ශ්‍රී ලංකාවේ පහතරට වැසි වනාන්තර

ශ්‍රී ලංකා පහතරට වර්ෂා වනාන්තර
ශ්‍රී ලංකා පහතරට වර්ෂා වනාන්තර
	බදුල්ල දිස්ත්‍රික්කයේ දකුණෙහි වූ පහතරට වර්ෂා වනාන්තරයක්.
	පාරිසරික කලාපයේ පැතිරීම (දම් පැහැයෙන්)
පරිසර විද්‍යාව
ක්ෂේත්‍රය	ඉන්දුමලයානු
බයෝමය	නිවර්තන සහ උපනිවර්තන තෙත් පළල් පත්‍ර වනාන්තර
සීමා	ශ්‍රී ලංකා වියළි කලාපීය වියළි සදාහරිත වනාන්තර සහ ශ්‍රී ලංකා කඳුකර වර්ෂා වනාන්තර
භූගෝල විද්‍යාව
භූමි ප්‍රමාණය	12,493 km2
රට	ශ්‍රී ලංකාව
සංරක්ෂණය
සංරක්ෂණ තත්ත්වය	තීරණාත්මක/තර්ජනයට ලක් වූ
ගෝලීය 200	ශ්‍රී ලංකා තෙත් වනාන්තර (ශ්‍රී ලංකා කඳුකර වර්ෂා වනාන්තර සමඟ)
ආරක්ෂිත	1,176 km² (9%)

ශ්‍රී ලංකා පහතරට වැසි වනාන්තර දිවයිනේ නිරිතදිග කොටසේ උන්නතාංශය මීටර් 1000 ක් (අඩි 3,281) පහල ශ්රී ලංකාවේ නිවර්තන වැසි වනාන්තර නියෝජනය කරයි.මෙහි වසර පුරා උණුසුම්, තෙත් කාලගුණයක් පවතී.වසර දහස් ගණනක් සිට මහාභූමියක් වු ඉන්දියානු අර්ධද්වීපයෙන් හුදෙකලාව පිහිටීම හේතුවෙන් ශ්රී ලංකාවේ වැසි වනාන්තර තුළ පමණක් දැකිය හැකි බව බොහෝ ශාක සහ සත්ව විශේෂ පරිණාමය වී තිබේ. ඝන වනාන්තර උඩුවියන් සෑදි ඇත්තේ ගස් විශේෂ 150 කට වැඩි මීටර් 45 (අඩි 148) ක් තරම් ඉහළ කරා ළඟා වන ස්තර මගිනි.මෙම පහතරට වැසි වනාන්තරය ශ්රී ලංකාවේ මුළු භූමි ප්රමාණයෙන් සියයට 2.14 පමණ වේ . මෙම පරිසර කලාපය ලඳු කැලෑ වලට හා ශ්රී ලංකාවේ කුඩා ආවේණික ක්ෂීරපායින්ට නිවහනකි . ලොව පුරා සිටින උභය ජීවී විශේෂ වලින් වැඩිම ඝනත්වය ඇත්තේ ශ්රී ලංකාවේය. එයට ගස් ගෙම්බන් විශේෂ 250 ක් ඇතුලත් වන අතර ඔවුන් මෙම වැසි වනාන්තර තුළ ජීවත්වේ.

වන ආවරණය

මෙම පහතරට වැසි වනාන්තර මෙරට ;මුළු භූමි ප්රමාණයෙන් 2.14 ක් ආවරණය කරයි. එය හෙක්ටයාර 124,340.8ක් (480.1 වර්ග සැතපුම්) පමණවේ.තෙත් මෝසම් වනාන්තර වල වාර්ෂික වර්ෂාපතනය 2,500-1,800 mm (98-71 දී) පමණ වන අතර ඒවා උස මීටර් 1000 (අඩි 3,281) පහල භූමිවල පිහිටා ඇත. කන්නෙලිය, විහාරකැලේ , නාකියදෙනිය, සහ ලෝක උරුමයක් වන සිංහරාජ, මෙම පරිසර කලාපයට නියෝජනය කරන වනාන්තර වේ.බඹරබොටුව , මොරපිටිය, රුනාකන්ද , ගිලීමලේ හා එරත්නේ අනෙක් රක්ෂිත වනාන්තර කිහිපයකි. [4] වසර පුරා වර්ෂාපතනය හා නොවෙනස් උෂ්ණත්වය ජෛව විවිධත්වයෙන් ඉතා පොහොසත් වීමට උපකාරීවේ. මෙම වනාන්තර ගංගා සඳහා වැදගත් ජල පෝෂක ප්රදේශයක් ලෙස ක්රියා කරයි.

