විකිපීඩියා

ගිනියාව

(ගිනියා වෙතින් යළි-යොමු කරන ලදි)
ප්‍රංශ ගිනියාව, ගිනි බිසවු, සමක ගිනියාව, හෝ පපුවා නවගිනිය සමග වරදවා වටහා ගැනීමෙන් වළකින්න.

ගිනියාව (අසන්නi/ˈɡɪni/ GHIN-ee),[a] නිල වශයෙන් ගිනියා ජනරජය (ප්‍රංශ: République de Guinée), බටහිර අප්‍රිකාවේ වෙරළබඩ රටකි. එය බටහිරින් අත්ලාන්තික් සාගරය, වයඹ දෙසින් ගිනියා-බිසාවු, උතුරින් සෙනගල්, ඊසාන දෙසින් මාලි, ගිනිකොන දෙසින් කෝට් ඩි අයිවෝර් සහ දකුණින් සියෙරා ලියොන් සහ ලයිබීරියාවට මායිම් වේ. එය සමහර විට එහි අගනුවර වන කොන්ක්‍රී ට පසුව ගිනියා-කොන්ක්‍රී ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය ගිනියා-බිසාවු (ගිනි බිසවු) සහ සමක ගිනියාව වැනි නාමික කලාපයේ අනෙකුත් භූමි ප්‍රදේශ වලින් වෙන්කර හඳුනා ගැනීම සඳහා වේ.[8][9][10][11] ගිනියාවේ ජනගහනය මිලියන 13.5 ක් වන අතර වර්ග කිලෝමීටර් 245,857 (වර්ග සැතපුම් 94,926) ක භූමි ප්‍රමාණයකි.[12]

ගිනියා ජනරජය
République de Guinée  (ප්‍රංශ)
𞤈𞤫𞤲𞥆𞤣𞤢𞥄𞤲𞤣𞤭 𞤘𞤭𞤲𞤫  (Pular)
ߖߌ߬ߣߍ߫ ߞߊ ߝߊߛߏߖߊߡߊߣߊ  (Eastern Maninkakan)
ජාතික කොඩිය
Flag
රාජ්‍ය ලාංඡනය of ගිනියාව
රාජ්‍ය ලාංඡනය
උද්යෝග පාඨය: "Travail, Justice, Solidarité" (ප්‍රංශ)
වැඩ, යුක්තිය, සහයෝගිතාව
ජාතික ගීය: Liberté  (ප්‍රංශ)
"නිදහස"
ගිනියාව තද කොළ පැහැයෙන්
ගිනියාව තද කොළ පැහැයෙන්
Location of  ගිනියාව  (dark blue) – in Africa  (light blue & dark grey) – in the African Union  (light blue)
Location of  ගිනියාව  (dark blue)

– in Africa  (light blue & dark grey)
– in the African Union  (light blue)

අගනුවර
සහ විශාලතම නගරය
කොන්ක්‍රි
9°31′N 13°42′W / 9.517°N 13.700°W / 9.517; -13.700
නිල භාෂා(ව)ප්‍රංශ භාෂාව
ස්වදේශීය
භාෂා
List
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්
([1])
ජාති නාම(ය)ගිනියානු
රජයඒකීය, ජනාධිපති, ජනරජය, මිලිටරි ආඥාදායකත්වයක්
• අන්තර්වාර සභාපති සහ ප්‍රතිසන්ධාන හා සංවර්ධන ජාතික කමිටුවේ සභාපති
මැමඩි ඩුම්බෝයා
• අගමති
බර්නාඩ් ගූමූ
ව්‍යවස්ථාදායකයසංක්‍රාන්ති ජාතික සභාව[2]
නිදහස 
(1891 සිට ප්‍රංශ ගිනියාව යටත් විජිතයක් විය.)
• ප්‍රංශයෙන්
1958 ඔක්තෝබර් 2
• ජනරජය
1958 ඔක්තෝබර් 2
• 4 වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව
1958 ඔක්තෝබර් 2
• දෙවන ජනරජ දිනය
1984 අප්‍රේල් 3
• 2021 ගිනියා කුමන්ත්‍රණය
2021 සැප්තැම්බර් 5
වර්ග ප්‍රමාණය
• සම්පූර්ණ
245,857 km2 (94,926 sq mi) (77 වෙනි)
• ජලය (%)
නොසැලකිය හැකි
ජනගහණය
• 2023 ඇස්තමේන්තුව
13,607,249[3] (75 වෙනි)
• ජන ඝණත්වය
40.9/km2 (105.9/sq mi) (164 වෙනි)
දදේනි (ක්‍රශසා)2023 ඇස්තමේන්තුව
• සම්පූර්ණ
Increase ඇ.ඩො. බිලියන 48.750[4] (142 වෙනි)
• ඒක පුද්ගල
Increase ඇ.ඩො. 3,241[4] (166 වෙනි)
දදේනි (නාමික)2023 ඇස්තමේන්තුව
• සම්පූර්ණ
Increase ඇ.ඩො. බිලියන 23.205[4] (140 වෙනි)
• ඒක පුද්ගල
Increase ඇ.ඩො. 1,542[4] (161 වෙනි)
ගිනි (2012)33.7[5]
මධ්‍යම
මාසද (2021)0.465[6]
පහළ · 182 වෙනි
ව්‍යවහාර මුදලගිනියන් ෆ්‍රෑන්ක් (GNF)
වේලා කලාපයUTC (GMT ± 00:00)
රිය ධාවන මං තීරුවදකුණ
ඇමතුම් කේතය+224
ISO 3166 codeGN
අන්තර්ජාල TLD.gn

කලින් ප්‍රංශ ගිනියාව, එය 1958 දී නිදහස ලබා ගත්තේය.[13] ගිනියාවට හමුදා කුමන්ත්‍රණවල ඉතිහාසයක් ඇත.[14][15][16] දශක ගනනාවක අත්තනෝමතික පාලනයෙන් පසුව, 2010 දී එය සිය පළමු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මැතිවරණය පැවැත්වීය.[16][17][18] එය දිගින් දිගටම බහු-පක්ෂ මැතිවරණ පැවැත්වීම නිසා, රට වාර්ගික ගැටුම්, දූෂණය සහ හමුදාවේ සහ පොලිසියේ අපයෝජනයන්ට මුහුණ දීමට සිදු විය.[18][19] 2011 දී, එක්සත් ජනපද ආන්ඩුව කියා සිටියේ ආරක්ෂක හමුදා විසින් වධහිංසා පැමිණවීම සහ කාන්තාවන් සහ ළමයින් අපයෝජනය කිරීම (කාන්තා ලිංග ඡේදනය ඇතුළුව) අඛණ්ඩ මානව හිමිකම් ගැටළු බවයි.[20] 2021 දී, මිලිටරි කන්ඩායමක් ජනාධිපති ඇල්ෆා කොන්ඩේ බලයෙන් පහ කර ව්‍යවස්ථාව අත්හිටුවන ලදී.[14][15][16]

මුස්ලිම්වරු ජනගහනයෙන් 90%ක් නියෝජනය කරති.[8][21][22] රට භූගෝලීය කලාප හතරකට බෙදා ඇත: අත්ලාන්තික් වෙරළ තීරයේ සමුද්‍ර ගිනියාව, ෆූටා ජාලන් හෝ මැද ගිනියා උස්බිම්, ඊසාන දෙසින් ඉහළ ගිනියා සැවානා කලාපය සහ නිවර්තන වනාන්තරවල ගිනියා වනාන්තර කලාපය. ගිනියාවේ නිල භාෂාව වන ප්‍රංශ, පාසල්වල, රජයේ පරිපාලනයේ සහ මාධ්‍යවල සන්නිවේදන භාෂාවකි. දේශීය භාෂා 24කට වඩා කතා කරන අතර විශාලතම ඒවා වන්නේ සුසු, පුලර් සහ මනින්කා වන අතර ඒවා පිළිවෙලින් මැරිටයිම් ගිනියාව, ෆූටා ජාලෝන් සහ ඉහළ ගිනියාවේ ආධිපත්‍යය දරන අතර ගිනියි වනාන්තරය ජනවාර්ගික වශයෙන් විවිධ වේ. ගිනියාවේ ආර්ථිකය බොහෝ දුරට කෘෂිකර්මාන්තය සහ ඛනිජ නිෂ්පාදනය මත රඳා පවතී.[23] එය ලොව දෙවන විශාලතම බොක්සයිට් නිෂ්පාදකයා වන අතර දියමන්ති සහ රත්‍රන් නිධි ඇත.[24] 2014 ඉබෝලා වසංගතයේ මූලය වූයේද මේ රටයි.

නම

සංස්කරණය

ගිනියාව නම් කර ඇත්තේ ගිනියා බොක්ක ආශ්‍රිතව පිහිටි ගිනියා කලාපය අනුව ය. එය වනාන්තර සහිත නිවර්තන කලාප හරහා උතුරට විහිදෙන අතර සහෙල්හි අවසන් වේ. ගිනියා යන ඉංග්‍රීසි යෙදුම කෙලින්ම පැමිණෙන්නේ 15 වන ශතවර්ෂයේ මැද භාගයේදී පැන නැගුණු පෘතුගීසි වචනය Guiné යන්නෙන් වන අතර එය "tawny" ට වෙනස්ව, සෙනගල් ගඟට දකුණින් කළු අප්‍රිකානු ජනයා සඳහා වන සාමාන්‍ය යෙදුමක් වන Guineus වාසය කළ ඉඩම් හැඳින්වීමට ය. ඊට ඉහළින් ඇති සෙනගා බර්බර්ස්, ඔවුන් අසෙන්ගුස් හෝ මුවර්ස් ලෙස හැඳින්වූහ.

1978 දී, මහජන විප්ලවවාදී ගිනියා ජනරජයට නිල නාමය නම් කරන ලදී. නමුත් 1984, පළමු ජනාධිපති අහමඩ් සේකූ ටූරේගේ අභාවයෙන් පසු මෙම රටේ නම ගිනියා ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.

ඉතිහාසය

සංස්කරණය

1890 ගණන්වල ප්‍රංශ ජාතිකයන් පැමිණ යටත් විජිත ප්‍රංශ බටහිර අප්‍රිකාවේ කොටසක් ලෙස භූමි ප්‍රදේශයට හිමිකම් කීමට පෙර වර්තමානයේ ගිනියාව මායිම් වී හෝ ඓතිහාසික අප්‍රිකානු අධිරාජ්‍ය මාලාවක් තුළ පිහිටා තිබුණි. 1958 ඔක්‌තෝබර් 2 වැනිදා ගිනියාව ප්‍රංශයෙන් නිදහස ප්‍රකාශ කළේය. නිදහසේ සිට 2010 ජනාධිපතිවරණය දක්වා ගිනියාව පාලනය කළේ බහු ඒකාධිපති පාලකයන් විසිනි.[25][26][27]

බටහිර අප්‍රිකානු අධිරාජ්‍යයන් සහ රාජධානි

සංස්කරණය

වර්තමානයේ ගිනියාව විවිධ බටහිර අප්‍රිකානු අධිරාජ්‍යයන්ගේ මායිම් මත පිහිටා ඇත. පැරණිතම, ඝානා අධිරාජ්‍යය, වෙළඳාම මත වර්ධනය වූ අතර අවසානයේදී අල්මොරාවිඩ්වරුන්ගේ නැවත නැවත ආක්‍රමණයෙන් පසු බිඳ වැටුණි. උතුරු අප්‍රිකානු වෙළෙන්දන් මාර්ගයෙන් ඉස්ලාම් ප්‍රථම වරට මෙම කලාපයට පැමිණියේ මෙම යුගයේදීය.

සොසෝ අධිරාජ්‍යය (12 සිට 13 වන සියවස් දක්වා) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඇති වූ හිස්බව තුළ සමෘද්ධිමත් වූ අතර, A හි කිරිනා සටනේදී සොසෝ පාලක සෞමන්ගුරවු කාන්ටේ පරාජය කරන විට සවුන්ඩියාටා කීටා විසින් 1235 දී මාලි අධිරාජ්‍යය ප්‍රමුඛත්වයට පත් විය. මාලි අධිරාජ්‍යය පාලනය කළේ 1324 දී මක්කම වෙත හජ් වන්දනාවක් කළ කන්කූ මූසා ඇතුළු මාන්සා (අධිරාජයන්) විසිනි. ඔහුගේ පාලනයෙන් පසු මාලි අධිරාජ්‍යය පිරිහීමට පටන් ගත් අතර අවසානයේ 15 වන සියවසේදී එහි යටත් රාජ්‍යයන් විසින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන ලදී.

සොන්ග්හායි අධිරාජ්‍යය 1460 දී පමණ සිය බලය ව්‍යාප්ත කළ අතර අවසානයේ මාලි අධිරාජ්‍යය ප්‍රදේශය සහ ධනය යන දෙකෙන්ම අභිබවා ගියේය. 1582 දී අස්කියා ඩාවුඩ් ගේ මරණයෙන් පසුව, අනුප්‍රාප්තික සිවිල් යුද්ධයක් දක්වා එය සමෘද්ධිමත් විය. වසර 3 කට පසු ටොන්ඩිබි සටනේදී අධිරාජ්‍යය මොරොක්කෝවේ ආක්‍රමණිකයන් අතට පත් විය. මොරොක්කානුවන්ට රාජධානිය ඵලදායී ලෙස පාලනය කිරීමට නොහැකි වූ අතර එය කුඩා රාජධානි වලට බෙදී ගියේය.

බටහිර අප්‍රිකානු අධිරාජ්‍යයන් කිහිපයක් බිඳ වැටීමෙන් පසු වර්තමානයේ ගිනියාවේ විවිධ රාජ්‍යයන් පැවතුනි. ෆුලනි මුස්ලිම්වරු මධ්‍යම ගිනියාවේ ෆුටා ජලොන් වෙත සංක්‍රමණය වූ අතර, ලිඛිත ව්‍යවස්ථාවක් සහ විකල්ප පාලකයන් සමඟ 1727 සිට 1896 දක්වා ඉස්ලාමීය රාජ්‍යයක් පිහිටුවන ලදී. වසුලූ හෝ වස්සුලු අධිරාජ්‍යය (1878-1898) සමෝරි ටුවර් විසින් මෙහෙයවනු ලැබුවේ වර්තමානයේ ඉහළ ගිනියාවේ සහ නිරිතදිග මාලි (වසුලූ) හි ප්‍රධාන වශයෙන් මලින්කේ ප්‍රදේශයේ ය. එය ප්‍රංශ විසින් යටත් කර ගැනීමට පෙර අයිවරි කෝස්ට් වෙත සංක්‍රමණය විය.

ජනපදය

සංස්කරණය

යුරෝපීය වෙළෙන්දෝ 17 වන සියවසේ සිට කේප් වෙළඳාම සඳහා තරඟ කළ අතර ඊට පෙර ප්‍රවේශ විය.[28][29] වහලුන් වෙනත් තැනක වැඩ කිරීමට අපනයනය කරන ලදී. වෙළෙන්දෝ කලාපීය වහල් පිළිවෙත් භාවිතා කළහ.

ගිනියාවේ යටත් විජිත සමය ආරම්භ වූයේ 19 වන සියවසේ මැද භාගයේදී ප්‍රංශ හමුදා ප්‍රදේශයට විනිවිද යාමත් සමඟ ය. ප්‍රංශ ආධිපත්‍යය තහවුරු වූයේ 1898 දී සමෝරි ටූරේ, මාන්සා (හෝ අධිරාජ්‍යයා) ඔසුලෝ ප්‍රාන්තයේ සහ මාලින්කේ සම්භවයේ නායකයාගේ හමුදාවන් පරාජය කිරීමෙනි, එය අද ගිනියාව සහ යාබද ප්‍රදේශවල පාලනය ප්‍රංශයට ලබා දුන්නේය.

