයෙන් තුනෙන් පංගුවක් ආවරණය කරයි. එහි ආලෝකමත් කලාපය එතරම් පැරණි නැත. කැපුම් හා ගැටි වලින් වලින් යුක්ත එය ග්රහලොවේ ඉතිරිය ආවරණය කරයි. එයට භූ විද්යාත්මක හේතුව එතරම් හොදින් නොදන්නා නමුත් එය උදම් උෂ්ණත්වය නිසා ඇති වූ චලන ක්රියාකාරකම්වල ප්රතිඵලයක් විය හැක. (තව දුරටත්...) -
Image 2
අයෝ යනු බ්රහස්පතිගේ ගැලීලියානු චන්ද්රයින් අතුරින් ඇතුළතින් ම (එනම් ග්රහ ලෝකයට කිට්ටුවෙන්ම) පිහිටි චන්ද්රයා වන අතර එහි විෂ්කම්භය කිමී 3,642 වේ. එය සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ චන්ද්රයින් අතුරින් හතරවන විශාලතම චන්ද්රයා ද වේ. එය හේරා දේවතාවියගේ පූජකවරිය මෙන්ම සියුස් මහ දෙවියාගේ ආදරවන්තියද වූ අයෝ වෙනුවෙන් අයෝ ලෙස නම් කරන ලදී.
සක්රීය ගිණි කඳු 400කට අධික ප්රමාණයක් සහිත අයෝ චන්ද්රයා භූ විද්යාත්මකව සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ ඇති සක්රීයම වස්තුව වේ. මෙම අධික භූ ගෝලීය සක්රීයතාවයට හේතු වන්නේ බ්රහස්පති විසින් ඇති කරන වෙනස්වන ආකර්ෂණය නිසා අයෝ චන්ද්රයාගේ අභ්යන්තරයේ ඝර්ෂණය තුළින් හටගන්නා උදම් උෂ්ණත්වයයි. මෙහි ඇති ඇතැම් ගිණි කඳු මගින් පිට කරන සල්ෆර් හා සල්ෆර් ඩයොක්සයිඩ් දුම් රොටු කිලෝමීටර 500 (සැතපුම් 310) පමණ උසකට ඉහළ යයි. තවද අයෝ ග්රහයාගේ පෘෂ්ඨය කඳු 100කින් පමණ සමන්විත වේ. ඒවා අයෝහි පාදමේ වූ සිලිකේට කබොල්ලෙහි වූ අධික තෙරපුම පාදක කරගෙන ඉහළට සෑදුණු කඳු වේ. එහි ඇතැම් කඳු පෘථිවියේ එවරස්ට් කන්දටත් වඩා උස් වේ. බාහිර සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ ඇති (ඝන අයිස් තට්ටු ඇති) අනෙක් බොහෝ උපග්රහයන් මෙන් නොව අයෝ චන්ද්රයා ද්රව යකඩ හෝ අයන් සල්ෆයිඩ් හරයක් වටා ඇති සිලිකේට් පාෂාණවලින් මූලිකව සමන්විත වේ. තවද, අයෝ ග්රහයාගේ පෘෂ්ඨයේ වැඩි ප්රමාණයක් සල්ෆර් හා සල්ෆර් ඩයොක්සයිඩ් තුහිනවලින් වැසී පවතී. (තව දුරටත්...) -
Image 3
බුධ යනු හිරුගේ සිට පළමු වැනියට පිහිටි සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ කුඩාම ග්රහලෝකය වේ. හිරුට ආසන්නයේම පිහිටා අති මෙය කි.මි.4,887 ක විශ්කම්භයකින් යුක්තය. අධික උෂ්ණත්වයකින් යුතු මෙම ග්රහයා තුල ජලය නොමැත.දිවාකාලයේ උෂ්ණත්වය කෙල්වින් 673කි.එය රාත්රියට 175 කි. මෙහි ජීවී වාසයක් නොමැත. මෙහි චුම්බක ක්ෂේත්රය පෘථිවිය මෙන් 1% කි.අභ්යන්තර මදය ද්රව යකඩවලින් සමන්විත වීම එයට හේතුවයි. ඉලිප්සාකාර කක්ෂයක සූර්යයා වටා ගමන් කරන බුධ ග්රහයා තමා වටා භ්රමණය වීමට පෘථිවි දින 58ක් සහ පැය 15ක් ගත වන අතර සූර්යයා වටා එක් වරක් භ්රමණය වීමට දින 88ක් ගත වේ.
