කේප් වර්ඩ්
කේප් වර්ඩ් (
i/ˈvɜːrd(i)/) හෝ කබෝ වර්ඩේ (i/ˌkɑːboʊ ˈvɜːrdeɪ/) (පෘතුගීසි: [ˈkabu ˈveɾdɨ]), නිල වශයෙන් කබෝ වර්ඩේ ජනරජය, මධ්‍යම අත්ලාන්තික් සාගරයේ පිහිටි දූපත් සමූහයක් සහ දූපත් රටකි, එය වර්ග කිලෝමීටර් 4,033 (වර්ග සැතපුම් 1,557) ක ඒකාබද්ධ භූමි ප්‍රදේශයක් සහිත ගිනිකඳු දූපත් දහයකින් සමන්විත වේ.[1] මෙම දූපත් මහාද්වීපික අප්‍රිකාවේ බටහිර දෙසින් පිහිටි කැප්-වර්ට් සිට බටහිර දෙසින් කිලෝමීටර් 600 සහ 850 (නාවික සැතපුම් 320 සහ 460) අතර පිහිටා ඇත. කේප් වර්ඩ් දූපත්, අසෝර්ස්, කැනරි දූපත්, මැඩෙයිරා සහ සාවේජ් දූපත් සමඟින් මැකරෝනීසියාව පරිසර කලාපයේ කොටසක් වේ.
කේප් වර්ඩ් දූපත් සමූහය 15 වන සියවස වන තෙක් ජනාවාස නොවීය, පෘතුගීසි ගවේෂකයන් දූපත් සොයාගෙන යටත් විජිතයක් බවට පත් කළ අතර එමඟින් නිවර්තන කලාපයේ පළමු යුරෝපීය ජනාවාස පිහිටුවන ලදී. අත්ලාන්තික් වහල් වෙළඳාමේ කාර්යභාරයක් ඉටු කිරීමට පහසු ස්ථානයක කේප් වර්ඩ් දූපත් පිහිටා ඇති නිසා, 16 වන සහ 17 වන සියවස් වලදී කේප් වර්ඩ් වෙළඳුන්, පුද්ගලිකයින් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ආකර්ෂණය කර ගනිමින් ආර්ථික වශයෙන් සමෘද්ධිමත් විය. අත්ලාන්තික් වහල් වෙළඳාම මර්දනය කිරීමෙන් පසු 19 වන සියවසේදී එය ආර්ථික වශයෙන් පහත වැටුණු අතර එහි වැසියන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් එම කාලය තුළ සංක්‍රමණය විය. කෙසේ වෙතත්, කේප් වර්ඩ් ක්‍රමයෙන් ආර්ථික වශයෙන් යථා තත්ත්වයට පත් වූයේ වැදගත් වාණිජ මධ්‍යස්ථානයක් සහ ප්‍රධාන නැව් මාර්ග ඔස්සේ ප්‍රයෝජනවත් නැවතුම් ස්ථානයක් බවට පත්වීමෙනි. 1951 දී කේප් වර්ඩ් පෘතුගාලයේ විදේශීය දෙපාර්තමේන්තුවක් ලෙස සංස්ථාගත කරන ලදී, නමුත් එහි වැසියන් 1975 දී ඔවුන් අත්පත් කරගත් නිදහස සඳහා දිගටම උද්ඝෝෂනය කළහ.
1990 ගණන්වල මුල් භාගයේ සිට, කේප් වර්ඩ් ස්ථාවර නියෝජිත ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් වූ අතර අප්‍රිකාවේ වඩාත්ම සංවර්ධිත හා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටක් ලෙස පවතී. ස්වභාවික සම්පත් නොමැතිකම, එහි සංවර්ධනය වෙමින් පවතින ආර්ථිකය බොහෝ දුරට සේවා-අභිමුඛ වන අතර සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ විදේශ ආයෝජන කෙරෙහි වැඩි අවධානයක් යොමු කරයි. එහි ජනගහනය 483,628 (2021 සංගණනයට අනුව) බොහෝ දුරට මිශ්‍ර අප්‍රිකානු සහ යුරෝපීය උරුමයන් වන අතර ප්‍රධාන වශයෙන් රෝමානු කතෝලිකයින් පෘතුගීසි පාලනයේ උරුමය පිළිබිඹු කරයි. සැලකිය යුතු කේප් වර්ඩින් ඩයස්පෝරා ප්‍රජාවක් ලොව පුරා පවතී, විශේෂයෙන් එක්සත් ජනපදයේ සහ පෘතුගාලයේ, දූපත් වල වැසියන්ට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස වැඩි ය. කේප් වර්ඩ් අප්‍රිකානු සංගමයේ සාමාජික රාජ්‍යයකි.