ප්‍රංශය 19 වැනි සියවසේ අගභාගයේ සහ 20 වැනි සියවසේ මුල් භාගයේදී සියරා ලියොන් සඳහා බ්‍රිතාන්‍යයන් සමඟත්, පෘතුගීසීන් ඔවුන්ගේ ගිනියා ජනපදය (දැන් ගිනියා-බිසාව්) සහ ලයිබීරියාව සඳහාත් ගිනියාවේ වත්මන් මායිම් සාකච්ඡා කළහ. ප්‍රංශ යටතේ, රට ප්‍රංශ බටහිර අප්‍රිකාව තුළ ගිනියා ප්‍රදේශය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩකාර්හි ආණ්ඩුකාර ජනරාල්වරයෙකු විසින් පරිපාලනය කරන ලදී. ලුතිනන් ආණ්ඩුකාරවරු ගිනියාව ඇතුළු තනි ජනපද පාලනය කළහ.

 
ජනාධිපති අහමඩ් සේකූ ටූරේට කොමියුනිස්ට් රාජ්‍යවල සහාය ලැබුණු අතර 1961 දී යුගෝස්ලාවියාවට ගියේය.

1958 දී, ප්‍රංශ හතරවන ජනරජය දේශපාලන අස්ථාවරත්වය සහ එහි යටත් විජිත, විශේෂයෙන් ඉන්දුචීනය සහ ඇල්ජීරියාව සමඟ ගනුදෙනු කිරීමේ අසාර්ථකත්වය හේතුවෙන් බිඳ වැටුණි. ප්‍රංශ පස්වන ජනරජය 1958 සැප්තැම්බර් 28 ජනමත විචාරණයේදී නව ප්‍රංශ ප්‍රජාවක් හෝ ක්ෂණික නිදහසක් තුළ ස්වයං පාලනයක් තෝරා ගැනීම යටත් විජිතවලට ලබා දුන්නේය. අනෙකුත් බොහෝ යටත් විජිත මෙන් නොව ගිනියාව නිදහස සඳහා අතිමහත් ලෙස ඡන්දය ප්‍රකාශ කළේය. 1957 භෞමික මැතිවරණවලදී ආසන 60 න් 56 ක් දිනාගත් ගිනියා-අප්‍රිකානු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රැලිය (PDG) ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය අහමඩ් සේකූ ටූරේ විසින් මෙහෙයවන ලදී. ප්‍රංශ ජාතිකයන් ඉවත් වූ අතර, 1958 ඔක්තෝම්බර් 2 වන දින, ගිනියාව ස්වෛරී සහ ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර, අහමඩ් සේකූ ටූරේ ජනාධිපති විය.

වොෂින්ටන් පෝස්ට් විසින් "ම්ලේච්ඡ" ප්‍රංශ ජාතිකයින් ගිනියාවට ඔවුන්ගේ දායකත්වය ලෙස සැලකූ සියල්ල ඉරා දැමූ බව නිරීක්ෂණය කළේය: "ප්‍රතික්‍රියාවක් ලෙස සහ අනෙකුත් ප්‍රංශ කතා කරන ප්‍රදේශ වලට අනතුරු ඇඟවීමක් ලෙස, ප්‍රංශ ජාතිකයන් මාස දෙකක කාලයක් තුළ ගිනියාවෙන් ඉවත් වී සියල්ල රැගෙන ගියහ. ඔවුන් සමඟ ඔවුන්ට හැකි විය.ඔවුන් විදුලි බුබුළු ගලවා, අගනුවර වන කොනක්‍රි හි අපද්‍රව්‍ය නල මාර්ග සඳහා සැලසුම් ඉවත් කර, ගිනියානුවන්ට ඒවා හැර යාමට වඩා ඖෂධ පවා පුළුස්සා දැමූහ."[30]

පශ්චාත් යටත් විජිත (1958–)

සංස්කරණය

පසුව, ගිනියාව සෝවියට් සංගමය සමඟ පෙලගැසී සමාජවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළේය. එය පසුව චීන සමාජවාදයේ ආකෘතියක් කරා ගමන් කළේය. එයට එක්සත් ජනපදය වැනි ධනේශ්වර රටවලින් ආයෝජන දිගටම ලැබුණි. 1960 වන විට, ටූරේ විසින් PDG රටේ එකම නීත්‍යානුකූල දේශපාලන පක්ෂය ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර, ඉදිරි වසර 24 තුළ රජය සහ PDG එකකි. ටූරේ වසර 7ක වාර 4ක් සඳහා නිතරගයෙන් තේරී පත් වූ අතර සෑම වසර 5කට වරක්ම ජාතික සභාව සඳහා PDG අපේක්ෂකයින්ගේ තනි ලැයිස්තුවක් ඡන්දදායකයින්ට ඉදිරිපත් කරන ලදී. දේශීය වශයෙන් දෙමුහුන් අප්‍රිකානු සමාජවාදයක් සහ විදේශයන්හි සර්ව-අප්‍රිකානුවාදයක් වෙනුවෙන් පෙනී සිටි ටූරේ, ඔහුගේ ආන්ඩුව විසම්මුතිය නොඉවසීම, දහස් ගණනක් සිරගත කිරීම සහ පුවත්පත් යටපත් කිරීමත් සමඟ ධ්‍රැවීකරණ නායකයෙකු බවට පත්විය.

1960 ගනන් පුරා, ගිනියානු රජය ඉඩම් ජනසතු කළේය, ප්‍රංශ විසින් පත් කරන ලද සහ සම්ප්‍රදායික ප්‍රධානීන් බලයෙන් ඉවත් කර, ප්‍රංශ රජය සහ ප්‍රංශ සමාගම් සමඟ සබඳතා පළුදු විය. ටූරේගේ රජය යටිතල පහසුකම් ආධාර සහ සංවර්ධනය සඳහා සෝවියට් සංගමය සහ චීනය මත විශ්වාසය තැබූ අතර, මෙයින් බොහෝ දේ දේශපාලන රැලි පැවැත්වීම සඳහා ක්‍රීඩාංගණ ඉදිකිරීම වැනි දේශපාලන හා ආර්ථික අරමුණු සඳහා භාවිතා නොකළේය.

1970 නොවැම්බර් 22 වන දින අසල්වැසි පෘතුගීසි ගිනියාවේ සිට පෘතුගීසි හමුදා විසින් ඔපරේෂන් ග්‍රීන් සී මෙහෙයුම දියත් කරන ලද අතර එය පිටුවහල් කරන ලද ගිනියානු විරුද්ධවාදී හමුදා සිය ගණනක් විසින් කොනක්‍රි වෙත වැටලීමක් සිදු කරන ලදී. ඔවුන්ගේ ඉලක්ක අතර, පෘතුගීසි හමුදාවට අවශ්‍ය වූයේ ටූරේ ඝාතනය කිරීමට හෝ අල්ලා ගැනීමට ඔහුගේ සහය හේතුවෙන් PAIGC, නිදහස් ව්‍යාපාරය සහ ගිනියාවේ පිහිටි ඔවුන්ගේ කඳවුරුවලින් පෘතුගීසි ගිනියාව තුළ ප්‍රහාර එල්ල කළ කැරලිකාර කණ්ඩායමකි.[31] සමහර සටන් වලින් පසු, පෘතුගීසි පිටුබලය ලත් හමුදා, කොනක්‍රි හි PAIGC විසින් රදවාගෙන සිටි පෘතුගීසි යුද සිරකරුවන් දුසිම් ගණනක් නිදහස් කර, සහ ටූරේ නෙරපා හැරීමෙන් තොරව පසුබැස ගියහ. වැටලීමෙන් පසු වසර වලදී, ටූරේ රජය විසින් පිරිසිදු කිරීම් සිදු කරන ලද අතර අවම වශයෙන් 50,000 ක් පමණ මිය ගියහ. තවත් සමහරු සිරගත කර වධ හිංසාවලට මුහුණ දුන්හ. සමහර විදේශිකයන්ට ඔවුන්ගේ ගිනියා සහකරු අත්අඩංගුවට ගෙන ඔවුන්ගේ දරුවන් රාජ්‍ය භාරයට පත් කිරීමෙන් පසු රට හැර යාමට බල කෙරුනි.

ගිනියාව 1972-73 එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ ස්ථිර නොවන සාමාජිකයෙකු ලෙස තේරී පත් විය.

1977 දී, පිරිහෙන ආර්ථිකයක්, සමූහ ඝාතන, හිරවෙන දේශපාලන වාතාවරණයක් සහ සියලු පෞද්ගලික ආර්ථික ගනුදෙනු තහනම් කිරීම කොනක්‍රි මදීනා වෙළඳපොලේ සේවය කරන කාන්තාවන් විසින් ආරම්භ කරන ලද රජයට එරෙහි කැරලි මාලාවක් වන වෙළඳපොළ කාන්තා කැරැල්ලට හේතු විය. මෙය විශාල ප්‍රතිසංස්කරණ සිදු කිරීමට ටූරේව පොළඹවන ලදී. ටූරේ සෝවියට් සංගමයට සහාය දීමේ සිට එක්සත් ජනපදයට සහාය දීම දක්වා පැකිලී ගියේය. 1970 ගණන්වල අගභාගයේ සහ 1980 ගණන්වල මුල් භාගයේදී ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ කිහිපයක් සිදු වූ අතර, ටූරේගේ රාජ්‍යයේ මධ්‍යගත පාලනය පැවතුණි. ප්‍රංශය සමඟ ඇති සබඳතා සම්බන්ධයෙන්, වැලරි ගිස්කාර්ඩ් ඩී'එස්ටේං ප්‍රංශ ජනාධිපති ලෙස තේරී පත්වීමෙන් පසු, වෙළඳාම වැඩි වූ අතර දෙරට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සංචාර හුවමාරු විය.

ටූරේ 1984 මාර්තු 26 වන දින, එක්සත් ජනපදයේ හෘද සැත්කමකින් පසු මිය ගිය අතර, නව මැතිවරන අපේක්ෂාවෙන් අන්තර්වාර ජනාධිපති ලෙස කටයුතු කිරීමට නියමිතව සිටි අගමැති ලුවී ලංසානා බෙවෝගුයි ඔහු වෙනුවට පත් කරන ලදී. PDG විසින් 1984 අප්‍රේල් 3 වන දින නව නායකයෙකු තෝරා පත් කර ගැනීමට නියමිතව තිබුණි. ව්‍යවස්ථාව යටතේ, එම පුද්ගලයා එකම ජනාධිපති අපේක්ෂකයා විය යුතුය. එම රැස්වීමට පැය කිහිපයකට පෙර කර්නල් ලන්සානා කොන්ටේ සහ ඩයරා ට්‍රෝරේ ලේ රහිත කුමන්ත්‍රණයකින් බලය අල්ලා ගත්හ. ට්‍රෝරේ දෙසැම්බර් දක්වා අගමැති ලෙස කටයුතු කරමින් කොන්ටේ ජනාධිපතිගේ භූමිකාව භාර ගත්තේය.

 
එක්සත් ජනපද ජනාධිපති ජිමී කාටර් 1979 වොෂින්ටන් ඩීසී හි ධවල මන්දිරයෙන් පිටත අහමඩ් සේකූ ටූරේ පිළිගනිමින්

දේශපාලන සිරකරුවන් 250ක් නිදහස් කර තවත් 200,000ක් පමණ පිටුවහල් කිරීමෙන් ආපසු පැමිණීමට දිරිගන්වමින් කොන්ටේ මානව හිමිකම් පිළිබඳ පසුගිය පාලන තන්ත්‍රයේ වාර්තාව හෙලා දුටුවේය. ඔහු සමාජවාදයෙන් ඉවතට හැරීම පැහැදිලි කළේය.

1992 දී කොන්ටේ, 1993 දී ජනාධිපතිවරණ ඡන්ද විමසීමක් සමඟින් සිවිල් පාලනයට නැවත පැමිණෙන බව නිවේදනය කළේය, ඉන් අනතුරුව 1995 දී පාර්ලිමේන්තුවට මැතිවරණයකින් (ඔහුගේ පක්ෂය - සමගිය සහ ප්‍රගති පක්ෂය - ආසන 114 න් 71 ක් දිනා ගත්තේය.) 2001 සැප්තැම්බර් මාසයේදී, විපක්ෂ නායිකා ඇල්ෆා කොන්ඩේ රාජ්‍ය ආරක්ෂාව අනතුරේ හෙළා සිරගත කරන ලද අතර මාස 8 කට පසුව සමාව ලබා දෙන ලදී. පසුව, ඔහු ප්‍රංශයේ පිටුවහල්ව කාලය ගත කළේය.

2001 දී, කොන්ටේ විසින් ජනාධිපති ධුර කාලය දීර්ඝ කිරීම සඳහා ජනමත විචාරණයක් සංවිධානය කර ජයග්‍රහණය කළ අතර, 2003 දී විපක්ෂය විසින් මැතිවරණ වර්ජනය කිරීමෙන් පසු ඔහුගේ තුන්වන වාරය ආරම්භ කරන ලදී. 2005 ජනවාරි මාසයේදී, කොන්ටේ කොන්ක්‍රි අගනුවර ප්‍රසිද්ධියේ පෙනී සිටිමින් ඝාතන තැතකින් බේරුණි. ඔහුගේ විරුද්ධවාදීන් කියා සිටියේ ඔහු "වෙහෙසට පත් වූ ඒකාධිපතියෙකු"[32], ඔහුගේ ඉවත්වීම නොවැළැක්විය හැකි වූ අතර, ඔහුගේ ආධාරකරුවන් විශ්වාස කළේ ඔහු විරුද්ධවාදීන් සමඟ සටනකින් ජයග්‍රහණය කරන බවයි. විදේශ ප්‍රතිපත්තියට අනුව, ගිනියාව අසාර්ථක රාජ්‍යයක් වීමේ අවදානමකට ලක්ව තිබුණි.[33]

2000 දී, ලයිබීරියාවේ සහ සියෙරා ලියොන් වෙතින් කැරලිකරුවන් දේශසීමා තරණය කිරීම නිසා, ගිනියාව බටහිර අප්‍රිකාවේ සෙසු ප්‍රදේශ විනාශ කළ අස්ථාවරත්වයට ගොදුරු විය. රට සිවිල් යුද්ධයකට යොමු වී ඇති බවක් පෙනෙන්නට තිබුණි.[34] ගිනියාවේ ස්වභාවික සම්පත් වලට ආශා කිරීම සම්බන්ධයෙන් කොන්ටේ අසල්වැසි නායකයින්ට දොස් පැවරූ අතර, මෙම ප්‍රකාශයන් ප්‍රතික්ෂේප විය.[35] 2003 දී ගිනියාව කැරලිකරුවන්ට එරෙහිව සටන් කිරීමට තම අසල්වැසියන් සමඟ සැලසුම් කිරීමට එකඟ විය. 2007 ගිනියානු මහා වැඩවර්ජනය නව අගමැතිවරයෙකු පත් කිරීමට හේතු විය.[36]

කොන්ටේ 2008 දෙසැම්බර් 23 දින මිය යන තුරුම බලයේ සිටියේය.[37] ඔහුගේ මරණයෙන් පැය කිහිපයකට පසු, මූසා ඩැඩිස් කැමරා, හමුදා ජුන්ටාවක ප්‍රධානියා ලෙස ප්‍රකාශ කර ගනිමින්, කුමන්ත්‍රණයකින් පාලනය අල්ලා ගත්තේය.[38] කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි විරෝධතා ප්‍රචණ්ඩත්වයට පත් වූ අතර, 2009 සැප්තැම්බර් 28 වන දින, ජුන්ටාව සිය සොල්දාදුවන්ට අණ දුන් විට, කැමාරා ජනාධිපති වීමට ගත් උත්සාහයට විරෝධය දැක්වීමට රැස්ව සිටි මිනිසුන්ට පහර දෙන ලෙස නියෝග කළ විට 157 දෙනෙක් මිය ගියහ.[39] සොල්දාදුවන් ස්ත්‍රී දූෂණ, විකෘති කිරීම් සහ මිනීමැරුම් ක්‍රියාවල නිරත වූ අතර, සමහර විදේශීය ආන්ඩු නව පාලන තන්ත්‍රයට ඔවුන්ගේ සහයෝගය ඉවත් කර ගැනීමට හේතු විය.[40]