දිස්ත්‍රික්කය	පහත් බිම් වැසි වනාන්තර හෙක්ටයාර වලින්	පහත් බිම් වැසි වනාන්තර වර්ග. සැතපුම්	Wet monsoon forests in ha	Wet monsoon forests in sq. miles
අම්පාර	—	—	45,519.2	175.8
බදුල්ල	1,610.6	6.2	15,750.8	60.8
මඩකලපුව	—	—	13,378.2	51.7
කොළඹ	1,359.7	5.2	—	—
ගාල්ල	18,849.4	72.8	—	—
ගම්පහ	240.8	0.9	—	—
හම්බන්තොට	207	0.8	570.3	2.2
කළුතර	14,021.2	54.1	—	—
මහනුවර	14,065.5	54.3	3,543.9	13.7
කෑගල්ල	9,985.1	38.6	44.2	0.2
කුරුණෑගල	—	—	1,260.9	4.9
මාතලේ	8,217	31.7	31,108.7	120.1
මාතර	15,717.6	60.7	1,772	6.8
මොණරාගල	392.5	1.5	56,769	219.2
නුවරඑළිය	3,639.3	14.1	121.4	0.5
පොළොන්නරුව	—	—	46,388	179.1
රත්නපුර	36,035.1	139.1	5,746.4	22.2
ත්‍රිකුණාමලය	—	—	4	0.015
එකතුව	124,340.8	480.1	221,977	857.1

භූ විද්යාත්මක ඉතිහාසය

. Cretaceous යුගය තෙක් වරක් ශ්රී ලංකාව Gondwanaland කොටසක් විය. පසුව එය ඉන්දීය භූ තැටියේ කොටසක් ලෙස වෙන්ව උතුරු දෙසට පා වී ගියේය.වසර මිලියන 55 කට පසුව ඉන්දීය භූ තැටිය ආසියානු මහාභුමීය සමග ඝට්ටනය වුණි.එම නිසා බොහෝ Gondwana වර්ගීකරණ වර්තමානයේ ශ්‍රී ලංකාවේ දැකිය හැකිය.මයෝසීන යුගයේ අගබාගය වන විට පළමුව ශ්රී ලංකා ඉන්දියානු උප මහාද්වීපයෙන් වෙන් බවට පත් විය.දේශගුණික වෙනස්කම් නිසා නිරිත දිග ශ්රී ලංකාව සහ ඉන්දියාව බටහිර ඝාට්ස් අතර සමීපතම අනෙකුත් තෙත් වනාන්තර තුළ වියළි කලාපයක් ඉස්මතු විය. කෙසේ නමුත් ප්‍රධානභූමියෙන් මුල් වෙන්වීමේ සිටම දිවයින ඉඩම් පාලම් මගින් නැවත නැවතත් , එරටට සමග සම්බන්ධ කර ඇති නමුත්, ශ්රී ලංකාවේ තෙත් වනාන්තර හා එහි තෙත් වනාන්තර-අනුවර්තනය biota පාරිසරිකව හුදෙකලා ලෙස හඳුනාගෙන ඇත.