කේප් වර්ඩ්ගේ නිල භාෂාව පෘතුගීසි වේ.[2] එය ඉගැන්වීමේ සහ රජයේ භාෂාවයි. එය පුවත්පත්, රූපවාහිනිය සහ ගුවන් විදුලියේ ද භාවිතා වේ. පිළිගත් ජාතික භාෂාව වන්නේ ජනගහනයෙන් අතිමහත් බහුතරයක් කතා කරන කේප් වර්ඩින් ක්‍රියෝල් ය.
2021 සංගණනයට අනුව වඩාත්ම ජනාකීර්ණ දූපත් වූයේ ප්‍රියා අගනුවර පිහිටා ඇති සන්තියාගෝ (269.370), සාඕ විසෙන්ටේ (74.016), සැන්ටෝ ඇන්ටෝ (36.632), ෆෝගෝ (33.519) සහ සල් (33.347) ය. විශාලතම නගර වන්නේ ප්‍රියා (137.868), මින්ඩෙලෝ (69.013), එස්පාර්ගෝස් (24.500) සහ අසෝමදා (21.297).[3]
නිරුක්තියසංස්කරණය
රට නම් කර ඇත්තේ සෙනගාලියානු වෙරළ තීරයේ ඇති Cap-Vert අර්ධද්වීපය අනුව ය.[13] Cap-Vert යන නම පැමිණෙන්නේ පෘතුගීසි භාෂාව වන Cabo Verde ('හරිත කේප්') වෙතින් වන අතර, එම නම පෘතුගීසි ගවේෂකයන් 1444 දී දූපත් හරහා පැමිණීමට වසර කිහිපයකට පෙර කේප් එකට ලබා දුන්නේය.
2013 ඔක්තෝම්බර් 24 දින, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය වෙත රටේ නියෝජිත කණ්ඩායම දැනුම් දුන්නේ, වෙනත් රටවල් තවදුරටත් එහි නිල නාමයේ කොටසක් ලෙස Cabo Verde හෝ Cabo Verde හි වෙනත් පරිවර්තන භාවිතා නොකළ යුතු බවයි: සියලුම රටවල් රටේ නිල නාමය ලෙස Cabo Verde ජනරජය භාවිතා කළ යුතුය. .[10][14] ඉංග්‍රීසි කතා කරන්නන් දූපත් සමූහය සඳහා කේප් වර්ඩ් යන නම සහ 1975 නිදහසෙන් පසු රට සඳහා භාවිතා කර ඇත. 2013 දී කේප් වර්ඩීන් රජය තීරණය කළේ එතැන් පටන් එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය ඇතුළුව ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් කතා කරන විට හෝ ලිවීමේදී පවා පෘතුගීසි නාමය Cabo Verde භාවිතා කරන බවයි.
ඉතිහාසයසංස්කරණය
නූතන කේප් වර්ඩ් දූපත් සමූහය මීට වසර මිලියන 40-50 කට පමණ පෙර ඉයෝසීන යුගයේදී පිහිටුවන ලදී.