2009 දෙසැම්බර් 3 වන දින, සැප්තැම්බරයේ සිදු වූ ප්‍රචණ්ඩත්වය පිළිබඳ ආරවුලක් අතරතුර සහායකයෙකු කැමාරාට වෙඩි තැබීය. කැමාරා වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර සඳහා මොරොක්කෝවට ගියේය.[40][41] උප ජනාධිපති (සහ ආරක්ෂක ඇමති) සෙකූබා කොනේට් රට පාලනය කිරීම සඳහා ලෙබනනයේ සිට පියාසර කරන ලදී.[42] 2010 ජනවාරි 13 සහ 14 යන දිනවල ඔවාගඩෝගු හි රැස්වීමෙන් පසුව, කැමාරා, කොනේට් සහ බ්ලේස් කොම්පෝරේ, බුර්කිනා ෆාසෝ හි ජනාධිපති, මාස 6ක් ඇතුළත ගිනියාව සිවිල් පාලනයට නැවත පැමිණෙන බවට පොරොන්දු වෙමින් මූලධර්ම 12ක විධිමත් ප්‍රකාශයක් ඉදිරිපත් කරන ලදී.[43] ජූනි 27 [44][45] ජනාධිපතිවරණයෙන් වංචා චෝදනා එල්ල වූ අතර දෙවන මැතිවරණය නොවැම්බර් 7 දින පැවැත්විණි.[46] ඡන්ද දායකයින්ගේ පැමිණීම "ඉහළ" වූ අතර, මැතිවරණය "සාපේක්ෂ වශයෙන් සුමටව" සිදු විය.[47] ඇල්ෆා කොන්ඩේ, විරුද්ධ පක්ෂ නායක ගිනියානු ජනතාවගේ රැලිය (RGP), ආරක්ෂක අංශය ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමට සහ පතල් කොන්ත්‍රාත්තු සමාලෝචනය කිරීමට පොරොන්දු වෙමින් මැතිවරණය ජයග්‍රහණය කළේය.[48]

2013 පෙබරවාරියේදී, එළඹෙන මැයි මැතිවරණයේ විනිවිදභාවය සම්බන්ධයෙන් වීදි විරෝධතාවලින් පසුව දේශපාලන ප්‍රචණ්ඩත්වය පුපුරා ගියේය. මැතිවරණ සඳහා සූදානම් වීමේ විනිවිදභාවය නොමැතිකමට විරෝධය පළ කරමින් විපක්ෂ සන්ධානය මැතිවරණයෙන් ඉවත් වීමට ගත් තීරණය මෙම විරෝධතාවලට හේතු විය.[49] විරෝධතා අතරතුර පුද්ගලයින් 9 දෙනෙකු මිය ගිය අතර 220 ක් පමණ තුවාල ලබා ඇත. විරෝධතාකරුවන්ට ආරක්ෂක හමුදා ජීව උණ්ඩ භාවිතා කිරීම නිසා සමහර මරණ සහ තුවාල සිදු විය.[50][51] මෙම ප්‍රචණ්ඩත්වය පිලිවෙලින් ජනාධිපති කොන්ඩේට සහය දුන් සහ විරුද්ධ වූ මලින්කේ සහ ෆුලා අතර වාර්ගික ගැටුම් ඇති විය.[52] 2013 මාර්තු 26 වැනි දින, විරුද්ධ පක්ෂය මැතිවරණය සම්බන්ධයෙන් රජය සමඟ පැවති සාකච්ඡාවලින් ඉවත් වූ අතර, රජය ඔවුන්ට ගරු නොකළ බවත්, සියලු ගිවිසුම් කඩ කළ බවත් පවසමින්.[53]

 
ඇල්ෆා කොන්ඩේ පාලනයට එරෙහිව 2019-2020 ගිනියානු විරෝධය

2014 මාර්තු 25 වන දින ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය ප්‍රකාශ කළේ ගිනියාවේ සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය විසින් ගිනියාවේ ඉබෝලා වෛරස් රෝගයක් පැතිර යන බව වාර්තා කර ඇති බවයි. මෙම ආරම්භක පිපිරීමෙන් මරණ 59 ක් ඇතුළුව රෝගීන් 86 ක් තිබුණි. මැයි 28 වන විට, මරණ 186ක් සමඟින් රෝගීන් 281ක් වාර්තා විය.[54] පළමු නඩුව මෙලියාන්ඩෝ ගම්මානයේ 2 හැවිරිදි පිරිමි ළමයෙකු වන එමිල් ඔවාමූනෝ බව විශ්වාස කෙරේ. ඔහු 2013 දෙසැම්බර් 2 දින රෝගාතුර වූ අතර දෙසැම්බර් 6 දින මිය ගියේය.[55][56] 2014 සැප්තැම්බර් 18 වන දින, වෝමි නගරයේ ගම්වාසීන් විසින් ඉබෝලා අධ්‍යාපන සෞඛ්‍ය සේවා කණ්ඩායමක සාමාජිකයින් 8 දෙනෙකු ඝාතනය කරන ලදී.[57] 2015 නොවැම්බර් 1 වන විට ගිනියාවේ රෝගීන් 3,810ක් සහ මරණ 2,536ක් වාර්තා වී ඇත.[58]

2019-2020 ගිනියානු විරෝධතා ව්‍යවස්ථාමය වෙනස්කම් වලට එරෙහිව 2019 ඔක්තෝම්බර් 14 වන දින පැන නැගුණු ඇල්ෆා කොන්ඩේ පාලනයට එරෙහිව ප්‍රචණ්ඩ විරෝධතා සහ මහජන සිවිල් නොසන්සුන්තා මාලාවකි. ගැටුම් වලින් 800කට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ.[59] 2020 ගිනියානු ජනාධිපතිවරණයෙන් පසුව, ඇල්ෆා කොන්ඩේ තුන්වන වාරයකට තේරී පත්වීම විපක්ෂය විසින් අභියෝගයට ලක් කරන ලද අතර, ඔහුට වංචා චෝදනා එල්ල විය. කොන්ඩේ 2020 මාර්තු මාසයේ සිට ව්‍යවස්ථාපිත ජනමත විචාරණයක් ඉල්ලා සිටියේ 2-කාලීන සීමාව නොතකා ඔහුට තරඟ කිරීමට අවසර දුන් බවයි.[60]

2021 සැප්තැම්බර් 5 වන දින, ජනාධිපති මන්දිරය අසල පැය ගණනක් වෙඩි තැබීමෙන් පසුව, ලුතිනන් කර්නල් මාමඩි ඩුම්බෝයා රාජ්‍ය රූපවාහිනියේ පාලනය අල්ලා ගත් අතර ජනාධිපති ඇල්ෆා කොන්ඩේගේ රජය විසුරුවා හරින ලද අතර ජාතියේ දේශසීමා වසා දැමූ බව ප්‍රකාශ කළේය.[61] සවස් වන විට, පුෂ්චිවාදීන් සියලු කොනක්‍රි සහ රටේ සන්නද්ධ හමුදාවන්හි පාලනය ප්‍රකාශ කළහ. ගිනි මැටින් ට අනුව, සැප්තැම්බර් 6 වන විට හමුදාව රාජ්‍ය පරිපාලනය සම්පූර්ණයෙන්ම පාලනය කළ අතර සිවිල් පරිපාලනය වෙනුවට එහි හමුදා සහකරු පත් කිරීමට පටන් ගත්තේය.[62][63] එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, යුරෝපා සංගමය, අප්‍රිකානු සංගමය, ECOWAS (ගිනියාවේ සාමාජිකත්වය අත්හිටුවන ලදී) සහ ලා ෆ්‍රැන්කොෆෝනි කුමන්ත්‍රණය හෙලා දුටු අතර ජනාධිපති කොන්දේ කොන්දේසි විරහිතව නිදහස් කරන ලෙස ඉල්ලා සිටියහ. සමහර අසල්වැසි සහ බටහිර රටවලින් (එක්සත් ජනපදය ඇතුළුව),[64][65][66] සහ චීනයෙන් (එය ඇලුමිනියම් ලෝපස් වලින් අඩක් ගිනියාව මත රඳා පවතින අතර, ජනාධිපති කොන්ඩේ සමඟ ඇති සම්බන්ධතා මගින් පහසු කරවන) සමාන ප්‍රතිචාර ලැබුණි.[66] මේවා නොතකා, 2021 ඔක්තෝම්බර් 1 වන දින, මාමඩි ඩුම්බෝයා අන්තර්වාර ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දෙන ලදී.[67]

2023 මැයි 11 වන දින ගිනියාව පුරා නගරවල රාජ්‍ය විරෝධී පෙළපාලි වලදී අවම වශයෙන් පුද්ගලයින් 7 දෙනෙකු වෙඩි තබා ඝාතනය කරන ලදී. ආණ්ඩු විරෝධී ව්‍යාපාරය සාමකාමී විරෝධතාවලට සම්බන්ධ වූ අතර ගිනියාවේ හමුදා පාලනය අවසන් කර රට ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට පරිවර්තනය කරන ලෙස පාලකයන්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේය.

භූගෝලය

සංස්කරණය
 
ගිනියාවේ නගර සහ පරිපාලන අංශ පෙන්වන සිතියමක්

ගිනියාව වයඹ දෙසින් ගිනියා-බිසාවු, උතුරින් සෙනගල්, ඊසාන දෙසින් මාලි, නැගෙනහිරින් අයිවරි කෝස්ට්, නිරිත දෙසින් සියෙරා ලියොන් සහ දකුණින් ලයිබීරියාව සමඟ මායිමක් බෙදා ගනී. ජාතිය එහි ගිනිකොන දිග ප්‍රදේශයේ සිට උතුරට සහ බටහිරට, ගිනියා-බිසාවු සහ අත්ලාන්තික් සාගරයේ නිරිතදිග වෙරළට වයඹ දෙසට වක්‍රවන විට අඩ සඳක් සාදයි. නයිජර් ගංගාව, ගැම්බියා ගංගාව සහ සෙනගල් ගංගාවේ මූලාශ්‍ර සියල්ලම ගිනියා කඳුකරයේ දක්නට ලැබේ.[68][69][70] වර්ග කිලෝ මීටර 245,857 (වර්ග සැතපුම් 94,926) හි ගිනියාව දළ වශයෙන් එක්සත් රාජධානියට සමාන වේ. කිලෝමීටර් 320 (සැතපුම් 200) වෙරළ තීරයක් සහ මුළු ගොඩබිම් මායිම කිලෝමීටර් 3,400 (සැතපුම් 2,100) කි. එය බොහෝ දුරට පිහිටා ඇත්තේ අක්ෂාංශ 7° සහ 13°N, සහ දේශාංශ 7° සහ 15°W අතර කුඩා ප්‍රදේශයක් වන අතර එය බටහිර 15° වේ.

ගිනියාව කලාප 4 කට බෙදා ඇත: මුහුදු ගිනියාව, පහළ ගිනියාව හෝ බාස්-කෝටේ පහත් බිම් ලෙසද හැඳින්වේ, ප්‍රධාන වශයෙන් සුසු ජනවාර්ගික කණ්ඩායම විසින් ජනාකීර්ණ වේ; ෆුලස් විසින් ජනාකීර්ණ, රට මැදින් දළ වශයෙන් උතුර-දකුණට දිවෙන සිසිල්, වඩාත් කඳුකර ෆූටා ඩිජලෝන්; මලින්කේ විසින් ජනාකීර්ණ ඊසාන දෙසින් සහේලියන් හෝට්-ගිනියාව; සහ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් කිහිපයක් සමඟ ගිනිකොන දෙසින් වනගත කැලෑ ප්‍රදේශ. ගිනියාවේ කඳුකරය නයිජර්, ගැම්බියා සහ සෙනගල් ගංගාවල ප්‍රභවය වන අතර, සියරා ලියොන් සහ අයිවරි කෝස්ට් කඳු වැටියේ බටහිර දෙසින් මුහුදට ගලා යන ගංගා. ගිනියාවේ උසම ස්ථානය වන්නේ නිම්බා කන්ද මීටර් 1,752 (අඩි 5,748) කි. නිම්බා මැසිෆ් හි ගිනියානු සහ අයිවෝරියානු පැති යුනෙස්කෝ දැඩි ස්වභාව රක්ෂිතයක් වන අතර, ඊනියා ගිනියානු කොටස ලයිබීරියාව දක්වා අඛණ්ඩව පවතී, එය දශක ගණනාවක් තිස්සේ කැණීම් කර ඇත; 7°32′17″N 8°29′50″W හි Nzérékoré කලාපයේ හානිය පැහැදිලිය.

 
Köppen දේශගුණික වර්ගීකරණයේ සිතියම

ගිනියාව පරිසර කලාප 5කට නිවහන වේ: ගිනියානු කඳුකර වනාන්තර, බටහිර ගිනියානු පහත්බිම් වනාන්තර, ගිනියානු වනාන්තර-සැවානා මොසෙයික්, බටහිර සුඩානියානු සැවානා සහ ගිනියානු කඩොලාන.[71] එහි 2019 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකයේ මධ්‍යන්‍ය ලකුණු 4.9/10 ක් තිබූ අතර එය රටවල් 172 කින් ගෝලීය වශයෙන් 114 වැනි ස්ථානයට පත් විය.[72]

වනජීවී

සංස්කරණය
 
බඩියර් ජාතික උද්‍යානය

ගිනියාවේ දකුණු කොටස බටහිර අප්‍රිකාවේ ගිනියානු වනාන්තර තුළ ජෛව විවිධත්ව උණුසුම් කලාපය තුළ පිහිටා ඇති අතර ඊසානදිග වියළි සැවානා වනාන්තරවලින් සංලක්ෂිත වේ. සමහර සතුන්ගේ ගහනය අඩුවීම ජනාවාස නොවූ දුරස්ථ උද්‍යාන සහ රක්ෂිත ප්‍රදේශවලට සීමා වේ.

ගිනියාවේ දක්නට ලැබෙන විශේෂවලට පහත සඳහන් දේ ඇතුළත් වේ:

  • උභයජීවීන්: හෙමිසස් ගිනිඑන්සිස්, ෆ්‍රිනොබැට්‍රැකස් ගිනිඑන්සිස්
  • උරගයින්: ඇකන්ටොඩැක්ටයිලස් ගිනිඑන්සිස්, මොක්ලස් ගිනිඑන්සිස්
  • අරක්නිඩ්ස්: මල්ලෝනෙටා ගිනිඑන්සිස්, ඩික්ටිනා ගිනිනේසිස්
  • කෘමීන්: සෝරෝටයිපස් ගිනිඑන්සිස්, යුක්‍රෝමියා ගිනිඑන්සිස්
  • පක්ෂීන්: මෙලනිපරස් ගිනිඑන්සිස්

කලාප සහ ප්‍රාන්ත

සංස්කරණය
 
ගිනියාවේ කලාප

ගිනියා ජනරජය බටහිර අප්‍රිකාවේ වර්ග කිලෝමීටර් 245,857 (වර්ග සැතපුම් 94,926) ආවරණය කරයි, සමකයට උතුරින් අංශක 10 ක් පමණ වේ. එය මානව, භූගෝලීය සහ දේශගුණික ලක්ෂණ සහිත ස්වභාවික කලාප 4 කට බෙදා ඇත:

  • මුහුදු ගිනියාව (ලා ගිනි මැරිටයිම්) රටේ 18% ආවරණය කරයි.
  • මැද ගිනියාව (ලා මොයෙන්-ගිනී) රටේ 20% ආවරණය කරයි.
  • ඉහළ ගිනියාව (ලා හෝට්-ගිනී) රටේ 38% ආවරණය කරයි.
  • වනාන්තර ගිනියාව (ගිනී වනාන්තරය) රටෙන් 23% ක් ආවරණය වන අතර වනාන්තර සහ කඳුකරය යන දෙකම වේ.
 