විශේෂාංග

මෙම පරිසර පද්ධතිය අර්ධ වශයෙන් මීටර් 2,500 (අඩි 8,202) ඉහල එකට බැදුණු වළල්ලකින් වටවී ඇති අතර දුම්බර කඳුවැටියන් වෙන්ව පවතියි.^[2] මේ කඳු ඔවුන්ගේ ම පරිසර කලාපය, ශ්රී ලංකා කඳුකර වැසි වනාන්තර මගින් නියෝජනය කරයි. මෙම පරිසර කලාපය රතු-කහ podzolic පසට වර්යෙන් සමන්විතවේ.^[3] සැප්තැම්බර් මාසයේ සිට මැයි මස දක්වා දීර්ඝ නිරිතදිග මෝසම් වර්ෂාව මෙම පරිසර කලාපයට මි.මී. 5000 කට අධික (දී 196.9) වර්ෂාපතනයක් ගෙන එයි. මෙහි උෂ්ණත්වය වසර පුරා 27-30 ° C (81-86 ° F) අතර නිරන්තරයෙන් පවතී.ඉන්දියන් සාගරය ආසන්නයේ පැවතීම නිසා දිනපතා උෂ්ණත්වය සාගරයෙන් හමන මද සුළඟින් පාලනයවේ . සාපේක්ෂ ආර්ද්‍රතාවය 75% -85% ත් අතර පරාසයක් වේ. ^[3]

ශාක

මෙම කලාපයේ වෘක්ෂලතාදියට මූලික වශයෙන්ම දේශගුණය සහ භූ ලක්ෂණද ද්විතීයිකව භෞම කොන්දේසි දායක වේ.මල් ප්‍රජාවන් දෙකක් ශ්රී ලංකා පහතරට වැසි වනාන්තර තුළ ආධිපත්යය පතුරුවා ඇත. මේවා Dipterocarpus (සිංහල 'හොර ") ප්රජාව සහ නා-දර්ශය ප්‍රජාව (සිංහල" නා-Doona ")වේ.මෙම Dipterocarpus ප්රජාව Dipterocarpus zeylanicus, Dipterocarpus hispidus, Vitex altissima, Chaetocarpus castanocarpus, Dillenia retusa, Dillenia triquetra, Myristica dactyloides, සහ Semecarpus gardneri සමන්විත වේ. මෙම නා-දර්ශය ප්රජාව, Anisophyllea cinnamamide, Cullenia rosayroana, නා ගස (ශ්රී ලංකා ජාතික ගස) Mesua nagassarium, Myristica dactyloides, Palaquium petiolare, දර්ශය affinis, දර්ශය congestiflora, දර්ශය disticha, දර්ශය megistophylla, දර්ශය trapezi folia, දර්ශය වෝර්තින්ටන් , Syzygium rubicundum, යනාදියෙන්ද Chaetocarpus castanocarpus, Garcinia hermonii, Syzygium neesianum, සහ Xylopia championi හි උප වියන් වලින්ද සමන්විතවේ. මෙම පරිසර කලාපයට අයත් අසේවිත වනාන්තර ස්ථර හතරකින් යුක්තය. මීටර 30-40 (98-131 අඩි) දී ප්රධාන වියන්, මීටර 15-30 (49-98 අඩි) දී උප වියන්, මීටර් 5-15 (16-49 අඩි ඇති ) යටි, සහ විරල පඳුරු ස්ථරය. ම තු වන ස්ථර යේ ශාක ප්රධාන වියනත් මීටර් 45 (අඩි 148) දක්වා පැතිර යයි.

වෙරළ තීරයේ සමීප පිහිටා වගුරැ වනාන්තර පරිසර කලාපයට තුළ එකිනෙකට වෙනස් පුරුද්දක් ප්රදේශවේ . Avicennia-Rhizophora-Sonneratia කඩොලාන වෙරළ තීරයේ වාටිය ආධිපත්යය පතුරුවා ඇත.