භෞතික ලෙස බුධ ග්රහයාගේ පෙනුම චන්ද්රයාගේ පෙනුමට සමාන වේ. එය ආවාට විශාල ප්රමාණයකින් සමන්විත අතර ස්වභාවික චන්ද්රිකා හෝ එහි වායුගෝලයක් ඇති බව සනාථ වී නැත. බුධ ග්රහයා සතුව විශාල යකඩ හරයක් ඇති අතර එමඟින් පෘථිවියේ චුම්බක ක්ෂේත්රයෙන් 1% ක් පමණ වන චුම්බක ක්ෂේත්රයක් උත්පාදනය කරයි. එය අසාමාන්ය ලෙස ඝන ග්රහයක් වී ඇත්තේ එහි හරය විශාල වීම නිසාය. බුධ ග්රහයාගේ මතුපිට උෂ්ණත්වය 90 – 700 k ( -180 සිට 430 සෙල්සියස්) දක්වා වන අතර සුර්යයාට පහලින් ඇති ලක්ෂය උණුසුමින් වැඩිම ස්ථානය වන අතර ධ්රැව අසල ඇති ආවාටවල පතුල සීතලම ස්ථානය වේ. (තව දුරටත්...) -
Image 4යෝධ ග්රහලෝක හෝ දැවැන්ත ග්රහලෝක සමන්විත වන්නේ පෘථිවියට වඩා ප්රමාණයෙන් ඉතා විශාල ග්රහලෝක වලින් ය. සාමාන්යයෙන් යෝධ ග්රහලෝක, වායූන් හෝ අයිස් වැනි අඩු තාපාංකයක් ඇති ද්රව්යයන්ගෙන් සෑදී ඇති නමුත් පාෂාණ වැනි ඝන ද්රව්ය වලින් සෑදුනු යෝධ ග්රහලෝකද පවතී. සෞරග්රහ මණ්ඩලය තුල යෝධ ග්රහලෝක හතරක් ඇත. බ්රහස්පති, සෙනසුරු, යුරේනස් හා නෙප්චූන් ඒ හතර යි. සෞරග්රහ මණ්ඩලයෙන් පිට වෙනත් තාරකා වටා පරිභ්රමණය වන යෝධ ග්රහලෝක ද මේ වනවිට හඳුනාගෙන ගෙන ඇත.
යෝධ ග්රහලෝක ඇතැම් විටකදී බ්රහස්පතිගේ නමින් (ජුපිටර් නම් රෝමානු දෙවියා ජෝව් නමින් ද හැඳින්වීය) ජෝවියානු ග්රහලෝක ලෙස ද හැඳින්වේ. තවත් විටකදී ඒවා වායු යෝධයන් ලෙස ද හැඳින්වෙයි. නමුත් වර්තමානයේ බොහෝ තාරකා විද්යාඥයින් වායු යෝධයන් ලෙස හඳුන්වන්නේ බ්රහස්පති සහ සෙනසුරු පමණක් වන අතර, අයිස් වලින් සමන්විත යුරේනස් සහ නෙප්චූන් අයිස් යෝධයන් ලෙස හඳුන්වයි. කෙසේ නමුත්, එම නම් දෙකම නොමග යවන සුළුය. මන්ද, සියලුම යෝධ ග්රහලෝක මූලිකව සමන්විත වන්නේ අවධි ලක්ෂ්යය ඉක්මවා ගිය තරල වලින් ය. එම තරලවලට වෙන් කොට හඳුනාගත හැකි වායුමය සහ ද්රවමය අවස්ථා නොමැත. සෙනසුරු සහ බ්රහස්පති, හයිඩ්රජන් සහ හීලියම් වලිනුත්, යුරේනස් සහ නෙප්චූන් ජලය, ඇමෝනියා සහ මීතේන් වලින් ද මූලිකව සමන්විත වේ. (තව දුරටත්...) -
Image 5
-
Image 6අඟහරු හට ෆෝබෝස් සහ ඩෙයිමෝස් නමැති, කුඩා චන්ද්රයන් දෙදෙනෙකු ඇති අතර, ඒවා අත්පත් කර ගත් ග්රහකයන් බවට විශ්වාස කෙරෙයි . 1877 දී අසාෆ් හෝල් විසින් සොයාගන්නා ලද චන්ද්රිකා දෙක, නම් කරන ලද්දේ, ග්රීක මිථ්යාකතා වලට අනුව, යුද්ධයට අධිපති සහ ඔවුන්ගේ පියා වන ඒරීස් සමග එක්ව, යුද්ධය සඳහා නික්මගිය, ෆෝබෝස් (සන්ත්රාසය/භීතිය) සහ ඩෙයිමෝස් (භීෂණය/ත්රාසය) අනුව යමිනි. රෝමන්වරුන් විසින් අඟහරු හැඳින්වුනු ලැබුයේ ඒරීස් යනුවෙනි. (තව දුරටත්...)