මධ්‍යම ගිනියාවේ ෆූටා ඩිජලෝන් උස්බිම්

ගිනියාව පරිපාලන කලාප 8 කට බෙදා ඇති අතර ඒවා ප්‍රාන්ත 33 කට බෙදා ඇත. 1,675,069 ක ජනගහනයක් සහිත කොනක්‍රි අගනුවර විශේෂ කලාපයක් ලෙස ශ්‍රේණිගත කරයි.

කලාපය අගනුවර ජනගහනය

(ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය මගින් 2014 සංගණනය)

කොනක්‍රි කලාපය කොනක්රි 1,675,069
Nzérékoré කලාපය Nzérékoré 1,591,716
කින්ඩියා කලාපය කින්ඩියා 1,573,690
බොකේ කලාපය බොකේ 1,092,291
ලේබේ කලාපය ලැබ් 1,001,392
මාමූ කලාපය මාමූ 737,062
කන්කන් කලාපය කන්කන් 1,979,038
ෆරානා කලාපය ෆරානා 949,589

දේශපාලනය

සංස්කරණය

ගිනියාව ජනරජයකි. ජනාධිපතිවරයා සෘජුවම ජනතාව විසින් තෝරා පත් කර ගනු ලබන අතර රාජ්‍ය නායකයා සහ රජයේ ප්‍රධානියා වේ. ඒකමණ්ඩල ජාතික සභාව රටේ ව්‍යවස්ථාදායක ආයතනය වන අතර එහි සාමාජිකයින් සෘජුවම ජනතාව විසින් තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. අධිකරණ ශාඛාවේ ප්‍රධානියා වන්නේ ගිනියාවේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය වන අතර එය රටේ ඉහළම සහ අවසාන අභියාචනාධිකරණයයි.[73]

රටේ ව්‍යවස්ථාදායක ආයතනය වන ගිනියාවේ ජාතික සභාව 2008 සිට 2013 දක්වා රැස්වූයේ නැත, එය දෙසැම්බරයේ හමුදා කුමන්ත්‍රණයෙන් පසුව විසුරුවා හරින ලදී. 2007 සිට මැතිවරණ කිහිප වතාවක් කල් දමා ඇත. 2012 අප්‍රේල් මාසයේ දී, ජනාධිපති කොන්ඩේ මැතිවරණ දින නියමයක් නොමැතිව කල් දැමුවේ, ඒවා "විනිවිද පෙනෙන සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී" බව සහතික කිරීමේ අවශ්‍යතාවය සඳහන් කරමිනි.[74] 2013 ගිනියානු ව්‍යවස්ථාදායක මැතිවරණය සැප්තැම්බර් 24 දින පැවැත්විණි.[75] ජනාධිපති ඇල්ෆා කොන්ඩේ ගේ පක්ෂය, ගිනියානු ජනතාවගේ රැලිය (RPG), ගිනියාවේ ජාතික සභාවේ ආසන 114 න් 53 කින් ආසන රාශියක් දිනා ගත්තේය. විරුද්ධ පක්ෂ මුළු ආසන 53ක් දිනාගත් අතර, විපක්ෂ නායකයෝ නිල ප්‍රතිඵල වංචා සහගත බව හෙලා දුටුවෝය.

ගිනියාවේ ජනාධිපතිවරයා සාමාන්‍යයෙන් වසර 5ක කාලයක් සඳහා මහජන ඡන්දයෙන් තේරී පත් වේ. ජයග්‍රාහී අපේක්ෂකයා ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වීමට ප්‍රකාශිත ඡන්දවලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් ලැබිය යුතුය. ජනාධිපතිවරයා විසින් ගිනියාව පාලනය කරන අතර, ඔහු විසින් පත් කරන ලද සිවිල් අමාත්‍යවරුන් 25 දෙනෙකුගෙන් යුත් කවුන්සිලයේ සහාය ඇතිව. රජය විසින් ප්‍රදේශ 8ක්, ප්‍රාන්ත 33ක්, උප ප්‍රාන්ත 100කට වැඩි ප්‍රමාණයක් සහ දිස්ත්‍රික්ක (කොනක්‍රි සහ අනෙකුත් නගර සහ ගම්මානවල කොමියුනිස්ට් ලෙස හැඳින්වේ, නැතහොත් අභ්‍යන්තරයේ කාර්තු) හරහා රට පාලනය කරයි. දිස්ත්‍රික් මට්ටමේ නායකයින් තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ; ජනාධිපතිවරයා මධ්‍යගත පරිපාලනයේ අනෙකුත් සියලුම මට්ටම් සඳහා නිලධාරීන් පත් කරයි. හිටපු ජනාධිපති ඇල්ෆා කොන්ඩේ ගිනියාවේ දෙවන විශාලතම ජනවාර්ගික කණ්ඩායම වන මලින්කේ වෙතින් සහය ලබා ගත්තේය.[76] ගිනියාවේ විරුද්ධත්වය ජනගහණයෙන් 33.4%ක් පමණ වන ෆුලා ජනවාර්ගික කණ්ඩායම[77] විසින් සහාය දක්වන ලදී.[78]

විදේශ සබදතා

සංස්කරණය
 
ජනාධිපති ඇල්ෆා කොන්ඩේ 2017 සැප්තැම්බර් 28 වන දින රුසියානු ජනාධිපති ව්ලැඩිමීර් පුටින් සමඟ

ගිනියාව අප්‍රිකානු සංගමය, ප්‍රංශ කතා කරන ප්‍රජාව සඳහා නියෝජිතායතනය, අප්‍රිකානු සංවර්ධන බැංකුව, බටහිර අප්‍රිකානු රාජ්‍යයන්ගේ ආර්ථික ප්‍රජාව, ලෝක බැංකුව, ඉස්ලාමීය සංවර්ධන බැංකුව, IMF සහ එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ සාමාජිකයෙකි.

2009 පෙබරවාරියේ එ.ජ. රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තුවේ ප්‍රකාශයකට අනුව, ගිනියාවේ බටහිර අප්‍රිකානු අසල්වැසියන් සමඟ ඇති විදේශ සබඳතා 1985 සිට ක්‍රමානුකූලව දියුණු වී ඇත.[79] දෙපාර්තමේන්තුවේ 2018 ඔක්තෝම්බර් ප්‍රකාශය පෙන්නුම් කළේ - "එක්සත් ජනපදය ගිනියාවේ "2008 හමුදා කුමන්ත්‍රණය හෙළා දුටුවත්", නමුත් කුමන්ත්‍රණයට පෙර එක්සත් ජනපදය ගිනියාව සමඟ "සමීප සබඳතා" පැවැත්වූ අතර "2010 දී ගිනියාවේ ජනාධිපති මැතිවරණයෙන් පසුව එක්සත් ජනපදය" රජය සමඟ ශක්තිමත් රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා යළි ස්ථාපිත කළා." මෙම ප්‍රකාශය "ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රතිසංස්කරණයේ" සලකුනු ලෙස "2013 ව්‍යවස්ථාදායක මැතිවරණය සහ 2015 දෙවන ජනාධිපතිවරනය" සඳහා සහය දක්වයි.[80] ගිනියාවේ හමුදා සහ ව්‍යාපාර. "ජනාධිපති ඇල්ෆා කොන්ඩේ නැවත තේරී පත්වීම (විවාදාත්මක ප්‍රතිඵල නොතකා) ආන්දෝලනාත්මක මාර්තු ජනමත විචාරණයකින් පසුව ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කර ඔහුට තුන්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඉඩ සලසමින්" මෑත ජාතික මැතිවරනය පිලිබඳ පුළුල් ජාත්‍යන්තර විවේචන වාර්තාව උපුටා දක්වයි.[81] දෙපාර්තමේන්තුව 2021 කුමන්ත්‍රණය හෙළා දකිමින් අනතුරු ඇඟවූයේ "ප්‍රචණ්ඩත්වය සහ ඕනෑම ව්‍යවස්ථා විරෝධී ක්‍රියාමාර්ගයක් සාමය, ස්ථාවරත්වය සහ සමෘද්ධිය සඳහා ගිනියාවේ අපේක්ෂාවන් ඛාදනය කිරීම පමණක් වන අතර (සහ) එක්සත් ජනපදයට සහ ගිනියාවේ අනෙකුත් ජාත්‍යන්තර හවුල්කරුවන්ට සහයෝගය දැක්වීමට ඇති හැකියාව සීමා කළ හැකි බවයි.[82][83]

එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය 2021 කුමන්ත්‍රණය වහා හෙළා දුටු අතර ගිනියාවේ සමහර මිත්‍ර රටවල් කුමන්ත්‍රණය හෙළා දුටුවේය. අප්‍රිකානු සංගමය සහ බටහිර අප්‍රිකාවේ කලාපීය කණ්ඩායම (ECOWAS) යන දෙකම සම්බාධකවලට තර්ජනය කර ඇත-ගිනියාව බටහිර අප්‍රිකානු මුදල් සංගමයේ සාමාජිකයෙකු නොවන නිසාත්, ගොඩබිම් සහිත රටක් නොවන නිසාත්, තර්ජන සීමිත ප්‍රතිඵලයක් වනු ඇතැයි ඇතැම් විශ්ලේෂකයෝ අපේක්ෂා කරති.[83] ECOWAS විසින් ගිනියාවේ සාමාජිකත්වය වහා අත්හිටුවන ලද අතර, තත්වය "ව්‍යවස්ථාපිත" විසඳුමක් සඳහා කොනක්‍රි වෙත දූතයින් යවන අතර, ජනාධිපති කොන්ඩේ කොන්දේසි විරහිතව නිදහස් කරන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය.[84][85] වෙනත් ජාතියක අභ්‍යන්තර කටයුතුවලට අසාමාන්‍ය ලෙස ප්‍රතිචාර දක්වන චීනය (එය ඇලුමිනියම් ලෝපස් වලින් අඩක් ගිනියාව මත රඳා පවතී, නෙරපා හරින ලද ජනාධිපති කොන්ඩේ සමඟ ඇති සම්බන්ධතා මගින් පහසුකම් සපයයි) කුමන්ත්‍රණයට විවෘතව විරුද්ධ විය.[86]

හමුදාමය

සංස්කරණය

ගිනියාවේ සන්නද්ධ හමුදා ශාඛා 5 කට බෙදා ඇත - යුධ හමුදාව, නාවික හමුදාව, ගුවන් හමුදාව, පැරාමිලිටරි ජාතික ජෙන්ඩර්මරී සහ රිපබ්ලිකන් ආරක්ෂක - එහි ප්‍රධානීන් ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයාට යටත් වන ඒකාබද්ධ මාණ්ඩලික ප්‍රධානීන්ගේ සභාපති වෙත වාර්තා කරයි. මීට අමතරව, පාලන තන්ත්‍රයේ ආරක්ෂක හමුදාවන්ට ජාතික පොලිස් බලකාය (Sûreté Nationale) ඇතුළත් වේ. අභ්‍යන්තර ආරක්ෂාව සඳහා වගකිව යුතු Gendarmerie ට දහස් ගණනක ශක්තියක් ඇත.

පුද්ගලයන් 15,000ක් පමණ සිටින හමුදාව, මෙතෙක් සන්නද්ධ හමුදාවන්හි විශාලතම ශාඛාව වන අතර ප්‍රධාන වශයෙන් රාජ්‍ය දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීම, පාලිත භූමිවල ආරක්ෂාව සහ ගිනියාවේ ජාතික අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කිරීම සඳහා වගකිව යුතුය. ගුවන් හමුදා සාමාජිකයින් 700 ක් පමණ වේ. එහි උපකරණවලට රුසියාවෙන් සපයන ලද ප්‍රහාරක ගුවන් යානා සහ ප්‍රවාහන කිහිපයක් ඇතුළත් වේ. නාවික හමුදාවට පුද්ගලයින් 900 ක් පමණ සිටින අතර කුඩා මුර යාත්‍රා සහ තොටුපළවල් කිහිපයක් ක්‍රියාත්මක කරයි.

මානව හිමිකම්

සංස්කරණය

ගිනියාවේ සමලිංගිකත්වය නීති විරෝධීයි.[87]ලිංගික දිශානතිය නීත්‍යානුකූල මානව අයිතිවාසිකමක් ලෙස තමා නොසලකන බව අගමැති 2010 දී ප්‍රකාශ කළේය.[88]

ටියුලේන් විශ්ව විද්‍යාලයේ සහකාර මහාචාර්යවරියක වන ඇනස්ටේෂියා ගේජ් සහ ගෙන්ට් විශ්ව විද්‍යාලයේ සහකාර මහාචාර්යවරයෙකු වන රොනන් වැන් රොසෙම් පවසන පරිදි ගිනියාවේ ලොව ඉහළම කාන්තා ලිංගික ඡේදනය (FGM, සමහර විට 'කාන්තා චර්මච්ඡේදනය' ලෙසද හැඳින්වේ) ඇත.[89] ගිනියාවේ කාන්තා ලිංගික ඡේදනය 2009 වන විට කාන්තාවන්ගෙන් 98% කට වඩා සිදු කර ඇත.[90] ගිනියාවේ "සියලු සංස්කෘතීන්, ආගම් සහ ජනවාර්ගික" ස්ත්‍රී ලිංග ඡේදනය සිදු කරයි.[90] 2005 ජන විකාශන සහ සෞඛ්‍ය සමීක්ෂණය වාර්තා කළේ කාන්තාවන්ගෙන් 96% ක් සැත්කමට මුහුණ දී ඇති බවයි.[88]

ආර්ථිකය

සංස්කරණය
 
නැඟෙනහිර ගිනියාවේ කන්කන් ප්‍රදේශයේ නියැන්ඩන්කෝරෝ හි නයිජර් ගඟේ මාලින්කේ ධීවර කාන්තාවන්
 
කිසිඩෝගු වෙළඳපොල

කෘෂි කර්මාන්තය

සංස්කරණය

කෘෂිකාර්මික අංශය යම් අවස්ථාවක දී රටේ දළ වශයෙන් 75% ක් පමණ සේවය කළේය. ඇළ දොළ ගංගා අතර ගංවතුර ඇති කලාපවල සහල් වගා කෙරේ. දේශීය සහල් නිෂ්පාදනය රට පෝෂණය කිරීමට ප්‍රමාණවත් නොවන නිසා සහල් ආනයනය කරන්නේ ආසියාවෙනි. මෙම අංශය කෝපි බෝංචි, අන්නාසි, පීච්, නෙක්ටරීන්, අඹ, දොඩම්, කෙසෙල්, අර්තාපල්, තක්කාලි, පිපිඤ්ඤා, ගම්මිරිස් සහ අනෙකුත් නිෂ්පාදන වර්ග වගා කරයි. ගිනියාව ඇපල් සහ පෙයාර්ස් හි නැගී එන කලාපීය නිෂ්පාදකයන්ගෙන් එකකි. මිදි, දෙළුම් වතු ඇති අතර, සිරස් හයිඩ්‍රොපොනික් ක්‍රමය මත පදනම් වූ ස්ට්‍රෝබෙරි වගාවන් මෑත වසරවල වර්ධනය වී ඇත.[91]

ස්වභාවික සම්පත්

සංස්කරණය

ලොව දන්නා බොක්සයිට් සංචිතවලින් 25% හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් ගිනියාවේ ඇත. එහි දියමන්ති, රත්රන් සහ අනෙකුත් ලෝහ ඇත. බොක්සයිට් සහ ඇලුමිනා ප්‍රධාන අපනයන වේ. අනෙකුත් කර්මාන්ත අතර බියර්, යුෂ, සිසිල් බීම සහ දුම්කොළ සඳහා සැකසුම් කම්හල් ඇතුළත් වේ. කෘෂිකර්මාන්තය රටේ ශ්‍රම බලකායෙන් 75% ක් සේවය කරයි. ප්‍රංශ පාලනය යටතේ සහ නිදහසේ ආරම්භයේ දී ගිනියාව කෙසෙල්, අන්නාසි, කෝපි, රටකජු සහ පාම් තෙල් අපනයනය කරන්නෙකු විය. පස, ජලය සහ දේශගුණික තත්ත්වයන් වාරි ගොවිතැන් හා කෘෂි කර්මාන්තය සඳහා අවස්ථා සපයයි.