ජෛවවිවිධත්වය

සියලුම ලංකාවට ආවේණික ශාක හා සත්ව නිරිත දිග වැසි වනාන්තර පමණක් සීමා වී ඇත. උණුසුම් තෙත් දේශගුණිය හා දිගු භෞතික හුදෙකලාව, සම්මත තෙත් වනාන්තර විශේෂ ඒකදේශිකතාවකය විශේෂඥ ඉහල තලයකට උසස් කර ඇත. ශ්රී ලංකාවට ආවේණික ශාක විශේෂ 306 අතුරින් සියයයට 60 කට වැඩි ශාක මෙම පරිසර කලාපයට සීමා වේ. තවත් විශේෂ 61ක් කඳුකර වැසි වනාන්තර සහ වියළි වනාන්තරවල පැතිර පවතී . ආසියානු වැසි වනාන්තර තුල ප්රමුඛ ශාක පවුල වන Dipterocarpaceae මෙහි විශේෂ එකදේශියතාවයක් පෙන්වයි. Dipterocarpaceae පවුලට අයත් ශාක විශේෂ 58 කින් ආවේණික විශේෂ දෙකක් පමණක් මෙම වැසි වනාන්තර ද සොයා ගත හැක. Anoectochilus setaceus හෝ Wanaraja ( "වනාන්තර රජු" සඳහා සිංහල) ආවේණික උඩවැඩියා මෙම පරිසර කලාපයේ පමණක් සුරක්ෂිත වනාන්තර දක්නට ලැබේ. ශාක විශේෂ කිහිපයක් ඉතා දේශීයකරණය බෙදාහැරීමේ පෙන්වයි . පහත් බිම් හා උප කඳුකර වනාන්තර, ශ්රී ලංකාව තුළ හා දකුණු ආසියාව පුරාම ශාකමය අතින් අතිශයින් සාරවත්බවක් පෙන්වයි

සත්ත්ව සංහතිය

ක්ෂිරපායින්

විශාල සතුන් සංඛය්යාවක් සඳහා ශ්රී ලංකා භූමි ප්රදේශය ප්‍රමාණවත් නොමැත. rhinoceroses, hippopotamuses, සිංහ ආදී සතුන්ගේ පාරම්පරික ආකාරයේ පොසිල වාර්තා රැසක් සොයා ගෙන ඇත. සුළු විශේෂ සංඛ්යාව නොතකා, මෙම පරිසර කලාපය අතිශය ආවේනික ශාක විශේෂ, ලඳු කැලෑ ඇතුළු ආසන්න ආවේනික ක්ෂීරපායීන්, සඳහා නිවහනක් වී ඇත. ලංකාවට ආවේණික ලඳු කැළෑ වර්ග දෙක ආසියානු ගොඩබිම ලඳු කැළෑ සහ වනාන්තර ලඳු කැළෑ වශයෙන් පිළිවෙලින් ගොදුරු වන හා වඳ වී යන ලෙස ලැයිස්තුගත කර ඇත.ශ්රී ලංකා දිවියා දිවයිනේ විශාලතම මාංශ භක්ෂක සත්වයා වන අතර හඳුනාගත් තර්ජනයට ලක්වූ සත්වයකි. ආසියානු අලි ඇතුන් මෙම වැසි වනාන්තර තුළ සුළු වශයෙන් ජීවත් වන සහ තර්ජනයට ලක් වූ ලෙස ලැයිස්තුගත කර ඇත. ඔවුන් විශාල වශයෙන් ජීවත් වන වියළි කලාපීය වනාන්තර, මෙන් නොව මෙම පරිසර පද්ධතියන්ගේ අලිගහනය වාස භූමි අහිමි සහ ඛණ්ඩනයන්ට මුහුණ දෙනු ලබයි. ඉන්දීය හාවා, ධීවර බළලා සහ කොළ-දිවියා, මෙම පරිසර කලාපයේ වාසය කළ අනෙකුත් ක්ෂීරපායී කිහිපයකි.^[4]

නුදුරු-ආවේණික හා අතිශය ආවේනික ක්ෂීරපායි විශේෂ පහත ලැයිස්තු ගත කර ඇති ප්රදේශවල ජීවත් වෙති. දැඩි ආවේණික විශේෂ තරු ලකුණ යොදා ලකුණු කර ඇත.