යුරෝපීයයන් පැමිණීමට පෙර, කේප් වර්ඩ් දූපත් ජනාවාස නොවීය.[15][16][17] ඒවා 1456 දී පමණ ජෙනොයිස් සහ පෘතුගීසි නාවිකයන් විසින් සොයා ගන්නා ලදී. පෘතුගීසි නිල වාර්තාවලට අනුව,[18] පළමු සොයාගැනීම් සිදු කරන ලද්දේ ජෙනෝවා හි උපන් ඇන්ටෝනියෝ ද නොලි විසිනි, පසුව ඔහු පෘතුගීසි රජු වූ ඇෆොන්සෝ V විසින් කේප් වර්ඩ් හි ආණ්ඩුකාරවරයා ලෙස පත් කරන ලදී. අනෙකුත් නාවිකයින් කේප් වර්ඩ් දූපත් සමූහයේ සොයාගැනීම් සඳහා දායක වූවන් ලෙස සඳහන් වන්නේ ඩියෝගෝ ඩයස්, ඩියෝගෝ ඇෆොන්සෝ, වැනේසියානු අල්විස් කැඩමස්ටෝ සහ ඩියෝගෝ ගෝමස් (ඔහුගේ සොයාගැනීමේ ගමනේදී ඇන්ටෝනියෝ ද නොලි සමඟ ගිය සහ කේප් වෙත ප්‍රථමයෙන් ගොඩ බැස්සේ තමන් යැයි ප්‍රකාශ කළ අයයි. සන්තියාගෝ හි වර්ඩින් දූපත සහ එම දූපත නම් කළ පළමු ස්ථානය).
1462 දී පෘතුගීසි පදිංචිකරුවන් සන්තියාගෝ වෙත පැමිණ රිබෙයිරා ග්‍රෑන්ඩ් නමින් ජනාවාසයක් ආරම්භ කළහ. අද එය Cidade Velha ("පැරණි නගරය") ලෙස හැඳින්වේ, එය වෙනස් කේප් වර්ඩින් දූපතක (සැන්ටෝ ඇන්ටාඕ දූපතේ රිබෙයිරා ග්‍රෑන්ඩ්) එකම නමින් නගරයකින් වෙන්කර හඳුනා ගැනීමට. මුල් රිබෙයිරා ග්‍රෑන්ඩ් නිවර්තන කලාපයේ ප්‍රථම ස්ථිර යුරෝපීය ජනාවාස විය.[19]
16 වන සියවසේදී, මෙම දූපත් සමූහය අත්ලාන්තික් සාගරයේ වහල් වෙළඳාමෙන් සමෘද්ධිමත් විය.[19] මුහුදු කොල්ලකරුවන් විටින් විට පෘතුගීසි ජනාවාසවලට පහර දුන්හ. ඉංග්‍රීසි ජාතිකයෙකු වූ ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1585 දී (එවකට) රිබෙයිරා ග්‍රෑන්ඩ් අගනුවර අයිබීරියානු සංගමයේ කොටසක් වූ විට එය දෙවරක් නෙරපා හරින ලදී. 1712 දී ප්‍රංශ ප්‍රහාරයකින් පසු, 1770 දී අගනුවර බවට පත් වූ ප්‍රායා අසල නගරයට සාපේක්ෂව නගරය වැදගත්කම අඩු විය.[19]
19 වන ශතවර්ෂයේ වහල් වෙළඳාමේ පිරිහීම ආර්ථික අර්බුදයකට හේතු විය. කේප් වර්ඩ්ගේ මුල් සමෘද්ධිය සෙමෙන් අතුරුදහන් විය. කෙසේ වෙතත්, මධ්‍ය අත්ලාන්තික් සාගරයේ නැව් මංතීරුවල දූපත් වල පිහිටීම කේප් වර්ඩ් නැව් නැවත සැපයීම සඳහා සුදුසු ස්ථානයක් බවට පත් කළේය. එහි ඇති විශිෂ්ට වරාය නිසා, සාඕ විසෙන්ටේ දූපතේ පිහිටි මින්ඩෙලෝ නගරය, 19 වැනි සියවසේදී වැදගත් වාණිජ මධ්‍යස්ථානයක් බවට පත් විය.[19] රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික එඩ්මන්ඩ් රොබට්ස් 1832 දී කේප් වර්ඩ් වෙත පැමිණියා.[20] කේප් වර්ඩ් යනු 1832 දී HMS බීගල් සමඟ චාල්ස් ඩාවින්ගේ මුහුදු ගමනේ පළමු නැවතුම විය.[21]