පතල් කැණීම

සංස්කරණය
 
ගිනියා අපනයනවල සමානුපාතික නියෝජනයක්, 2019

ගිනියාවේ බොක්සයිට් ටොන් බිලියන 25කට වඩා (මෙට්‍රික් ටොන්) ඇත - සමහර විට ලෝකයේ සංචිතවලින් අඩක් පමණ. එහි ඛනිජ සම්පතට ඉහළ ශ්‍රේණියේ යකඩ ටොන් බිලියන 4 කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක්, දියමන්ති සහ රන් නිධි සහ යුරේනියම් ඇතුළත් වේ. මෙම සියලු ක්ෂේත්‍රවල ආයෝජන සහ වාණිජ ක්‍රියාකාරකම් සඳහා ඇති හැකියාව පවතින අතර, ගිනියාවේ "දුර්වල ලෙස සංවර්ධිත යටිතල පහසුකම් සහ පැතිර යන දූෂණය මහා පරිමාණ ආයෝජන ව්‍යාපෘති සඳහා දිගින් දිගටම බාධා ඉදිරිපත් කරයි".[92]

වයඹදිග ගිනියාවේ ඒකාබද්ධ ව්‍යාපාර බොක්සයිට් කැණීම් සහ ඇලුමිනා මෙහෙයුම් ඓතිහාසිකව ගිනියාවේ විදේශ විනිමය සංචිතවලින් 80% ක් පමණ සපයයි. බොක්සයිට් ඇලුමිනා බවට පිරිපහදු කර පසුව එය ඇලුමිනියම් බවට පත් කරයි. Compagnie des Bauxites de Guinée (CBG) වාර්ෂිකව ඉහළ ශ්‍රේණියේ බොක්සයිට් ටොන් මිලියන 14ක් පමණ අපනයනය කරයි. CBG යනු හවුල් ව්‍යාපාරයක් වන අතර, 49% ගිනියානු රජයට සහ 51% Halco Mining Inc. නමින් හැඳින්වෙන ජාත්‍යන්තර සමුහයකට අයත් වේ, එයම ඇලුමිනියම් නිෂ්පාදක Alcoa (AA), ගෝලීය පතල් කර්මාන්තයේ යෙදෙන Rio Tinto Group සහ Dadco Investments විසින් පාලනය කරනු ලබන හවුල් ව්‍යාපාරයකි.[93] 2038 දක්වා වයඹ ගිනියාවේ බොක්සයිට් සංචිත සහ සම්පත් සඳහා CBG හට තනි අයිතිය ඇත.[94] 2008 දී, දුර්වල විදුලි සේවා ගැන කලබල වූ විරෝධතාකරුවන් CBG භාවිතා කරන මාර්ග අවහිර කළහ. ගිනියාව ජාත්‍යන්තර තෙල් සමාගම් සමඟ ඇති ගිවිසුම්වල ප්‍රතිපාදනයක් ඇතුළත් වන අතර, එහි හවුල්කරුවන්ට අවට ප්‍රජාවන් සඳහා විදුලිය උත්පාදනය කිරීමට අවශ්‍ය වේ.[95]

 
දරුවන් තම පවුල් නඩත්තු කිරීම සඳහා ශ්‍රමික වැඩවල නියැලී සිටිති.

ගිනියා රජය සහ RUSAL අතර හවුල් ව්‍යාපාරයක් වන Compagnie des Bauxites de Kindia (CBK) වාර්ෂිකව ටොන් මිලියන 2.5ක් පමණ නිෂ්පාදනය කරන අතර, ඒවා සියල්ලම පාහේ රුසියාවට සහ නැගෙනහිර යුරෝපයට අපනයනය කෙරේ. ගිනියානු/යුක්රේන ඒකාබද්ධ බොක්සයිට් ව්‍යාපාරයක් වන Dian Dian, වසරකට ටොන් 1,000,000 (කෙටි ටොන් 1,102,311; දිගු ටොන් 984,207) ප්‍රක්ෂේපිත නිෂ්පාදන අනුපාතයක් ඇති අතර, වසර කිහිපයක් සඳහා මෙහෙයුම් ආරම්භ කිරීමට අපේක්ෂා නොකෙරේ. කලින් ෆ්‍රිගුයා කොන්සෝටියම් භාරගත් Alumina Compagnie de Guinée (ACG) 2004 දී එහි ඇලුමිනා පිරිපහදුව සඳහා අමුද්‍රව්‍ය ලෙස ටොන් මිලියන 2.4ක් පමණ නිෂ්පාදනය කළේය. පිරිපහදුව ඇලුමිනා ටොන් 750,000 ක් පමණ අපනයනය කරයි. Global Alumin සහ Alcoa-Alcan යන සමාගම් දෙකම වසරකට ටොන් මිලියන 4ක පමණ ඒකාබද්ධ ධාරිතාවකින් යුත් විශාල ඇලුමිනා පිරිපහදුවක් ඉදිකිරීම සඳහා ගිනියා රජය සමඟ සම්මුතීන් අත්සන් කර ඇත.

සිමන්ඩූ පතල යකඩ නිධියකි.[96] 2010 මාර්තු මාසයේදී, ඇන්ග්ලෝ-ඕස්ට්‍රේලියානු සංස්ථාව රියෝ ටින්ටෝ සමූහය සහ එහි විශාලතම කොටස් හිමියා වන ඇලුමිනියම් කෝපරේෂන් ඔෆ් චයිනා ලිමිටඩ් (චයිනල්කෝ), රියෝ ටින්ටෝගේ යපස් ව්‍යාපෘතිය සංවර්ධනය කිරීම සඳහා මූලික ගිවිසුමක් අත්සන් කරන ලදී. 2017 දී, බ්‍රිතාන්‍යයේ වංචා-විරෝධී නියාමකයා වන බරපතල වංචා කාර්යාලය (SFO), රියෝ ටින්ටෝගේ ගිනියාවේ ව්‍යාපාර[97] සහ පතල් භාවිතයන් පිළිබඳ නිල පරීක්ෂණයක් දියත් කරන ලදී.[98]

ටිගුයි කැමරා, හිටපු නිරූපිකාවක්, සමාජ ව්‍යාපාරයක් ලෙස අර්ධ වශයෙන් පවත්වාගෙන යන පතල් සමාගමක් හිමිකරගත් ගිනියාවේ පළමු කාන්තාව වේ.[99]

ඛනිජ තෙල්

සංස්කරණය

2006 දී ගිනියාව අක්වෙරළ පත්‍රිකාවක් ගවේෂණය කිරීම සඳහා හූස්ටන්හි හයිපර්ඩයිනමික්ස් කෝපරේෂන් සමඟ නිෂ්පාදන බෙදාගැනීමේ ගිවිසුමක් අත්සන් කළ අතර පසුව ඩනා පෙට්‍රෝලියම් පීඑල්සී (ඇබර්ඩීන්, එක්සත් රාජධානිය) සමඟ හවුල් විය. ආරම්භක ළිඳ, Sabu-1, 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, ආසන්න වශයෙන් ජලය මීටර් 700 ක භූමියක කැණීම ආරම්භ කිරීමට නියමිතව තිබුණි. Sabu-1 ඉහළ ක්‍රිටේසියස් වැලි සහිත මාර්ග ප්‍රතිවිරෝධක අපේක්ෂාවක් ඉලක්ක කර ගත් අතර, එය සම්පූර්ණ මීටර් 3,600ක් ගැඹුරට විදීමට අපේක්ෂා කරන ලදී.[100]

2012 දී ගවේෂණාත්මක කැණීම් නිම කිරීමෙන් පසුව, Sabu-1 ළිඳ වාණිජමය වශයෙන් ශක්‍ය ලෙස සලකනු ලැබුවේ නැත.[101] 2012 නොවැම්බරයේදී, හයිපර්ඩයිනමික්ස් අනුබද්ධිත SCS, ටූලෝ තෙල් වෙත සහනයෙන් 40%ක් විකිණීම සඳහා ගිවිසුමකට එළැඹි අතර, Guinea offshore පත්‍රිකාවේ හිමිකාරිත්වය කොටස් 37% හයිපර්ඩයිනමික්ස්, 40% ටූලෝ තෙල් සහ 23% Dana Petroleum වෙත ගෙන එනු ලැබීය.[102] හයිපර්ඩයිනමික්ස් හට එහි මීළඟ තෝරාගත් අඩවිය වන Fatala Cenomanian turbidite fan prospect හි කැනීම ආරම්භ කිරීමට වත්මන් ගිවිසුම යටතේ සැප්තැම්බර් 2016 දක්වා කාලය ඇත.[103][104]

සංචාරක කර්මාන්තය

සංස්කරණය
 
කින්ඩියාවේ "Voile de la Mariée" (මනාලියගේ වේල්) දිය ඇල්ල

ගිනියාවේ ආකර්ශනීය ස්ථාන අතර බොහෝ දුරට බස්සේ ගිනී (පහළ ගිනියාව) සහ මොයෙන් ගිනි (මැද ගිනියාව) කලාපවල දක්නට ලැබෙන දිය ඇලි වේ. කින්ඩියාවේ කකෞලිමා කන්ද පාමුල පිහිටි සෞම්බා කඳුරැල්ල, ඩුබ්රේකා හි Voile de la Mariée (මනාලියගේ වේල්), පිටා ප්‍රාන්තයේ කොකෝලා ගඟේ මීටර් 80 (අඩි 260) පමණ උසකින් යුත් Kinkon කඳුරැල්ල, කඹඩග ඇල්ල එම ගංගාවේ වැසි සමයේදී මීටර් 100 (අඩි 330) දක්වා ළඟා විය හැකිය, දලබා හි ඩිටින් සහ මිටි දිය ඇලි, සහ ෆෙටෝරේ දිය ඇලි සහ ලාබේ කලාපයේ ගල් පාලම ජලය ආශ්‍රිත සංචාරක ස්ථාන අතර වේ.

විද්‍යාව හා තාක්ෂණය

සංස්කරණය

2023 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ ගිනියාව 132 න් 128 වැනි ස්ථානයට පත්විය.[105]

ප්‍රවාහනය

සංස්කරණය

අහමඩ් සේකූ ටූරේ ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ රටේ විශාලතම ගුවන් තොටුපළ වන අතර අප්‍රිකාවේ සහ යුරෝපයේ අනෙකුත් නගර වෙත ගුවන් ගමන් ඇත.

1904 සහ 1910 අතර ඉදිකරන ලද, වරක් කොනක්‍රි සිට කන්කන් සිට කෞරූසා හරහා සම්බන්ධ කරන ලද දුම්රිය මාර්ගයක් 1995[106] හි ක්‍රියාත්මක වීම නතර වූ අතර 2007 වන විට රේල් පීලි බොහෝ දුරට සොරකම් කර/හෝ සීරීම් සඳහා විකුණන ලදී. යකඩ-යපස් සංවර්ධන ප්‍රධාන සැලැස්මේ කොටසක් ලෙස මගී මාර්ගය ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමට වරෙක සැලසුම් සකස් කර තිබූ අතර 2010 දී වැඩ ආරම්භ කිරීම ප්‍රකාශයට පත් කරන විට, දූෂණ චෝදනා නිසා මුළු ප්‍රධාන සැලැස්මම නවතා දුම්රිය මාර්ගය නැවත ගොඩනඟන ලදී. කාලියා පතල් දක්වා පැරණි මාර්ගයට සමාන්තරව කිලෝමීටර් 105ක ඛනිජ දුම්රිය මාර්ගයක් ලෙසයි.[107] සංගරෙඩිහි බොක්සයිට් පතල් කම්සාර් වරායට (කිලෝමීටර් 137) සම්බන්ධ කරන රාජ්‍ය ඛනිජ දුම්රිය මාර්ගයක් සහ 1960 ගනන්වල රුසියානු ඇලුමිනියම් නිෂ්පාදක රුසල් විසින් ක්‍රියාත්මක කරන ලද පටු මාපක මාර්ගයක් ෆ්‍රියා (කිලෝමීටර් 143) වෙත ඇත.

සිමන්ඩෝ කුට්ටි 1 සහ 2 හි යපස් කැණීම නැවත ආරම්භ කිරීමේ සැලසුම්වල කොටසක් ලෙස, නව සංවර්ධන සම්මේලනය 2019 දී අත්ලාන්තික් වෙරළ තීරයේ මතකොං දක්වා නව බර වැඩ සම්මත දුම්රිය මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට අරමුදල් සම්පාදනය කිරීමට පොරොන්දු විය. බිලියනය ගැඹුරු ජල වරායක් සංවර්ධනය කිරීම.[108] 2019 ඔක්තෝම්බර් ශක්‍යතා අධ්‍යයනයක දී විකල්පයක් ලෙස සැලකූ ලයිබීරියාවේ බුකානන් වරායට දකුණට ගමන් කරන විකල්පයකට වඩා කිලෝමීටර 650 ක මාර්ගය දිගු වේ.[109] කෙසේ වෙතත්, මතකොං මාර්ගය සම්පූර්ණයෙන්ම ගිනියාව තුළ පිහිටා ඇති අතර මාර්ගය ඔස්සේ පුරවැසියන් සඳහා කෘෂිකාර්මික සංවර්ධන කොරිඩෝවකට බැඳී ඇත.

ගිනියාවේ සමහර වාහන අවුරුදු 20කට වඩා පැරණි වන අතර, කැබ් රථ යනු කුලියට ගැනීම සඳහා හිමිකරු විසින් නම් කර ඇති ඕනෑම දොරවල් 4ක වාහනයකි. ප්‍රදේශවාසීන්, සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ තමන්ගේම වාහන නොමැතිව, නගරය වටා සහ රට පුරා ගෙන යාමට මෙම කුලී රථ (ආසනයකට අය කරන) සහ කුඩා බස්රථ මත විශ්වාසය තබයි. ඔවුන් යතුරුපැදි මත ද යැපෙන අතර, සමහර ඒවා කුලී රථ සේවාවක් ලෙස ක්‍රියාත්මක වේ. අශ්වයන් සහ බූරුවන් කරත්ත අදින්නේ මූලික වශයෙන් ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය ප්‍රවාහනය සඳහා ය.

ජන විකාශනය

සංස්කරණය
ගිනියාවේ ජනගහනය
වසර මිලියන
1950 3.0
2000 8.8
2021 13.5

2021 දී, ගිනියාවේ ජනගහනය මිලියන 13.5ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත. කොනක්‍රි, අගනුවර සහ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගරය, ආර්ථිකය, වාණිජ්‍යය, අධ්‍යාපනය සහ සංස්කෘතියේ කේන්ද්‍රස්ථානයකි. 2014 දී, ගිනියාවේ මුළු සශ්‍රීකත්ව අනුපාතය (TFR) එක් කාන්තාවකට උපදින දරුවන් 4.93ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.[110]

 
ගිනියා හි විශාලතම නගර
2014 සංගණනයට අනුව[111]
ස්ථානය කලාපය ජනගහණය
 
කොන්ක්‍රී
 
Nzérékoré 		1 කොන්ක්‍රී කොන්ක්‍රි 1,660,973
2 Nzérékoré Nzérékoré 195,027
3 කන්කන් කන්කන් 190,722
4 මැනියා කින්ඩියා 167,354
5 ඩුබ්රේකා කින්ඩියා 157,017
6 කින්ඩියා කින්ඩියා 138,695
7 සිගුරි කන්කන් 127,492
8 කිසිඩෝගු ෆරානා 99,931
9 ලැබ් ලැබ් 92,654
10 කම්සර් බොකේ 83,428

ගිනියාවේ නිල භාෂාව ප්‍රංශ වේ. 2018 දී ජනගහනයෙන් 33.9% ක් පුලර් භාෂාව එහි මව් භාෂාව ලෙස කථා කරන අතර, පසුව මැන්ඩිංගෝ, 29.4%. තුන්වන වැඩිපුරම කතා කරන මව් භාෂාව වන්නේ 2018 දී ජනගහනයෙන් 21.2% ක් ඔවුන්ගේ පළමු භාෂාව ලෙස කතා කරන සුසු ය. ගිනියාවේ දේශීය භාෂාව ලෙස ගිනියාවේ කතා කරන අනෙකුත් භාෂා 2018 දී කිසී සහ ක්පෙල් ඇතුළුව ජනගහනයෙන් 16% ක් විය.