ශ්‍රී ලංකා කදු හික් මීයා
ශ්‍රී ලංකා කැලෑ හික් මීයා
පත්-නාස් වවුලා
ශ්‍රී ලංකා කලු වදුරා
Golden palm civet
Layard's palm squirrel
Travancore flying squirrel
ශ්‍රී ලංකා ක‍ටු හීන් මීයා
ශ්‍රී ලංකා ගස් මීයා

පක්ෂීන්

.මෙම පරිසර කලාපයට සම්පූර්ණයෙන්ම ශ්රී ලංකාවටවට ආවේණික පක්ෂින් අඩංගු වේ. පක්ෂි විශේෂ දහසයක් ආසන්න ආවේණික ලෙසද විශේෂ දෙකක් වන බට ඇටි කුකුළා සහ ලංකා පිලච්චා ස්වදේශීය විශේෂ ලෙසද වර්ගීකරණය කර ඇත. ඇටි කුකුලා සහ ලංකා අරංගයා තර්ජනයට ලක් වූ පක්ෂින් ලෙස ලැයිස්තුගත කර ඇත. අළු දෙමලිච්චා, වත රතු මල් කොහා සහ පෙති ගෝමර වල් අවිව්චියා අනෙකුත් තර්ජනයට ලක් වී ඇති විශේෂ වේ.^[5]

නුදුරු-ආවේණික හා දැඩි ඒකදේශික කුරුල්ලන් පහත ලැයිස්තු ගත කර ඇති ප්රදේශවල ජීවත් වෙති. දැඩි ආවේණික විශේෂ තරු ලකුණ යොදා ලකුණු කර ඇත

මයිල ගොයා
අළු කෑදැත්තා
වත රතු මල් කොහා
බට ඇටි කුකුළා*
හබන් කුකුළා
වළි කුකුළා
කැහිබෙල්ලා
පුල්ලි වල් අවිච්චියා
හිස සුදු සාරිකාවා
සේල ලිහිණියා
ලය දුබුරු මැසිමරා
පරදැල් කුරුල්ලා
රතු දෙමලිච්චා
ලංකා පිලච්චා
මූකලන් කොට්ටෝරුවා
ලංකා ගිරාමලිත්තා
අළු ගිරවා
පිටතඔල වන බස්සා

උරගයින්, මාලුන් සහ උභයජීවින් .

ශ්රී ලංකාවේ උරග සත්ව කාණ්ඩයට ආවේණික විශේෂ 114 සමග විශේෂ 204 ඇතුළත් වේ. තවත් තක්සෝන 17ක් උපවිශේෂය මට්ටමින් ලංකාවට ආවේණික වෙයි. හැල කිඹුලා spineless forest lizard සහ මිරිදිය මත්ස්ය විශේෂ අටක් අන්තරාදායක ලෙස ලැයිස්තුගත කර ඇත.ලොව පුරා උභය ජීවී විශේෂ වැඩිම ඝනත්වය (වර්ග කිලෝ මීටර් 1,000 (386 වර්ග සැත) විශේෂ 3.9ක් ) ශ්‍රී ලංකාව සතුව ඇත. මෙහි Rhacophoridae පවුලට අයත් ගෙම්බන් විශේෂ 250 ක් ඇතුළත් වේ. මෙම බොහෝමයක් විශේෂ සීමාසහිත පරාසයක බෙදාහැරීම , බොහෝ විට වර්ග කිලෝමීටර 0.5 (0.19 වර්ග සැත)ක් පමණවේ. මෙම විශේෂ වාස භූමි අහිමි වීම සහ කැබැලි වීමට මුහුණ දී ඇත.

තර්ජන හා සංරක්ෂණය

ශ්රී ලංකාවේ වැසි වනාන්තර බොහෝ වගාවන් සඳහා, පළමුව කෝපි සහ සින්කෝනා වගා හා පසුව තේ හා රබර් සඳහා එළි පෙහෙළි කරන ලදී. ඉතිරි වනාන්තර තෙත් කලාපයේ සියයට 4.6 පමණක් ආවරණය කරයි. 1990-2005 අතර කාලය තුළ ශ්රී ලංකාව, ලෝකයේ ප්රාථමික වනාන්තර විනාශ අනුපාත වැඩිම වන රටක් බවත් අනාවරණය වේ. 2005 දී සිදු කළ සමීක්ෂණයකින් හෙළි ශ්රී ලංකාවේ ගෙම්බන් විශේෂ 17ක් පසුගිය දශකය තුල වඳ වී ඇති අතර ඔවුන්ගේ වාසස්ථාන සුරක්ෂිත නොකරන්නේ නම් තවත් ගෙම්බන් විශේෂ 11ක් වඳ වී යාමේ අවදානමකට ලක් මුහුණ දීමට සිදු වේ. මෙම ඉතිරි වනාන්තරද කැබලි කැඩී පවතී. ඒවා බොහෝ දුරට වර්ග කිලෝමීටර 10 (3.86 වර්ග සැත)ට අඩු ප්‍රදේශක පැතිරී ඇත. හොර දඩයම් සහ වන නිෂ්පාදන (දැව, දර, ඖෂධීය ශාක) උදුරා ගැනීමෙන් රක්ෂිත වනාන්තර සියල්ල පාහේ ප්රශ්නයකට මුහුණ දී ඇත.