ස්වභාවික සම්පත් ස්වල්පයක් සහ පෘතුගීසීන්ගෙන් ප්‍රමාණවත් තිරසාර ආයෝජනයක් නොතිබීමත් සමඟ, පළාත් පාලන ආයතනවලට වැඩි ස්වයං පාලනයක් ලබා දීම ප්‍රතික්ෂේප කළ යටත් විජිත ස්වාමිවරුන් කෙරෙහි පුරවැසියන් වඩ වඩාත් අතෘප්තිමත් විය. 1951 දී පෘතුගාලය, වර්ධනය වන ජාතිකවාදය මොට කිරීමේ උත්සාහයක් ලෙස කේප් වර්ඩ්ගේ තත්ත්වය යටත් විජිතයක සිට එතෙර පළාතක් දක්වා වෙනස් කළේය.[19]
1956 දී අමිල්කාර් කබ්රාල් සහ සෙසු කේප් වර්ඩියන් සහ ගිනියානුවන් පිරිසක් (පෘතුගීසි ගිනියාවේ) ගිනියාවේ සහ කේප් වර්ඩ් (PAIGC) නිදහස සඳහා වූ රහසිගත අප්‍රිකානු පක්ෂය සංවිධානය කළහ.[19] එය කේප් වර්ඩ් සහ පෘතුගීසි ගිනියාවේ ආර්ථික, සමාජීය සහ දේශපාලනික තත්ත්වයන් වැඩිදියුණු කිරීම ඉල්ලා සිටි අතර ජාතීන් දෙකේ නිදහස් ව්‍යාපාරයේ පදනම විය. 1960 දී එහි මූලස්ථානය ගිනියාවේ කොනක්‍රි වෙත ගෙන යමින්, 1961 දී පෘතුගාලයට එරෙහිව PAIGC සන්නද්ධ කැරැල්ලක් දියත් කළේය. කඩාකප්පල්කාරී ක්‍රියා අවසානයේ පෘතුගීසි ගිනියාවේ යුද්ධයක් දක්වා වර්ධනය වූ අතර එය සෝවියට් කඳවුරේ සහාය ලබන PAIGC සොල්දාදුවන් 10,000 ක් පෘතුගීසි සහ අප්‍රිකානු සොල්දාදුවන් 10,000 ට එරෙහිව 35, 35, troops. ]
1972 වන විට, PAIGC පෘතුගීසි භටයන් සිටියද පෘතුගීසි ගිනියාවේ බොහෝ ප්‍රදේශ පාලනය කළ නමුත් සංවිධානය කේප් වර්ඩ් හි පෘතුගීසි පාලනය කඩාකප්පල් කිරීමට උත්සාහ කළේ නැත. පෘතුගීසි ගිනියාව 1973 දී නිදහස ප්‍රකාශ කළ අතර 1974 දී ජූරේ නිදහස ලබා දෙන ලදී. 1973 දී ඝාතනය කරන ලද අමිල්කාර් කබ්රාල් විසින් මුලින් මෙහෙයවන ලද අංකුර නිදහස් ව්‍යාපාරයක් ඔහුගේ අර්ධ සොහොයුරු ලුයිස් කබ්රාල් වෙත ලබා දී 1975 දී දූපත් සමූහය සඳහා නිදහස ලබා ගත්තේය.
නිදහස (1975)
යොමු කිරීම්සංස්කරණය
- සටහන්
- ↑ Tanya Basu (12 December 2013). "Cape Verde Gets New Name: 5 Things to Know About How Maps Change". National Geographic. Archived from the original on 13 December 2013. සම්ප්‍රවේශය 12 December 2013.
- ↑ "Constituição da República de Cabo Verde" (PDF). ICRC databases on international humanitarian law. Article 9. Archived (PDF) from the original on 12 March 2017. සම්ප්‍රවේශය 11 March 2017.
- ↑ [1] Republic of Cape Verde Islands & Municipalities, CityPopulation.de, 14.01.2023.