ගිනියාවේ ජනගහනය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් 24 ක් පමණ සමන්විත වේ. මැන්ඩින්කා, මැන්ඩින්ගෝ හෝ මලින්කේ ලෙසද හැඳින්වේ, ජනගහනයෙන් 29.4%[112] සමන්විත වන අතර බොහෝ දුරට කන්කන් සහ කිසිඩෝගු ප්‍රාන්ත ආශ්‍රිතව සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති නැගෙනහිර ගිනියාවේ දක්නට ලැබේ.[113] ෆුලස් හෝ ෆුලනි,[114] ජනගහනයෙන් 33.4%[112] සමන්විත වන අතර බොහෝ දුරට ෆුටා ජාලෝන් කලාපයේ දක්නට ලැබේ. ජනගහනයෙන් 21.2% කින් සමන්විත සූසූ, ප්‍රධාන වශයෙන් කොනක්‍රි, ෆොරෙකරියා සහ කින්ඩියා අගනුවර අවට බටහිර ප්‍රදේශවල වේ. කුඩා ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් ජනගහනයෙන් ඉතිරි 16%[112] සමන්විත වන අතර, කේපෙල්, කිසී, සියාලෝ, ටොමා සහ වෙනත් අය වෙති.[113] 2017 දී ආසන්න වශයෙන් අප්‍රිකානු නොවන 10,000ක් පමණ ගිනියාවේ ජීවත් වූ අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් ලෙබනන්, ප්‍රංශ සහ අනෙකුත් යුරෝපීයයන් ය.[115]

ආගම්

සංස්කරණය
2020 දී ගිනියා ආගමික කණ්ඩායම්[116]
ආගම ප්‍රතිශතය
ඉස්ලාම්
  
 86.8%
සාම්ප්‍රධායික අප්‍රිකානු ආගම්
  
 9.42%
ක්‍රිස්තියානි
  
 3.52%

2023 දී, ආගමික දින ලේඛනාගාරයේ සංගමය (ARDA) සඳහන් කළේ ජනගහනය මුස්ලිම්වරුන් 86.8%, ක්‍රිස්තියානි 3.52% සහ ඇනිමිස්ට් 9.42% ලෙසින් සමන්විත වූ බවයි.[117] අතීතයේ දී මුස්ලිම්වරුන් සහ ක්‍රිස්තියානීන් ස්වදේශික අප්‍රිකානු විශ්වාසයන් ඔවුන්ගේ දැක්මට ඇතුළත් කර ඇත.[118]

ගිනියානු මුස්ලිම්වරුන්ගෙන් බහුතරයක් සුන්නි ඉස්ලාමයට අනුගත වන අතර, සූෆිවාදයේ බලපෑමට ලක් වූ මලිකි නීති විද්‍යාවේ ගුරුකුලය වේ.[119] ක්‍රිස්තියානි කණ්ඩායම්වලට රෝමානු කතෝලිකයන්, ඇංග්ලිකන්වරුන්, බැප්ටිස්ට්වරුන්, සෙවන්ත් ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ එවැන්ජලිකල් කණ්ඩායම් ඇතුළත් වේ. යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් රට තුළ ක්‍රියාකාරී වන අතර ඔවුන් රජය විසින් පිළිගනු ලැබේ. බහායි ඇදහිලි සමාජයක් ඇත. විදේශගත ප්‍රජාව අතර හින්දු, බෞද්ධ සහ සම්ප්‍රදායික චීන ආගමික කණ්ඩායම් සංඛ්‍යාවක් ඇත.[120]

2013 ජූලි මාසයේදී නසෙරෙකෝර් නගරයේ දින 3ක වාර්ගික-ආගමික සටන් පැවතුනි.[121][122] ක්‍රිස්තියානි හෝ සතුරුවාදි ජනවාර්ගික කේපෙල් සහ මුස්ලිම් සහ විශාල මලින්කේ වාර්ගික කණ්ඩායමට සමීප වූ කොනියන්කේ වාර්ගික අතර සටන්, අවම වශයෙන් 54 මිය ගියේය.[122] මිය ගිය අය අතරට පිහියෙන් ඇන මරා දමා පණපිටින් පුළුස්සා දැමූ අය ද ඇතුළත් ය.[122] ගිනියා හමුදාව විසින් ඇඳිරි නීතිය පැනවීමෙන් පසු ප්‍රචණ්ඩත්වය අවසන් වූ අතර, සන්සුන් වන ලෙස ජනාධිපති කොන්ඩේ රූපවාහිනියෙන් ආයාචනයක් කළේය.[122]

2021 දී, ප්‍රචණ්ඩත්වය පහළ ගිනියාවේ කෙන්ඩෝමායට සීමා වූ අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් ප්‍රදේශවාසීන් සහ ආරාමයක් අතර ඉඩම් හිමිකම් ආරවුලක් සම්බන්ධ විය.[123]

අධ්‍යාපනය

සංස්කරණය
 
කොනක්‍රි හි පාසල් සිසුවියන්

2010 දී ඇස්තමේන්තු කර ඇත්තේ වැඩිහිටියන්ගෙන් 41%ක් සාක්ෂරතාව ඇති බවයි (පිරිමි 52% සහ ගැහැණු 30%).[124] ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය වසර 6ක් සඳහා අනිවාර්ය වේ.[125] 1999 දී, ප්‍රාථමික පාසල් පැමිණීම 40%ක් වූ අතර, දරුවන්, විශේෂයෙන්ම ගැහැණු ළමයින්, තම දෙමාපියන්ට ගෘහ සේවයට හෝ කෘෂිකර්මයට,[126] හෝ විවාහ වීමට උපකාර කිරීම සඳහා පාසලෙන් බැහැරව තබන ලදී. 2015 දී ගිනියාව ලෝකයේ ළමා විවාහ "ඉහළම අනුපාතවලින් එකක්" විය,[127] 2023 දී ඔවුන් තවදුරටත් ඉහළම 5 අතර නැත.[128]

සෞඛ්‍ය

සංස්කරණය

ඉබෝලා

සංස්කරණය

2014 දී ගිනියාවේ ඉබෝලා වෛරසය පැතිර ගියේය. ඊට ප්‍රතිචාර වශයෙන් සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය රෝගය වාහකයන් ලෙස සැලකෙන වවුලන් විකිණීම සහ පරිභෝජනය තහනම් කළේය. වෛරසය අවසානයේ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවලින් කොනක්‍රි දක්වා ව්‍යාප්ත විය,[129] සහ 2014 ජූනි වන විට අසල්වැසි රටවල් වන සියෙරා ලියොන් සහ ලයිබීරියාව වෙත ව්‍යාප්ත විය. 2014 අගෝස්තු මාසයේදී ගිනියාව සියෙරා ලියොන් සහ ලයිබීරියාව වෙත සිය දේශසීමා වසා දැමුවේ වෛරසය පැතිරීම පාලනය කිරීමට උපකාර කිරීම සඳහා, ගිනියාවට වඩා එම රටවල නව රෝග අවස්ථා වාර්තා වන බැවිනි.

ලයිබීරියාව සහ සියෙරා ලියොන් දේශසීමා ආසන්නයේ ගිනිකොනදිග ගිනියාවේ මෙලියාන්ඩෝ නම් ගම්මානයේ දෙසැම්බර් මාසයේදී පුපුරා යාම ආරම්භ විය. ප්‍රථමයෙන් දන්නා සිද්ධිය වූයේ දෙසැම්බර් 6 වැනි දින උණ සහ වමනය සහ කළු පැහැති මළපහ පිටකිරීමෙන් පසු 2 හැවිරිදි දරුවෙකු මිය යාමයි. දරුවාගේ මව සතියකට පසු මිය ගියාය, පසුව සහෝදරියක් සහ ආච්චි, උණ, වමනය සහ පාචනය ඇතුළු රෝග ලක්ෂණ සහිතව මිය ගියාය. ඉන්පසුව, රැකවරණය ලබා දීමෙන් හෝ අවමංගල්‍ය උත්සවවලට පැමිණීමෙන්, පුපුරා යාම වෙනත් ගම්වලට පැතිර ගියේය.

"අනාරක්ෂිත භූමදානය" රෝගය සම්ප්‍රේෂණය කිරීමේ මූලාශ්‍රයකි. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය (WHO) වාර්තා කළේ දේශීය ප්‍රජාවන් සමඟ සම්බන්ධ වීමට ඇති නොහැකියාව වෛරසයේ මූලාරම්භය සහ වික්‍රියා සොයා ගැනීමට සෞඛ්‍ය සේවකයින්ට ඇති හැකියාවට බාධාවක් වූ බවයි.[130]

ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය 2016 මාර්තු 29 වන දින මහජන සෞඛ්‍ය හදිසි අවස්ථාව (PHEIC) අවසන් කරන ලද අතර,[131] මාර්තු 30 දින නිකුත් කරන ලද ඉබෝලා තත්ව වාර්තාව පෙර සති 2 තුළ තවත් රෝගීන් 5 ක් තහවුරු කර ඇති අතර වෛරස් අනුපිළිවෙලින් රෝගීන් 1 ක් නොවැම්බර් මාසයට සම්බන්ධ විය.[132]

ඉබෝලා වසංගතය ගිනියාවේ අනෙකුත් රෝග සඳහා ප්‍රතිකාර කිරීමට බලපෑවේය. ආසාදනයට ඇති බිය සහ සෞඛ්‍ය ආරක්ෂණ පද්ධතිය කෙරෙහි ඇති අවිශ්වාසය හේතුවෙන් ජනගහනයේ සෞඛ්‍ය සේවා සංචාර අඩු වූ අතර, ඉබෝලා පැතිරීම හේතුවෙන් සාමාන්‍ය සෞඛ්‍ය සත්කාර සහ HIV/AIDS ප්‍රතිකාර ලබාදීමේ පද්ධතියට ඇති හැකියාව අඩු විය.[133]

2021 ජනවාරි-පෙබරවාරි මාසවලදී ඉබෝලා ගිනියාවේ නැවත මතුවිය.[134]

මාතෘ හා ළමා සෞඛ්‍යාරක්ෂාව

සංස්කරණය

The 2021 maternal mortality rate per 100,000 births for Guinea is 576.[135] This is compared with 680 in 2010, 859.9 in 2008 and 964.7 in 1990. The under 5 mortality rate, per 1,000 births is 146 and the neonatal mortality as a percentage of under 5's mortality is 29. In Guinea the number of midwives per 1,000 live births is 1 and the lifetime risk of death for pregnant women is 1 in 26.[136] Guinea has the second highest prevalence of female genital mutilation in the world.[137][138]

ගිනියාවේ උපත් 100,000කට 2021 මාතෘ මරණ අනුපාතය 576කි.[26] මෙය 2010දී 680ක්, 2008දී 859.9ක් සහ 1990දී 964.7ක් සමඟ සැසඳේ. උපත් 1,000කට අවුරුදු 5ට අඩු මරණ අනුපාතිකය 146ක් වන අතර නවජ මරණ අනුපාතිකය අවුරුදු 5ට අඩු මරණ සංඛ්‍යාවේ ප්‍රතිශතයක් ලෙස Guineives හි සජීවී මරණ සංඛ්‍යාව 29කි. උපත් 1 ක් වන අතර ගර්භනී කාන්තාවන්ගේ ජීවිත කාලය තුළ මරණ අවදානම 26 න් 1 කි.[27] ගිනියාව ලෝකයේ ස්ත්‍රී ලිංග ඡේදනය පිළිබඳ දෙවන වැඩිම ව්‍යාප්තිය ඇති රට වේ.[28][29]

එච්.අයි.වී/ඒඩ්ස්

සංස්කරණය

2004 අවසානයේ වැඩිහිටියන් හා ළමුන් 170,000ක් ආසාදනය වී ඇත.[139][140] 2001 සහ 2002 වසරවල කරන ලද නිරීක්ෂණ සමීක්ෂණවලින් පෙන්නුම් කරන්නේ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවලට වඩා නාගරික ප්‍රදේශවල එච්.අයි.වී., කොනක්‍රි (5%) සහ කෝට් ඩි අයිවෝර්, ලයිබීරියාව සහ සියෙරා ලියොන් වලට මායිම්ව පිහිටි ෆොරස්ට් ගිනියා කලාපයේ (7%) නගරවල ව්‍යාප්තිය ඉහළම විය.[141]

එච්.අයි.වී මූලික වශයෙන් බහු-සහකරු සංසර්ගය හරහා පැතිරෙයි. වයස අවුරුදු 15 ත් 24 ත් අතර පුද්ගලයින් වඩාත් අවදානමට ලක්ව ඇති අතර පිරිමින් සහ කාන්තාවන් HIV සඳහා ආසන්න වශයෙන් සමාන අවදානමක් ඇත. 2001 සිට 2002 දක්වා නිරීක්ෂණ සංඛ්‍යාලේඛන පෙන්නුම් කරන්නේ වාණිජ ලිංගික ශ්‍රමිකයින් (42%), ක්‍රියාකාරී හමුදා නිලධාරීන් (6.6%), ට්‍රක් රථ රියදුරන් සහ බුෂ් කුලී රථ රියදුරන් (7.3%), පතල් කම්කරුවන් (4.7%) සහ ක්ෂය රෝගයෙන් පෙළෙන වැඩිහිටියන් (8.6%) රෝගයෙන් පෙළෙන බවයි.[141]

ගිනියාවේ එච්.අයි.වී/ඒඩ්ස් වසංගතයට හේතු වූ කරුණු කිහිපයක් හේතු විය. ඒවාට අනාරක්ෂිත ලිංගිකත්වය, බහු ලිංගික සහකරුවන්, නූගත්කම, ආවේණික දරිද්‍රතාවය, අස්ථාවර දේශසීමා, සරණාගත සංක්‍රමණය, සිවිල් වගකීම් නොමැතිකම සහ හිඟ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර සහ පොදු සේවාවන් ඇතුළත් වේ.[141]

මන්දපෝෂණය

සංස්කරණය

2012 අධ්‍යයනයකින් කලාපය අනුව 34% සිට 40% දක්වා මට්ටම් සහිත මන්දපෝෂණ අනුපාත සහ ඉහළ ගිනියාවේ පතල් කලාපවල උග්‍ර මන්දපෝෂණ අනුපාත 10% ට වඩා වැඩි බව වාර්තා විය. ළමුන් 139,200 ක් උග්‍ර මන්දපෝෂණයට ලක් වූ අතර 609,696 ක් නිදන්ගත මන්දපෝෂණයට ලක් වූ අතර තවත් 1,592,892 ක් රක්තහීනතාවයෙන් පෙළෙන බව සමීක්ෂණයෙන් පෙන්වා දී ඇත. රැකවරණ පිළිවෙත් පිරිහීම, වෛද්‍ය සේවාවන් සඳහා ඇති සීමිත ප්‍රවේශය, ප්‍රමාණවත් සනීපාරක්ෂක පිළිවෙත් සහ ආහාර විවිධත්වයේ ඌනතාවය මෙම මට්ටම් පැහැදිලි කරන බව පැවසේ.[142]

මැලේරියාව

සංස්කරණය

මැලේරියාව වසර පුරා සම්ප්‍රේෂණය වන අතර ජූලි සිට ඔක්තෝබර් දක්වා උපරිම සම්ප්‍රේෂණය වේ.[143] එය ගිනියාවේ ආබාධිත තත්ත්වයට හේතුවකි.[144]

කොවිඩ්-19 ව්‍යාප්ත වසංගතය

සංස්කරණය

2020 මාර්තු 13 වන දින ගිනියාවේ පළමු COVID-19 රෝගියා වාර්තා විය.[145] 2020 අවසන් වන විට තහවුරු වූ මුළු රෝගීන් සංඛ්‍යාව 13,722 කි. මෙයින් 13,141ක් සුවය ලබා ඇති අතර, 500ක් ක්‍රියාකාරීව සිටි අතර, 81 දෙනෙකු මිය ගොස් ඇත.[146]