-
Image 7
යුරේනස් යනු සූර්යයාගේ සිට හත් වැන්නට පිහිටා ඇති ග්රහලොව වන අතර එය සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ විශාලත්වයෙන් තෙවන ස්ථානය හා ස්කන්ධයෙන් හතරවන ස්ථානය ලබාගනී. එය නම් කරන ලද්දේ අහසට අධිපති දෙවියාගේ නමිනි. එනම් යුරේනස්ය. ඔහු ක්රෝනෝස් (සෙනසුරු) ගේ පියා වන අතර සියුස් (බ්රහස්පති) ගේ සීයා ද වේ. නූතන කාලය තුළ සොයාගත් මුල්ම ග්රහ වස්තුව ද මෙය වේ. මුලින්ම සොයාගත් ග්රහයින් පස්දෙනා මෙන්ම පියවි ඇසට දර්ශනයවුවත් පැරණි නිරීක්ෂකයන් එය ග්රහලොවක් ලෙස හඳුනා නොගත්තේ එහි තිබූ අඳුරු ගතිය නිසාවෙනි. නූතන ඉතිහාසයේ ප්රථම වරට සෞරග්රහ මණ්ඩලය පිළිබඳව දැන සිටි සීමා මායිම් පුළුල් කරමින් 1781 මාර්තු 13 වන දින සර් විලියම් හර්ෂෙල් විසින් යුරේනස් සොයාගැනීම ප්රසිද්ධියට පත් කරන ලද අතර එය දුරේක්ෂයක් යොදාගනිමින් සිදු කළ ප්රථම සොයාගැනීම ද විය.
යුරේනස් හා නෙප්චූන් යන ග්රහයින් දෙදෙනා අභ්යන්තරික හා වායුගෝලීය සංයුතීන් අනුව විශාල වායු යෝධයින් වන බ්රහස්පති හා සෙනසුරුගෙන් වෙනස් වේ. අභ්යාවකාශ විද්යාඥයින් ඇතැම් විට ඒවා අයිස් යෝධයන් ලෙස වෙනස් වූ වර්ගීකරණයට ඇතුළත් කරයි. යුරේනස්ගේ වායුගෝලය බ්රහස්පති හා සෙනසුරුට සමාන වන මුලිකවම හයිඩ්රජන් හා හීලියම්වලින් සමන්විත වන අතර ජලය , ඇමෝනියා හා මීතේන් වැනි අයිස් විශාල ප්රමාණ වලින්ද සාමාන්ය හයිඩ්රොකාබන ශේෂයන් ෙගන්ද සමන්විතවේ. තවද එය සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ ඇති සිසිල්ම ග්රහලෝකය ද වේ. එහි අවම උෂ්ණත්වය 49K (-224oC) පමණ වේ. එයට ස්ථරවලින් යුත් සංකීර්ණ වලාකුළු අකෘතියක් පවතී. එහිදී ජලය එහි පහළින්ම ඇති වළාකුළු ස්ථරය සාදන බවත් මීතේන් එහි ඉහළින්ම ඇති වලාකුළු ස්ථරය සාදන බවට උපකල්පනය කර ඇත. (තව දුරටත්...) -
Image 8
සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ 8 වෙනි සහ සූර්යයාගේන් දුරින්ම පිහිටි ගහලෝකය වන්නේ නෙප්චූන් ය. (තව දුරටත්...) -
Image 9
සෙනසුරු යනු සූර්යයාගේ සිට ඇති හයවන ග්රහලොව වන අතර සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ බ්රහස්පතිට පසුව එන දෙවන විශාලතම ග්රහලෝකයයි. මෙය බ්රහස්පති, යුරේනස්, නෙප්චූන් සමඟ වායු යෝධයන් ලෙස නම් කර ඇත. (බ්රහස්පති වෙනුවෙන් ජෝවියන් ග්රහ ලෝක ලෙස ද හඳුන්වයි) මෙය නම් කරන ලද්දේ රෝමාණු දෙවියකු වූ සැටර්නස් ගේ නමිනි. ඔහුව ග්රීක ක්රොනෝස්ට සමාන කරන ලද අතර බැබිලෝනියානු නිනුර්ටා ටද සමාන වේ. සැටර්න්ගේ ලකුණ දෙවියන්ගේ දෑකැත්ත ප්රදර්ශනය කරයි. මෙයට උප ග්රහයින් 62 ක් සිටියි. (තව දුරටත්...) -