කෙසේ නමුත්, දැනට පවතින වනාන්තර සංරක්ෂණය කරන්නේ නම් මෙම පරිසර කලාපයට අයත් ශාක විශේෂ බොහොමයක් කුඩා වාසස්ථාන අවශ්යතා ඇති ලෙස, වැඩි දියුණු කළ හැක. මෙම පරිසර කලාපයට සමඟ එකට බැඳෙන රක්ෂිත ප්රදේශ කිහිපයක් පවතී. වඩාත් කැපී පෙනෙන දෙක වන්නේ ලෝක උරුමයක් සිංහරාජ වන රක්ෂිතයේ හා සමනළ අඩවිය අභය භූමියයි . සුරක්ෂිත මුළු පරිසර කලාපය වර්ග කිලෝමීටර් 260(100.39 වර්ග සැත)ක් පමණවේ .

මෙම පරිසර කලාපයට සමඟ පැටලෙන්නේ බව රක්ෂිත ප්රදේශ :.

ආරක්ෂිත පෙද්ශ	ප්රදේශයේ km ²	ප්රදේශයේ sq. mi	IUCN IUCN Category
ශ්රී ජයවර්ධනපුර කුරුළු අභය භූමිය	30	11.6	IV
සිංහරාජ වන රක්ෂිතය	100	38.6	IV
තෙල්වත්ත	20	7.7	IV
අත්තිඩිය වගුරු	10	3.9	IV
සමනළ අඩවිය අභය භූමිය	100	38.6	IV
එකතුව	260	100.4

References

^ Eric Dinerstein, David Olson, et al. (2017). An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm, BioScience, Volume 67, Issue 6, June 2017, Pages 534–545; Supplemental material 2 table S1b. [1]
^ "Sri Lanka lowland rain forests".
^ ^a ^b (Sinhala) Senarathna, P.M. (2005). Sri Lankawe Wananthara (1st ed.). Sarasavi Publishers. pp. 25–27. ISBN 955-573-401-1. {{cite book}}: |access-date= requires |url= (help)
^ Jayawardene, Jayantha (2006-05-29). "Forests and other vegetarian types". dailynews.lk. Daily News. සම්ප්‍රවේශය 2009-05-06.
^ Dole, Nilma (2009-03-15). "Not a 'bird-brained' plan!". sundayobserver.lk. Sunday Observer. සම්ප්‍රවේශය 2009-05-06.

[1] Eric Dinerstein, David Olson, et al. (2017). An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm, BioScience, Volume 67, Issue 6, June 2017, Pages 534–545; Supplemental material 2 table S1b. [1]

[Wikramanayake-2] "Sri Lanka lowland rain forests".

[Senarathna,_2005-3] (Sinhala) Senarathna, P.M. (2005). Sri Lankawe Wananthara (1st ed.). Sarasavi Publishers. pp. 25–27. ISBN 955-573-401-1. {{cite book}}: |access-date= requires |url= (help)

[dailynews-4] Jayawardene, Jayantha (2006-05-29). "Forests and other vegetarian types". dailynews.lk. Daily News. සම්ප්‍රවේශය 2009-05-06.

[sundayobserver-5] Dole, Nilma (2009-03-15). "Not a 'bird-brained' plan!". sundayobserver.lk. Sunday Observer. සම්ප්‍රවේශය 2009-05-06.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]