සංස්කෘතිය

සංස්කරණය
 
ගිනියාවේ ඩිංගුරේ ප්‍රාන්තයේ එළවළු අලෙවි කරන වෙළඳ පොළක්

ක්‍රීඩා

සංස්කරණය

ෆුට්බෝල් යනු ගිනියාවේ[147] පැසිපන්දු සමග "වඩාත්ම ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාව" වේ.[148]

පාපන්දු මෙහෙයුම් මෙහෙයවනු ලබන්නේ ගිනියානු පාපන්දු සම්මේලනය විසිනි.[149] සංගමය ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම සහ ජාතික ලීගය පරිපාලනය කරයි.[147] එය 1960 දී ආරම්භ කරන ලද අතර 1962[150] සිට FIFA සමඟ අනුබද්ධව සහ 1963 සිට අප්‍රිකානු පාපන්දු සම්මේලනය සමඟ අනුබද්ධිත විය.[151]

සිලි නැෂනල් (ජාතික අලි) යන අන්වර්ථ නාමයෙන් හඳුන්වන ගිනියා ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම 1962 සිට ජාත්‍යන්තර පාපන්දු ක්‍රීඩා කර ඇත.[147] ඔවුන්ගේ පළමු ප්‍රතිවාදියා වූයේ නැගෙනහිර ජර්මනියයි.[152] ඔවුන් තවමත් ලෝක කුසලාන අවසන් වටයට පැමිණ නොමැති අතර, 1976 අප්‍රිකානු ජාතීන්ගේ කුසලාන තරඟාවලියේදී මොරොක්කෝවට අනුශූරයන් විය.[153]

'ගිනියි චැම්පියන්නාට් ජාතික' යනු ගිනියානු පාපන්දු ක්‍රීඩාවේ ඉහළම අංශයයි. එය 1965 දී පිහිටුවන ලද බැවින්, ගිනියි කූපේ නැෂනලේ ජයග්‍රහණය කිරීමේදී කණ්ඩායම් 3ක් ආධිපත්‍යය දරයි.[154] හොරෝයා AC හට අවම වශයෙන් ශූරතා 16ක් ඇති අතර 2017–2018 ශූරයා වේ. හෆියා FC (1960s හි කොන්ක්‍රී II ලෙස හඳුන්වන) 1960s සහ 70s හි ආධිපත්‍යය දැරූ අවම වශයෙන් ශූරතා 15ක් ඇත. AS Kaloum Star (1960s හි කොන්ක්‍රී I ලෙස හඳුන්වන) අවම වශයෙන් ශූරතා 13 ක් ඇත. කණ්ඩායම් 3 ම පදනම් වී ඇත්තේ කොනක්‍රි අගනුවර ය.

හෆියා FC 1972, 1975 සහ 1977 දී 3 වතාවක් අප්‍රිකානු ශූරයන්ගේ සමාජ කුසලානය දිනා ගත් අතර හොරෝයා AC 1978 අප්‍රිකානු කුසලාන ජයග්‍රාහකයන්ගේ කුසලානය දිනා ගත්තේය.[155]

බහු විවාහය

සංස්කරණය

බහු විවාහය ගිනියාවේ නීතියෙන් සාමාන්‍යයෙන් තහනම් කර ඇති අතර ව්‍යතිරේක පවතී.[156] 2020 දී, විවාහ වලින් 26% ක් පමණ බහු විවාහ (29% මුස්ලිම් සහ 10% ක්‍රිස්තියානි) බව ඇස්තමේන්තු කර ඇත.[157]

ආහාර

සංස්කරණය

ගිනියානු ආහාර ප්‍රධාන ආහාරය ලෙස සහල් සමඟ කලාපය අනුව වෙනස් වේ.[158] මඤ්ඤොක්කා පරිභෝජනය කරයි. බටහිර අප්‍රිකානු ආහාරවල කොටසක් වන ගිනියාවේ ආහාර අතර යටිසේ, රටකජු සෝස්, බණ්ඩක්කා සෝස් සහ ටපලාපා පාන් ඇතුළත් වේ. ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල, ආහාර "විශාල පිඟානකින්" අනුභව කරන අතර නිවසින් පිටත අතින් අනුභව කරනු ලැබේ.[159]

සංගීතය

සංස්කරණය

ගිනියාවහි වඩාත් ප්‍රචලිත සංගීතඥයන් අතර මෝරි කන්ටේ - 10 කෝලා නට්ස් ගිනියාවේ සහ මාලි යන දෙඅංශයේම ප්‍රධාන ධාරාවේ සාර්ථකත්වයක් අත්කර ගත් අතර මොරි කන්ටේ පැරිස් වෙතින් "යෙකේ යේකේ" 1988 දී යුරෝපීය සාර්ථක විය.

සටහන්

සංස්කරණය
  1. ^ ප්‍රංශ: Guinée, සැකිල්ල:Lang-fuf, සැකිල්ල:Lang-wo, සැකිල්ල:Lang-nqo, සැකිල්ල:Lang-bm