Image 10
සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ හත්වන ග්රහලෝකය වන යුරේනස් සතුව දන්නා චන්ද්රයින් 27ක් ඇති අතර, ඒවායින් බොහොමයක් නම් කර ඇත්තේ විලියම් ෂේක්ස්පියර් සහ ඇලෙක්සැන්ඩර් පාප්ගේ කෘතිවල එන හෝ සඳහන් වන චරිත අනුවය.[1] යුරේනස්ගේ චන්ද්රයන් කාණ්ඩ තුනකට බෙදා ඇත: අභ්යන්තර චන්ද්රයින් දහතුනක්, ප්රධාන චන්ද්රයින් පහක් සහ අක්රමවත් චන්ද්රයින් නවයක්. අභ්යන්තර සහ ප්රධාන චන්ද්රයන් සියල්ලටම ප්රගති කක්ෂ ඇති අතර අක්රමවත් කක්ෂ බොහෝ දුරට ප්රතිගාමී වේ. අභ්යන්තර චන්ද්රයන් යුරේනස්ගේ වළලු සමග පොදු ගුණ සහ සම්භවය බෙදා ගන්නා කුඩා අඳුරු සිරුරු වේ. ප්රධාන චන්ද්රයන් පහ ඉලිප්සාකාර වන අතර, ඒවා ඒවායේ අතීතයේ යම් අවස්ථාවක දී ජල ස්ථිතික සමතුලිතතාවයට ළඟා වූ බව පෙන්නුම් කරයි (සහ තවමත් සමතුලිතතාවයේ පවතී), සහ ඒවායින් හතරක් ඒවායේ මතුපිට කැනියොන් සෑදීම සහ ගිනිකඳු වැනි අභ්යන්තර ක්රියාවලීන්ගේ සලකුණු පෙන්වයි. ] මෙම පහෙන් විශාලතම, ටයිටේනියා, විෂ්කම්භය කිලෝමීටර 1,578 ක් වන අතර සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ අටවන විශාලතම චන්ද්රයා වන අතර එය පෘථිවි චන්ද්රයාගේ ස්කන්ධයෙන් විස්සෙන් එකක් පමණ වේ. නිත්ය චන්ද්රයන්ගේ කක්ෂ යුරේනස්ගේ සමකයට ආසන්නව කොප්ලානාර් වන අතර එය එහි කක්ෂයට 97.77° ඇලව ඇත. යුරේනස්ගේ අක්රමවත් චන්ද්රයන්ට ග්රහලෝකයේ සිට විශාල දුරින් ඉලිප්සාකාර සහ දැඩි ලෙස ආනත (බොහෝ විට ප්රතිගාමී) කක්ෂ ඇත. (තව දුරටත්...)
ඔබට යමක් සම්බන්ධයෙන් උදව් අවශ්ය ද?
ඔබට සෞරග්රහ මණ්ඩලය සම්බන්ධයෙන් පිළිතුරු සොයාගැනීමට අපහසු පැණයක් තිබේ ද?
සමහර විට විකිපීඩියා නිර්දේශ කවුලුව වෙත යොමුවීම, ඉක්මන් පිළිතුරක් සොයාගැනීමට මාර්ගයක් විය හැක.
තෝරාගත් සේයාරු
උප ප්රවර්ග
- උප ප්රවර්ග නැරඹීම සඳහා [►] තෝරන්න
උප මාතෘකා
| |||||||||||||||||
සෞරග්රහ මණ්ඩලය → Local Interstellar Cloud → Local Bubble → Gould Belt → Orion Arm → ක්ෂීර පථය → Milky Way subgroup → Local Group → Virgo Supercluster → Laniakea Supercluster → Observable universe → විශ්වය |
ආශ්රිත විකිමීඩියා
විකිබුක්ස්
පොත්
කොමන්ස්
මාධ්ය
විකිනිව්ස්
පුවත්
විකික්වෝට්
කියමන්
විකිසෝර්ක්
මූලාශ්ර
විකිවර්සිටි
ඉගෙනුම් මූලාශ්ර
වික්ෂනරි
අර්ථ දැක්වීම්
විකිඩේටා
දත්ත ගබඩාව