යොමු කිරීම්

සංස්කරණය
  1. ^ "The World Factbook – Central Intelligence Agency". Cia.gov. සම්ප්‍රවේශය 26 December 2020.
  2. ^ National Assembly is currently suspended in the wake of the 2021 Guinean coup d'état.
  3. ^ "Guinea". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2023.
  4. ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Guinea)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 October 2023. සම්ප්‍රවේශය 15 October 2023.
  5. ^ "GINI index (World Bank estimate)". World Bank. 10 January 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 January 2019.
  6. ^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (ඉංග්‍රීසි බසින්). United Nations Development Programme. 8 September 2022. 2022-09-08 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 30 September 2022.
  7. ^ "Guinea". The World Factbook (ඉංග්‍රීසි බසින්). Central Intelligence Agency. 2022-03-02. සම්ප්‍රවේශය 2022-03-05.
  8. ^ a b "Guinea-Conakry". 5 February 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 February 2009.
  9. ^ "Music Videos of Guinea Conakry". 21 February 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2018.
  10. ^ "The Anglican Diocese of Ghana". Netministries.org. 7 January 2009 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2017.
  11. ^ "CFI - Africa - Guinea Conakry". 11 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 February 2009.
  12. ^ "Nations Online: Guinea – Republic of Guinea – West Africa". Nations Online. 3 May 2003 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2014.
  13. ^ West Africa economic bloc suspends Guinea after military coup, Deutsche Welle (September 8, 2021).
  14. ^ a b Nicholas Bariyo & Benoit Faucon, Military Faction Stages Coup in Mineral-Rich Guinea, Wall Street Journal (September 5, 2021).
  15. ^ a b Krista Larson, EXPLAINER: Why is history repeating itself in Guinea's coup?, Associated Press (September 7, 2021).
  16. ^ a b c Danielle Paquett, Here's what we know about the unfolding coup in Guinea, Washington Post (September 6, 2021).
  17. ^ Abdourahmane Diallo and Adam Nossiter, Guinea Votes in Its First Democratic Presidential Election, New York Times (November 7, 2010).
  18. ^ a b Guinea, Freedom in the World, Freedom House, 2021.
  19. ^ Saliou Samb, Guinea President Conde vows to tackle corruption during third term, Reuters (December 15, 2020).
  20. ^ Bureau of Democracy, Human Rights and Labor (2012). "Country Reports on Human Rights Practices for 2011: Guinea". United States Department of State. සම්ප්‍රවේශය 27 අගෝස්තු 2012.
  21. ^ "Religion in Guinea". Visual Geography. 14 September 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2017.
  22. ^ "The Pan African Bank". Ecobank. 19 March 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2017.
  23. ^ "Guinea Conakry: Major Imports, Exports, Industries & Business Opportunities in Guinea Conakry, Africa". 5 November 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 October 2014.
  24. ^ "Guinea Conakry Support – Guinee Conakry Trade and Support. (GCTS)". 5 January 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 October 2014.
  25. ^ Zounmenou, David (2 ජනවාරි 2009). "Guinea: Hopes for Reform Dashed Again". allAfrica.com. 11 ජනවාරි 2009 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 දෙසැම්බර් 2009.
  26. ^ "UN Human Development Report 2009". Hdrstats.undp.org. 13 April 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 March 2010.
  27. ^ Ross, Will (2 October 2008). "Africa | Guineans mark '50 years of poverty'". BBC News. 10 June 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 28 March 2010.
  28. ^ "John Lovell". in The History of Parliament: the House of Commons 1558-1603, ed. P.W. Hasler, 1981. History of Parliament Online website Retrieved 25 September 2021.
  29. ^ "America and West Indies: October 1653." Calendar of State Papers Colonial, America and West Indies: Volume 1, 1574-1660. Ed. W Noel Sainsbury. London: Her Majesty's Stationery Office, 1860. 409–410. British History Online website Retrieved 25 September 2021.
  30. ^ Dash, Leon (28 March 1984). "Guinea's Longtime President, Ahmed Sekou Toure, Dies". The Washington Post. සම්ප්‍රවේශය 28 January 2023.
  31. ^ "Mr Sekou Touré, who gave the PAIGC unstinting support during its war against the Portuguese,..."Black revolt සංරක්ෂණය කළ පිටපත 8 මාර්තු 2009 at the Wayback Machine, The Economist (22 November 1980)
  32. ^ "Welcome Guinea Forum: Cornered, General Lansana Conte can only hope". 16 June 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2017.
  33. ^ "Failed States list 2008". Fund for Peace. 26 ජූනි 2008 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 ජූනි 2008.
  34. ^ "Civil war fears in Guinea". BBC News. 23 ඔක්තෝබර් 2000. 19 ජූනි 2004 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 අප්‍රේල් 2010.
  35. ^ "Guinea head blames neighbours". BBC News. 6 January 2001. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2010.
  36. ^ "Austrian Study Centre for Peace and Conflict Resolution (ASPR) | Peace Castle Austria" (PDF). ASPR. 15 June 2007 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 September 2013.
  37. ^ McGreal, Chris (23 දෙසැම්බර් 2008). "Lansana Conté profile: Death of an African 'Big Man'". The Guardian. London. 5 සැප්තැම්බර් 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 දෙසැම්බර් 2009.
  38. ^ Walker, Peter (23 දෙසැම්බර් 2008). "Army steps in after Guinea president Lansana Conté dies". The Guardian. London. 26 අගෝස්තු 2009 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 දෙසැම්බර් 2009.
  39. ^ "Guinea massacre toll put at 157". London: BBC. 29 සැප්තැම්බර් 2009. 2 ඔක්තෝබර් 2009 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 දෙසැම්බර් 2009.
  40. ^ a b MacFarquhar, Neil (21 දෙසැම්බර් 2009). "U.N. Panel Calls for Court in Guinea Massacre". The New York Times. 11 මැයි 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 දෙසැම්බර් 2009.
  41. ^ "Guinean soldiers look for ruler's dangerous rival". malaysianews.net. 5 දෙසැම්බර් 2009. 23 ජූලි 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 දෙසැම්බර් 2009.
  42. ^ Guinea's presidential guard explains assassination motive සංරක්ෂණය කළ පිටපත 10 සැප්තැම්බර් 2013 at the Wayback Machine. Xinhua News Agency. 16 December 2009.
  43. ^ "Signature, à Ouagadougou, d'un accord de sortie de crise. (French)". Le Monde. 17 January 2010.
  44. ^ afrol News – Election date for Guinea proposed සංරක්ෂණය කළ පිටපත 29 ජූලි 2014 at the Wayback Machine. Afrol.com. Retrieved 28 June 2011.
  45. ^ Guinea to hold presidential elections in six months _English_Xinhua සංරක්ෂණය කළ පිටපත 10 සැප්තැම්බර් 2013 at the Wayback Machine. News.xinhuanet.com (16 January 2010). Retrieved 28 June 2011.
  46. ^ "Guinea sets date for presidential run-off vote". BBC News. 9 අගෝස්තු 2010. 27 නොවැම්බර් 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 ජූලි 2018.
  47. ^ "Guinea sees big turnout in presidential run-off poll", BBC (7 November 2010) සංරක්ෂණය කළ පිටපත 31 ඔක්තෝබර් 2018 at the Wayback Machine. BBC.co.uk (7 November 2010). Retrieved 28 June 2011.
  48. ^ Conde declared victorious in Guinea – Africa | IOL News සංරක්ෂණය කළ පිටපත 19 සැප්තැම්බර් 2014 at the Wayback Machine. IOL.co.za (16 November 2010). Retrieved 28 June 2011.
  49. ^ "Guinea opposition pulls out of legislative elections process". Reuters. 24 පෙබරවාරි 2013. 23 නොවැම්බර් 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 ජූලි 2017.
  50. ^ "Security forces break up Guinea opposition funeral march". Reuters. 8 මාර්තු 2013. 24 අප්‍රේල් 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 මාර්තු 2013.
  51. ^ Daniel Flynn (5 මාර්තු 2013). "Two more killed in Guinea as protests spread". Reuters. 23 නොවැම්බර් 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 ජූලි 2017.
  52. ^ "Ethnic Clashes Erupt in Guinea Capital". Voice of America. Reuters. 1 මාර්තු 2013. 31 දෙසැම්බර් 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 මාර්තු 2013.
  53. ^ Bate Felix (26 මාර්තු 2013). "Guinea election talks fail, opposition threatens protests". Reuters. 24 සැප්තැම්බර් 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 ජූලි 2017.
  54. ^ "Previous Updates: 2014 West Africa Outbreak". Centers for Disease Control and Prevention. 24 September 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 November 2015.
  55. ^ "Ebola: Patient zero was a toddler in Guinea - CNN". CNN. 28 October 2014. 7 October 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 November 2015.
  56. ^ "Ebola Patient Zero: Emile Ouamouno Of Guinea First To Contract Disease". International Business Times. 28 October 2014. 17 November 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 November 2015.
  57. ^ "Arrests Made in Killings of Guinea Ebola Education Team". The Wall Street Journal. 19 September 2014. සම්ප්‍රවේශය 23 November 2015.[permanent dead link]
  58. ^ "Ebola Situation Report – 4 November 2015". World Health Organization. 1 දෙසැම්බර් 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 නොවැම්බර් 2015.
  59. ^ "Timeline: A year of bloody protests in Guinea". Al Jazeera. 14 October 2020.
  60. ^ "Guinea elections: Alpha Condé wins third term amid violent protests". BBC News. 24 October 2020. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2021.
  61. ^ "Army colonel on Guinean TV says govt dissolved, borders shut". AP NEWS (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2021-09-05. සම්ප්‍රවේශය 2021-09-05.
  62. ^ ICI.Radio-Canada.ca, Zone International- (5 September 2021). "Coup d'État en Guinée, le président Alpha Condé capturé par les putschistes". Radio-Canada.ca (කැනේඩියානු ප්‍රංශ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-09-07.
  63. ^ Guineematin (2021-09-06). "Changement de pouvoir en Guinée : Lamine Keïta remplace Mohamed Gharé au gouvernorat de N'Zérékoré". Guinée Matin - Les Nouvelles de la Guinée profonde (ප්‍රංශ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-09-07.
  64. ^ West African leaders due in Guinea as post-coup calm pervades Conakry," September 9, 2021, Reuters News Service, retrieved September 9, 2021
  65. ^ "West African leaders suspend Guinea from Ecowas following coup," September 9, 2021, BBC News, retrieved September 9, 2021
  66. ^ a b "China Is OK With Interfering in Guinea's Internal Affairs,", September 8, 2021, Foreign Policy retrieved September 9, 2021
  67. ^ "Guinea coup leader sworn in as interim president". www.aljazeera.com (ඉංග්‍රීසි බසින්).
  68. ^ "The Senegal River basin". Fao.org. 19 October 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2017.
  69. ^ "The Niger River basin". Fao.org. 21 July 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2017.
  70. ^ "The West Coast". Fao.org. 11 October 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2017.
  71. ^ Dinerstein, Eric; Olson, David; Joshi, Anup; Vynne, Carly; Burgess, Neil D.; Wikramanayake, Eric; Hahn, Nathan; Palminteri, Suzanne; Hedao, Prashant; Noss, Reed; Hansen, Matt; Locke, Harvey; Ellis, Erle C; Jones, Benjamin; Barber, Charles Victor; Hayes, Randy; Kormos, Cyril; Martin, Vance; Crist, Eileen; Sechrest, Wes; Price, Lori; Baillie, Jonathan E. M.; Weeden, Don; Suckling, Kierán; Davis, Crystal; Sizer, Nigel; Moore, Rebecca; Thau, David; Birch, Tanya; Potapov, Peter; Turubanova, Svetlana; Tyukavina, Alexandra; de Souza, Nadia; Pintea, Lilian; Brito, José C.; Llewellyn, Othman A.; Miller, Anthony G.; Patzelt, Annette; Ghazanfar, Shahina A.; Timberlake, Jonathan; Klöser, Heinz; Shennan-Farpón, Yara; Kindt, Roeland; Lillesø, Jens-Peter Barnekow; van Breugel, Paulo; Graudal, Lars; Voge, Maianna; Al-Shammari, Khalaf F.; Saleem, Muhammad (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287. PMID 28608869.
  72. ^ Grantham, H. S.; Duncan, A.; Evans, T. D.; Jones, K. R.; Beyer, H. L.; Schuster, R.; Walston, J.; Ray, J. C.; Robinson, J. G.; Callow, M.; Clements, T.; Costa, H. M.; DeGemmis, A.; Elsen, P. R.; Ervin, J.; Franco, P.; Goldman, E.; Goetz, S.; Hansen, A.; Hofsvang, E.; Jantz, P.; Jupiter, S.; Kang, A.; Langhammer, P.; Laurance, W. F.; Lieberman, S.; Linkie, M.; Malhi, Y.; Maxwell, S.; Mendez, M.; Mittermeier, R.; Murray, N. J.; Possingham, H.; Radachowsky, J.; Saatchi, S.; Samper, C.; Silverman, J.; Shapiro, A.; Strassburg, B.; Stevens, T.; Stokes, E.; Taylor, R.; Tear, T.; Tizard, R.; Venter, O.; Visconti, P.; Wang, S.; Watson, J. E. M. (2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity - Supplementary Material". Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMC 7723057. PMID 33293507.
  73. ^ Samb, Saliou (16 November 2013). "Guinea's Supreme Court rejects election challenges". Reuters. 24 September 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2017.
  74. ^ RNW Africa Desk (28 April 2012). "Guinea president postpones parliamentary elections indefinitely". Radio Netherlands Worldwide. 30 April 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 22 August 2012.
  75. ^ "Guinea election body sets legislative polls for September 24". Reuters. 9 July 2013. 10 July 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 August 2013.
  76. ^ ""Guinea's Conde appeals for calm after 11 killed in ethnic clashes", Reuters, 16 July 2013". Reuters. 17 July 2013. 6 October 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 October 2014.
  77. ^ In ප්‍රංශ: Peul. In සැකිල්ල:Lang-ff.
  78. ^ "Guinea". 23 September 2021.
  79. ^ Background Note: Guinea, US Department of State, February 2009
  80. ^ "U.S. Relations With Guinea," October 30, 2018, United States Department of State, retrieved September 6, 2021
  81. ^ 2020 Country Reports on Human Rights Practices: Guinea," March 30, 2021, Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor, U.S. Department of State, retrieved September 9, 2021
  82. ^ "On the Military Seizure of Power in Guinea,", September 5, 2021, United States Department of State, retrieved September 6, 2021
  83. ^ a b "Guinea coup leader bars foreign travel for government officials," Reuters News Service, retrieved September 6, 2021
  84. ^ West African leaders due in Guinea as post-coup calm pervades Conakry," September 9, 2021, Reuters News Service, retrieved September 9, 2021
  85. ^ "West African leaders suspend Guinea from Ecowas following coup," September 9, 2021, BBC News, retrieved September 9, 2021
  86. ^ "China Is OK With Interfering in Guinea's Internal Affairs,", September 8, 2021, Foreign Policy retrieved September 9, 2021
  87. ^ "Here are the 10 countries where homosexuality may be punished by death". The Washington Post. 16 June 2016. 11 November 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 May 2017.
  88. ^ a b Bureau of Democracy, Human Rights and Labor (2012). "Country Reports on Human Rights Practices for 2011: Guinea". United States Department of State. සම්ප්‍රවේශය 27 අගෝස්තු 2012.
  89. ^ Van Rossem, R; Gage, AJ (2009). "The effects of female genital mutilation on the onset of sexual activity and marriage in Guinea". Arch Sex Behav. 38 (2): 178–85. doi:10.1007/s10508-007-9237-5. PMID 17943434. S2CID 40103661.
  90. ^ a b Rossem, R. V.; Gage, A. J. (2009). "The effects of female genital mutilation on the onset of sexual activity and marriage in Guinea". Archives of Sexual Behavior. 38 (2): 178–185. doi:10.1007/s10508-007-9237-5. PMID 17943434. S2CID 40103661.
  91. ^ Madiou, Sow (2020). "Impact on agricultural productivity in Guinea of R&D Investment, Foreign Aid and Climate Change". North American Academic Research. 3: 86–106. doi:10.5281/zenodo.3611652. S2CID 244984398.
  92. ^ 'How a diamond tycoon lost his shine in 'difficult places' A bribery case goes beyond a mine in Guinea' Article by Rachel Millard in The Sunday Times 25 August 2019. Report on huge corruption in Guinea and the trial of diamond mogul Beny Steinmetz in Switzerland, alleging millions of dollars paid in bribes to Madamie Toure, wife of the late Lansana Conte.
  93. ^ "Guinea bauxite miner CBG plans $1 bln expansion to meet demand". Reuters. 10 October 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2017.
  94. ^ "Dadco Alumina & Chemicals". 18 July 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 31 May 2015.
  95. ^ Saliou Samb; Daniel Magnowski (1 November 2008). "One dead in Guinea protest, mine trains stop". Minesandcommunities.org. Reuters. 19 October 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 August 2013.
  96. ^ "Faits et chiffres" [Facts and Numbers]. riotintosimandou.com. 2013. 24 January 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2021.
  97. ^ "Rio Tinto, Chinalco, agree to develop Guinea iron ore field". AFP. 19 March 2010. 4 June 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 September 2021.
  98. ^ "SFO says it is investigating Rio Tinto over Guinea operations". The Guardian (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 2017-07-25. ISSN 0261-3077.
  99. ^ "TIGUI CAMARA: Leading In The Male Dominated Mining Industry". African Leadership Magazine (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 16 May 2018. සම්ප්‍රවේශය 2022-01-25.
  100. ^ "Hyperdynamics Corporation – Jasper Explorer Drill Ship En Route to Hyperdynamics' First Exploration Drilling Site Offshore Guinea". Investors.hyperdynamics.com. 14 September 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2017.
  101. ^ "Hyperdynamics completes drilling at Sabu-1 well offshore Guinea-Conakry". Offshore-technology.com. 14 February 2012. 3 February 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 February 2015.
  102. ^ "Tullow Oil Agrees Farm-in to Guinea Concession". Tullowoil.com. 3 February 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 February 2015.
  103. ^ Hyperdynamics. "Overview of the Guinea Project". Hyperdynamics.com. 3 February 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 February 2015.
  104. ^ Thomas Adolff; Charlotte Elliott (21 January 2014). "Tullow Oil". Equity Research. Credit Suisse. p. 15. 17 October 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 August 2016.
  105. ^ WIPO. "Global Innovation Index 2023, 15th Edition". www.wipo.int (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-29.
  106. ^ Amadou Timbo Barry (14 මැයි 2015). "Kankan : Le chemin de fer Conakry-Niger à quand sa réhabilitation ?". Guinee News. 15 සැප්තැම්බර් 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  107. ^ "Georges Pilot's history of railways in West Africa (in French)" (PDF). 27 July 2021 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 January 2021.
  108. ^ "Africa Confidential December 2019".
  109. ^ "SP Global report, November 2019".
  110. ^ "The World Factbook". 28 October 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 October 2014.
  111. ^ "Cities and Regions". Citypopulation.de. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2021.
  112. ^ a b c "The World Factbook – Central Intelligence Agency". Cia.gov. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2018.
  113. ^ a b "Nations Online: Guinea – Republic of Guinea – West Africa". Nations Online. 3 May 2003 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2014.
  114. ^ In ප්‍රංශ: Peul. In සැකිල්ල:Lang-ff.
  115. ^ "US State Dept 2017 report". State.gov. 22 November 2016. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2017.
  116. ^ World Religions Database at the ARDA website, retrieved 2023-08-03
  117. ^ World Religions Database at the ARDA website, retrieved 2023-08-03
  118. ^ "Guinea 2012 International Religious Freedom Report", US State Department, Bureau of Democracy, Human Rights and Labor.
  119. ^ Harrow, Kenneth (1983). "A Sufi Interpretation of 'Le Regard du Roi'". Research in African Literatures. 14 (2): 135–164. JSTOR 3818383.
  120. ^ US State Dept 2022 report This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  121. ^ ""Guinea's Conde appeals for calm after 11 killed in ethnic clashes", Reuters, 16 July 2013". Reuters. 17 July 2013. 6 October 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 October 2014.
  122. ^ a b c d ""Guinean troops deployed after deadly ethnic clashes", BBC Africa, 17 July 2013". BBC News. 17 July 2013. 17 October 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 October 2014.
  123. ^ US State Dept 2022 report
  124. ^ "The World Factbook". 24 November 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 October 2014.
  125. ^ Bureau of Democracy, Human Rights and Labor. "Country Reports on Human Rights Practices for 2015: Guinea". United States Department of State. සම්ප්‍රවේශය 19 November 2016.
  126. ^ Bureau of International Labor Affairs (ILAB) 2001 – U.S. Department of Labor සංරක්ෂණය කළ පිටපත 5 දෙසැම්බර් 2008 at the Wayback Machine. Dol.gov. Retrieved 28 June 2011.
  127. ^ According to the WHO:"The 10 countries with the highest rates of child marriage are: Niger, 75%; Chad and Central African Republic, 68%; India, 66%; Guinea, 63%; Mozambique, 56%; Mali, 55%; Burkina Faso and South Sudan, 52%; and Malawi, 50%."[1] සංරක්ෂණය කළ පිටපත 24 අප්‍රේල් 2015 at the Wayback Machine
  128. ^ Statista website, retrieved 2023-08-08
  129. ^ "Ebola: Guinea outbreak reaches capital Conakry". BBC. 28 මාර්තු 2014. 30 මාර්තු 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 මාර්තු 2014.
  130. ^ "Ebola Situation Report – 4 March 2015 | Ebola". apps.who.int. 1 March 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 February 2017.
  131. ^ "Ebola is no longer a public health emergency". World Health Organization. 31 March 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 February 2017.
  132. ^ "Ebola Situation Report – 30 March 2016 | Ebola". apps.who.int. 13 June 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 February 2017.
  133. ^ Ndawinz, Jacques D A; Cissé, Mohamed; Diallo, Mohamadou S K; Sidibé, Cheik T; D'Ortenzio, Eric (April 2015). "Prevention of HIV spread during the Ebola outbreak in Guinea" (PDF). The Lancet. 385 (9976): 1393. doi:10.1016/S0140-6736(15)60713-9. PMID 25890415. S2CID 41478740.
  134. ^ "Guinea declares Ebola epidemic: First deaths since 2016". Africa. BBC News. BBC. 14 February 2021. සම්ප්‍රවේශය 15 February 2021. Guinea has officially declared that it is dealing with an Ebola epidemic after the deaths of at least three people from the virus.
    They - and four others - fell ill with diarrhoea, vomiting and bleeding after attending the burial of a nurse. [...] A nurse who worked a health centre in Goueké, near the south-eastern city of Nzérékoré, died on 28 January and her funeral was held four days later.
  135. ^ "Impact Brief: Guinea". 21 May 2021. 28 October 2022 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 October 2022.
  136. ^ "The State of the World's Midwifery". United Nations Population Fund. 25 December 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2011.
  137. ^ "WHO – Female genital mutilation and other harmful practices". 12 October 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 October 2014.
  138. ^ "Female Genital Mutilation/Cutting: A statistical overview and exploration of the dynamics of change – UNICEF DATA" (PDF). Unicef.org. 22 July 2013. 5 April 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 23 July 2017.
  139. ^ "Status of HIV/AIDS in Guinea, 2005" (PDF). World Health Organization. 2005. 5 August 2009 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 30 September 2007.
  140. ^ "Epidemiological Fact Sheets: HIV/AIDS and Sexually Transmitted Infections, December 2006" (PDF). World Health Organization. December 2006. 25 October 2007 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 30 September 2007.
  141. ^ a b c   මෙම ලිපිය තුළ, පොදු වසම තුළ පවතින මෙම ප්‍රභවයේ පෙළ ඇතුළත්වෙයි: "Health Profile: Guinea". USAID (March 2005).
  142. ^ "Enquête nationale nutrition-santé, basée sur la méthodologie SMART, 2011–2012" (PDF). World Food Programme. 2012. සම්ප්‍රවේශය 12 May 2014.[permanent dead link]
  143. ^ "Archived copy" (PDF). 26 August 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 August 2014.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  144. ^ "Archived copy" (PDF). 26 August 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 August 2014.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  145. ^ "EU employee tests positive for coronavirus in Guinea's first case". Reuters. 13 March 2020.
  146. ^ "COVID-19 and W/Africa: 1,994 new cases, 31 new deaths in 24 hours". APA. 31 December 2020. සම්ප්‍රවේශය 2 January 2021.
  147. ^ a b c Falola, Toyin; Jean-Jacques, Daniel (14 December 2015). Africa: An Encyclopedia of Culture and Society [3 volumes]: An Encyclopedia of Culture and Society. ABC-CLIO. pp. 568–569. ISBN 9781598846669. සම්ප්‍රවේශය 5 November 2016.
  148. ^ Guinea, Post Report. United States Department of State. 1985. p. 9. සම්ප්‍රවේශය 8 September 2021.
  149. ^ "At a glance: Guinea - Football boosts girls' education". UNICEF. 24 December 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 December 2013.
  150. ^ "Associations: Guinea". FIFA. 10 October 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 December 2018.
  151. ^ "Member Associations: Fédération Guinéenne de Football (FGF)". Confederation of African Football. 2 July 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 December 2018.
  152. ^ Falola, Toyin; Jean-Jacques, Daniel (14 December 2015). Africa: An Encyclopedia of Culture and Society [3 volumes]: An Encyclopedia of Culture and Society. ABC-CLIO. pp. 568–569. ISBN 9781598846669. සම්ප්‍රවේශය 5 November 2016.
  153. ^ Falola, Toyin; Jean-Jacques, Daniel (14 December 2015). Africa: An Encyclopedia of Culture and Society [3 volumes]: An Encyclopedia of Culture and Society. ABC-CLIO. pp. 568–569. ISBN 9781598846669. සම්ප්‍රවේශය 5 November 2016.
  154. ^ "Guinea: List of champions". Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation. 27 February 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 December 2018.
  155. ^ Kuhn, Gabriel (15 March 2011). Soccer vs. the State: Tackling Football and Radical Politics. PM Press. p. 33. ISBN 9781604865240.[permanent dead link]
  156. ^ Articles 315-319 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 21 මැයි 2013 at the Wayback Machine, Civil Code of the Republic of Guinea (Code Civil de la Republique de Guinee)
  157. ^ "Polygamy is rare around the world and mostly confined to a few regions".
  158. ^ "Recipes & Cookbooks". Friends of Guinea. 3 February 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2017.
  159. ^ "Eating in the Embassy: Guinean Embassy Brings West African Food To Washington". WAMU. 1 February 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2017.
අප්‍රිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍ය සහ යැපෙන භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=ගිනියාව&oldid=700802" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි