විකිපීඩියා

එස්වාටිනි

(ස්වාසිලන්තය වෙතින් යළි-යොමු කරන ලදි)

එස්වාටිනි (/ˌɛswɑːˈtiːni/ ESS-wah-TEE-nee), විධිමත් ලෙස එස්වාටිනි රාජධානිය සහ එහි පැරණි නිල නාමය ස්වාසිලන්තය ලෙසද හැඳින්වේ(/ˈswɑːzilænd/ SWAH-zee-land),[10][11] දකුණු අප්‍රිකාවේ ගොඩබිම් සහිත රටකි. එය එහි ඊසාන දෙසින් මොසැම්බික් සහ එහි උතුරින්, බටහිරින්, දකුණෙන් සහ ගිනිකොන දෙසින් දකුණු අප්‍රිකාවෙන් මායිම් වේ. උතුරේ සිට දකුණට කිලෝමීටර් 200 (සැතපුම් 120) සහ නැගෙනහිර සිට බටහිරට කිලෝමීටර් 130 (සැතපුම් 81) නොඉක්මවන, එස්වාටිනි අප්‍රිකාවේ කුඩාම රටවලින් එකකි; එසේ තිබියදීත්, එහි දේශගුණය සහ භූ විෂමතාවය විවිධ වේ, සිසිල් සහ කඳුකර උස්බිමක සිට උණුසුම් හා වියලි පහත් බිම් දක්වා විහිදේ.

එස්වාටිනි රාජධානිය
Umbuso weSwatini  (Swazi)
Flag of එස්වාටිනි
Flag
Coat of arms of එස්වාටිනි
Coat of arms
උද්යෝග පාඨය: 
"Siyinqaba"  (Swazi)
"අපි බලකොටුවක්"
"අපි අභිරහසක්"
"අපි සැඟවී සිටිමු"
"අපි බලවත් අය"
ජාතික ගීය: 
"Nkulunkulu Mnikati wetibusiso temaSwati"
(සිංහල: "අනේ දෙවියනේ, ස්වාසිගේ ආශිර්වාදය ලබා දෙන්නා")
එස්වාටිනි හි පිහිටීම (රතු)
එස්වාටිනි හි පිහිටීම (රතු)
අගනුවර

26°30′S 31°30′E / 26.500°S 31.500°E / -26.500; 31.500ඛණ්ඩාංක: 26°30′S 31°30′E / 26.500°S 31.500°E / -26.500; 31.500
විශාලතම නගරයම්බාබේන්
නිල භාෂා(ව)
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්
(2017)
ආගම
(2017)
ජාති නාම(ය)එමස්වතී (බහු වචන), ලිස්වතී (ඒක වචන)
රජයඒකීය, නිරපේක්ෂ රාජාණ්ඩුව
• රාජාණ්ඩුව
III වන ම්ස්වාති
• රැජින මව
එන්ට්ෆෝම්බි
• අගමැති
රසල් ඩලමිනි
• අගවිනිසුරු
භකි මාපලල
ව්‍යවස්ථාදායකයපාර්ලිමේන්තුව
• උත්තර මන්ත්‍රී මණ්ඩලය
සෙනෙට් සභාව
• පහළ මන්ත්‍රී මණ්ඩලය
සභා මන්ත්‍රී මණ්ඩලය
එක්සත් රාජධානිය වෙතින් නිදහස
• නිදහස ප්‍රකාශ කළේය
1968 සැප්තැම්බර් 6
• එක්සත් ජාතීන්ගේ සාමාජිකත්වය
1968 සැප්තැම්බර් 24
• වත්මන් ව්‍යවස්ථාව
2005[2][3][4]
• නැවත නම් කිරීම
2018 අප්‍රේල් 19
වර්ග ප්‍රමාණය
• සම්පූර්ණ
17,364 km2 (6,704 sq mi) (153 වෙනි)
• ජලය (%)
0.9
ජනගහණය
• 2023 ඇස්තමේන්තුව
1,236,126 [5] (155 වෙනි)
• 2017 ජන සංගණනය
1,093,238[6]
• ජන ඝණත්වය
66.8/km2 (173.0/sq mi) (135 වෙනි)
දදේනි (ක්‍රශසා)2023 ඇස්තමේන්තුව
• සම්පූර්ණ
Increase ඇ.ඩො. බිලියන 13.797 [7] (158 වෙනි)
• ඒක පුද්ගල
Increase ඇ.ඩො. 11,858[7] (113 වෙනි)
දදේනි (නාමික)2023 ඇස්තමේන්තුව
• සම්පූර්ණ
▼ ඇ.ඩො. බිලියන 4.648 [7] (168 වෙනි)
• ඒක පුද්ගල
▼ ඇ.ඩො. 3,995[7] (122 වෙනි)
ගිනි (2016)54.6[8]
ඉහළ
මාසද (2021)0.597[9]
මධ්‍යම · 144 වෙනි
ව්‍යවහාර මුදල
වේලා කලාපයUTC+2 (SAST)
දින ආකෘතිදිදි/මාමා/වවවව
රිය ධාවන මං තීරුවවම
ඇමතුම් කේතය+268
අන්තර්ජාල TLD.sz
වෙබ් අඩවිය
gov.sz/

ජනගහනය මූලික වශයෙන් වාර්ගික ස්වාසිවරුන්ගෙන් සමන්විත වේ. ප්‍රචලිත භාෂාව ස්වාසි (ස්වාති ස්වදේශීය ස්වරූපයෙන්) වේ. ස්වාසිවරු 18 වන සියවසේ මැද භාගයේදී III වන න්ග්වාන් ගේ නායකත්වය යටතේ ඔවුන්ගේ රාජධානිය ස්ථාපිත කළහ.[12] රට සහ ස්වාසි ඔවුන්ගේ නම් ලබාගෙන ඇත්තේ 19 වැනි සියවසේ රජු වූ II වන එම්ස්වාති ගෙන්, ඔහුගේ පාලනය යටතේ රට පුළුල් කර එක්සත් කරන ලදී; එහි සීමා මායිම් 1881 දී අප්‍රිකාව සඳහා වන පොර මැදින් සකස් කරන ලදී.[13] දෙවන බෝයර් යුද්ධයෙන් පසුව, ස්වාසිලන්තය යන නාමය යටතේ රාජධානිය, 1903 සිට 1968 සැප්තැම්බර් 6 වන දින එහි පූර්ණ නිදහස ලබා ගන්නා තෙක් බ්‍රිතාන්‍ය මහ කොමසාරිස් ප්‍රදේශයක් විය.[14] 2018 අප්‍රේල් මාසයේදී ස්වාසිලන්ත රාජධානියේ සිට එස්වාටිනි රාජධානිය ලෙස නිල නාමය වෙනස් කරන ලද අතර එය ස්වාසිහි බහුලව භාවිතා වන නම පිළිබිඹු කරයි.[15][16][11]

එස්වාටිනි සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක් වන අතර එය අඩු මධ්‍යම ආදායම් ආර්ථිකයක් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇත. දකුණු අප්‍රිකානු රේගු සංගමයේ සහ නැගෙනහිර සහ දකුණු අප්‍රිකාව සඳහා පොදු වෙළඳපොලේ සාමාජිකයෙකු ලෙස, එහි ප්‍රධාන දේශීය වෙළඳ සහකරු වන්නේ දකුණු අප්‍රිකාවයි; ආර්ථික ස්ථාවරත්වය සහතික කිරීම සඳහා, එස්වාටිනි හි මුදල් ඒකකය වන ලිලංගේනි, දකුණු අප්‍රිකානු රැන්ඩ් වෙත සම්බන්ධ කර ඇත. එස්වාටිනි හි ප්‍රධාන විදේශීය වෙළඳ හවුල්කරුවන් වන්නේ එක්සත් ජනපදය[17] සහ යුරෝපා සංගමයයි.[18] රටේ රැකියාවලින් බහුතරයක් සපයනු ලබන්නේ එහි කෘෂිකාර්මික හා නිෂ්පාදන අංශ මගිනි. එස්වාටිනි දකුණු අප්‍රිකානු සංවර්ධන ප්‍රජාව, අප්‍රිකානු සංගමය, පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය ජාතීන්ගේ සහ එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ සාමාජිකයෙකි.

රජය නිරපේක්ෂ රාජාණ්ඩුවක් වන අතර, අප්‍රිකාවේ මේ ආකාරයේ අවසාන රාජ්‍යය,[19] සහ 1986 සිට III වන එම්ස්වාති රජු විසින් පාලනය කරනු ලැබේ.[20][21] සභාව සහ සෙනෙට් බහුතරය තීරණය කිරීම සඳහා සෑම වසර පහකට වරක් මැතිවරණ පවත්වනු ලැබේ. එහි ව්‍යවස්ථාව 2005 දී සම්මත කරන ලදී. උම්ලන්ගා, අගෝස්තු/සැප්තැම්බර් මාසවල පවත්වන ලද බට නැටුම,[22] සහ දෙසැම්බර්/ජනවාරි මාසවල පවත්වනු ලබන රජ නැටුම වන ඉන්ක්වාලා ජාතියේ වැදගත්ම සිදුවීම් වේ.[23] ස්වාසි ජනගහනය ප්‍රධාන සෞඛ්‍ය ගැටලුවලට මුහුණ දෙයි: HIV/AIDS සහ (අඩු ප්‍රමාණයකට) ක්ෂය රෝගය බහුලව පැතිරී ඇත.[24][25] වැඩිහිටි ජනගහනයෙන් 28% HIV-ධනාත්මක වේ.[26] 2018 වන විට, එස්වාටිනි ලොව 12 වැනි-අඩුම ආයු අපේක්ෂාව, එනම් අවුරුදු 58ක් ඇත.[27] එස්වාටිනි ජනගහනය තරුණයි. 2018 වන විට, වයස අවුරුදු 14 හෝ ඊට අඩු පුද්ගලයින් රටේ ජනගහනයෙන් 35% ක් වන අතර මධ්‍ය වයස අවුරුදු 22 කි.[28]

ඉතිහාසය

සංස්කරණය

මීට වසර 200,000 කට පමණ පෙර මුල් ගල් යුගයේ මානව ක්‍රියාකාරකම් පෙන්නුම් කරන කෞතුක වස්තු සොයාගෙන ඇත. ප්‍රාග් ඓතිහාසික පාෂාණ කලා සිතුවම් ක්‍රි.ව. වසර 27,000කට පෙර සිට 19 වැනි සියවස තරම් මෑත කාලය දක්වා රට පුරා සොයාගත හැකිය.[29]

ප්‍රදේශයේ පැරණිතම වැසියන් වූයේ කොයිසාන් දඩයම්කරුවන්ය. මහා බන්ටු සංක්‍රමණ වලදී ඔවුන් බොහෝ දුරට ගුනි විසින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන ලදී. මෙම ජනයා නැගෙනහිර හා මධ්යම අප්රිකාවේ මහා විල් ප්රදේශයෙන් ආරම්භ විය. කෘෂිකාර්මික හා යකඩ භාවිතය පිළිබඳ සාක්ෂි 4 වන සියවසේ පමණ සිට ආරම්භ වේ. වර්තමාන සෝතෝ සහ ගුනි භාෂාවලට මුතුන් මිත්තන් භාෂා කතා කරන ජනයා 11 වන සියවසට පසුව පදිංචි වීමට පටන් ගත්හ.[30]

ස්වාසි පදිංචිකරුවන් (18 වන සහ 19 වන සියවස්)

සංස්කරණය

එස්වාටිනි වලට ඇතුල් වීමට පෙර න්ග්වානේ (හෝ බකංවානේ) ලෙස හඳුන්වනු ලැබූ ස්වාසි පදිංචිකරුවන් පොංගෝලා ගං ඉවුරේ පදිංචි වී සිටියහ. ඊට පෙර, ඔවුන් වර්තමාන මොසැම්බික්හි මාපුටෝ අසල ටෙම්බේ ගඟේ ප්රදේශයේ පදිංචි විය. න්ද්වන්ද්වේ ජනතාව සමඟ ඇති වූ අඛණ්ඩ ගැටුම ඔවුන් තවත් උතුරට තල්ලු කළේය, III වන න්ග්වානේ, ම්ලෝෂේනි කඳු පාමුල ශිසෙල්වෙනි හි ඔහුගේ අගනුවර පිහිටුවන ලදී.[30] I වන සෝබුසා යටතේ, න්ග්වානේ ජනතාව වර්තමාන එස්වාටිනි හි හදවතෙහි සොම්බෝඩ්සේ හි ඔවුන්ගේ අගනුවර පිහිටුවා ගත්හ. මෙම ක්‍රියාවලියේදී, ඔවුන් විසින් ස්වාසිවරුන් විසින් ඒමඛන්දසම්බිලි (ඉදිරියට හමු වූ අය) ලෙසින් හඳුන්වනු ලැබූ රටේ දිගුකාලීනව ස්ථාපිත වූ ගෝත්‍රිකයන් යටත් කර ගෙන සංස්ථාගත කරන ලදී.[30]

 
ලී වලින් කැටයම් කරන ලද 19 වන සියවසේ ස්වාසි කන්ටේනරයක්

එස්වාටිනි එහි නම ලැබී ඇත්තේ පසුකාලීන II වන එම්ස්වාති නම් රජුගෙනි. III වන න්ග්වානේ සඳහා නම් කරන ලද කංවානේ යනු එස්වාටිනි සඳහා විකල්ප නමකි, ඔහුගේ රාජකීය නිවසේ වාසගම න්කෝසි ඩලමිනි ලෙස පවතී. න්කෝසි වචනාර්ථයෙන් "රජ" යන්නයි. II වන එම්ස්වාති එස්වාටිනි හි සටන් කරන රජවරුන්ගෙන් ශ්‍රේෂ්ඨතමයා වූ අතර, ඔහු රටේ ප්‍රදේශය එහි වර්තමාන ප්‍රමාණය දෙගුණයක් දක්වා විශාල ලෙස ව්‍යාප්ත කළේය. ඒමඛන්දසම්බිලි ගෝත්‍රිකයන් මුලදී රාජධානියට සංස්ථාගත කරන ලද්දේ පුළුල් ස්වයං පාලනයක් ඇතිව වන අතර, බොහෝ විට විශේෂ චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර සහ දේශපාලන තත්ත්‍වය ප්‍රදානයන්ද ඇත. කෙසේ වෙතත්, 1850 ගණන් වලදී ඔවුන්ගෙන් සමහරෙකුට පහර දී යටත් කර ගත් එම්ස්වාති විසින් ඔවුන්ගේ ස්වාධීනත්වයේ ප්‍රමාණය දැඩි ලෙස සීමා කරන ලදී.[30] ඔහුගේ බලයෙන්, එම්ස්වාති විසින් ඒමඛන්දසම්බිලි ගේ බලපෑම බෙහෙවින් අඩු කරන අතර, ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් හෝ ඔවුන්ට රැකවරණය ලබා දීමෙන් වැඩි පිරිසක් තම රාජධානියට ඇතුළත් කර ගත්තේය. මෙම පසුකාලීන පැමිණීම් ස්වාසිවරුන් විසින් ඉමාෆිකමුවා ලෙස හඳුන්වනු ලැබීය.[තහවුරු කර නොමැත]

 
දකුණු අප්‍රිකාවේ ස්වාසිලන්තය, ජොන්ස්ටන් සහ ජොන්ස්ටන්, එඩින්බරෝ, 1897.
 
ස්වාසිලන්තය, ජොන්ස්ටන් සහ ජොන්ස්ටන් සිතියමෙන් විස්තර (එඩින්බරෝ, 1897). කළු සහ සුදු උම්බෙලෝසි ගංගා සහ මලින්ද, කුනුද්විනි සහ ලොටිටි වැනි ජනාවාස පෙන්වා ඇත.

ස්වාසි ජාතියේ ස්වාධීනත්වය 19 වන සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේ දකුණු අප්‍රිකාවේ බ්‍රිතාන්‍ය සහ ලන්දේසි පාලනයේ බලපෑමට ලක් විය. 1881 දී බ්‍රිතාන්‍ය රජය ස්වාසි නිදහස පිළිගන්නා සම්මුතියකට අත්සන් තැබුවේ එවකට අප්‍රිකාව සඳහා වූ පොරබැදීම නොතකා ය. 1884 ලන්ඩන් සම්මුතියේ දී ද මෙම ස්වාධීනත්වය පිළිගනු ලැබිණි.[31]

ම්බෑන්ඩ්සෙනි රජු යුරෝපීයයන්ට බොහෝ සහන ලබා දීමෙන් ඉඩම් අයිතිය පිළිබඳ සංකීර්ණ රටාවක් නිර්මාණය කළේය. සහන අතරතුර, ප්‍රධාන න්ටෙන්ගු ම්බොකානේ වැනි රජුගේ ජ්‍යෙෂ්ඨ ප්‍රධානීන්ගෙන් සමහරෙකුට නූතන එන්සෝකෝ නගරයේ ලුබොම්බෝ කලාපය දෙසට ගොවිපල වෙත යාමට අවසර ලැබුණි. මිෂිසා මැසෙකෝ වැනි තවත් අය එළුවල්වෙනි නම් ස්ථානයේ කෝමටි ගඟ දෙසට ගොවිපලවල් වෙත නැවත පදිංචි විය. සහන අතර කෘෂිකර්මාන්තය සහ තෘණ වගාව සඳහා දීමනා සහ බදු දීම ඇතුළත් විය. 1890 දී, ම්බෑන්ඩ්සෙනි ගේ මරණයෙන් පසුව, ස්වාසිලන්ත සම්මුතියක් මතභේදාත්මක ඉඩම් සහ ඛනිජ හිමිකම් සහ අනෙකුත් සහන පිළිබඳ ආරවුල් නිශ්චය කිරීම සඳහා ප්‍රධාන අධිකරණයක් නිර්මාණය කරන ලදී.[32]

ස්වාසිලන්තයට 1890 දී බ්‍රිතාන්‍ය, ලන්දේසි සමූහාණ්ඩු සහ ස්වාසි ජනතාව නියෝජනය කරමින් ත්‍රිත්ව පාලනයක් ලබා දෙන ලදී. 1894 දී, සම්මුතියක් මගින් ස්වාසිලන්තය දකුණු අප්‍රිකානු ජනරජය යටතේ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශයක් ලෙස පත් කරන ලදී. මෙය 1899 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී දෙවන බෝයර් යුද්ධය ආරම්භ වන තෙක් V වන න්ග්වානේ ගේ පාලනය යටතේ පැවතුනි.[තහවුරු කර නොමැත]

V වන න්ග්වානේ රජු 1899 දෙසැම්බරයේදී දෙවන බෝයර් යුද්ධය පුපුරා යාමෙන් පසුව ඉන්ක්වාලා සමයේදී මිය ගියේය. ඔහුගේ අනුප්‍රාප්තිකයා වූ දෙවන සොබුසාගේ වයස මාස හතරකි. ස්වාසිලන්තය 1902 දක්වා බ්‍රිතාන්‍යයන් සහ බෝයර්වරුන් අතර විවිධ ගැටුම් සමඟ වක්‍රව යුද්ධයට සම්බන්ධ විය.[තහවුරු කර නොමැත]

ස්වාසිලන්තයේ බ්‍රිතාන්‍ය වක්‍ර පාලනය (1906-1968)

සංස්කරණය

1903 දී, දෙවන බෝයර් යුද්ධයෙන් බ්‍රිතාන්‍ය ජයග්‍රහණයෙන් පසුව, ස්වාසිලන්තය බ්‍රිතාන්‍ය "මහ කොමසාරිස් ප්‍රදේශ" වලින් එකක් බවට පත් විය, අනෙක් ඒවා බසුටෝලන්ඩ් (දැන් ලෙසෝතෝ) සහ බෙචුවානාලන්ඩ් විය, නමුත් ස්වාසි රැජින රීජන්ට් ලැබොට්සිබෙනි ම්ඩ්ලුලි කොන්දේසි සමඟ එකඟ නොවීම නිසා ආරක්ෂිත ප්‍රදේශයක් ස්ථාපිත නොකලේය.

1904 ස්වාසිලන්ත පරිපාලන ප්‍රකාශය මගින් සියලුම සහන පරීක්ෂා කර ඒවායේ සීමා නිර්ණය කිරීමේ කර්තව්‍යය සහිත කොමිසමක් පිහිටුවන ලදී. මෙම කාර්යය 1907 වන විට අවසන් කරන ලද අතර ස්වාසිලන්ත සහන බෙදීමේ ප්‍රකාශය මගින් ස්වාසිවරුන්ගේ තනි භාවිතය සහ රැකියාව සඳහා ප්‍රදේශ වෙන් කිරීම සඳහා සහන කොටස් කොමසාරිස්වරයෙකු පත් කිරීමට සම්පාදනය කරන ලදී. එක් එක් සහනයෙන් තුනෙන් එකක් දක්වා වන්දි ගෙවීමකින් තොරව පවරා ගැනීමට කොමසාරිස්වරයාට බලය තිබූ නමුත් තුනෙන් එකකට වඩා ගන්නේ නම් ගෙවීමට සිදුවේ. මෙම අවස්ථාවෙහිදී, 1910 දී ඔහු සිය වැඩ කටයුතු අවසන් කර ස්වාසිලන්තයේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් 38%ක් පමණ වන අක්කර 1,639,687ක් ස්වාසි සඳහා වෙන් කළේය. ඉන්පසුව රැජින රෙජන්ට් ස්වාසිට ට්‍රාන්ස්වාල් හි රැකියාවට ගොස් යුරෝපීයයන්ගෙන් තවත් ඉඩම් මිලදී ගැනීමට මුදල් උපයා ගැනීමට උනන්දු කළේය.[32]

ප්‍රදේශයේ මුල් පරිපාලනයෙන් වැඩි කොටසක් (උදාහරණයක් ලෙස, තැපැල් සේවා) දකුණු අප්‍රිකාවේ සිට ට්‍රාන්ස්වාල් ජනපදයට ස්වයං පාලනයක් ලබා දෙන තෙක් 1906 දක්වා සිදු කරන ලදී. බ්‍රිතාන්‍ය මහ කොමසාරිස්වරයෙකුට ආණ්ඩුකාරවරයෙකුගේ සමහර කාර්යයන් තිබුනත් ස්වාසිවරු ඔවුන්ගේ සංචිත මත ස්වයං පාලනයක් ලබා ගත් අතර එම ප්‍රදේශය බ්‍රිතාන්‍ය සන්තකයක් ලෙස නොසැලකේ.[33] සෝබුසා රජු ලෙස නිල රාජාභිෂේකය 1921 දෙසැම්බර් මාසයේ දී ලැබොට්සිබෙනි පාලනයෙන් පසුව සිදු වූ අතර, පසුව ඔහු ඉඩම පිළිබඳ ගැටළුව සම්බන්ධයෙන් 1922 දී ලන්ඩනයේ එක්සත් රාජධානියේ ප්‍රිවි කවුන්සිලයේ අධිකරණ කමිටුව වෙත අසාර්ථක නියෝජිතයෙකු විසින් මෙහෙයවීය.[34]

1923 සහ 1963 අතර කාලය තුළ, II වන සෝබුසා, ස්වාසි සංචිතවල කුඩා ව්‍යාපාර සඳහා බලපත්‍ර ලබා දීම සඳහා ස්වාසි වාණිජ අමාදොදා පිහිටුවන ලද අතර අධ්‍යාපනයේ දූත මණ්ඩලවල ආධිපත්‍යය මැඩපැවැත්වීම සඳහා ස්වාසි ජාතික පාසල ද පිහිටුවන ලදී. කාලයත් සමඟ ඔහුගේ පෞරුෂය වර්ධනය වූ අතර ස්වාසි රාජකීය නායකත්වය බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනයේ දුර්වල කිරීමේ බලයට සහ ස්වාසිලන්තය දකුණු අප්‍රිකාවේ සංගමයට ඇතුළත් කිරීමේ හැකියාවට ප්‍රතිරෝධය දැක්වීමට සාර්ථක විය.[34]

ස්වාධීන ස්වාසිලන්තය සඳහා වූ ව්‍යවස්ථාව 1963 නොවැම්බර් මාසයේදී බ්‍රිතාන්‍යය විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර එහි නියමයන් යටතේ ව්‍යවස්ථාදායක සහ විධායක සභා පිහිටුවන ලදී. මෙම වර්ධනයට රජුගේ ස්වාසි ජාතික සභාව (ලිකෝකෝ) විරුද්ධ විය. එවැනි විරුද්ධත්වයක් මධ්‍යයේ වුවද, මැතිවරණ පැවැත්වුණු අතර, ස්වාසිලන්තයේ පළමු ව්‍යවස්ථාදායක සභාව 1964 සැප්තැම්බර් 9 වන දින පිහිටුවන ලදී.[35] 1964 වන විට ස්වාසිවරුන් විසින් වාඩිලා ගැනීම සඳහා වෙන් කර තිබූ රටේ ප්‍රදේශය 56% දක්වා වැඩි විය.[32] ව්‍යවස්ථාදායක සභාව විසින් යෝජනා කරන ලද මුල් ව්‍යවස්ථාවේ වෙනස්කම් බ්‍රිතාන්‍යය විසින් පිළිගනු ලැබූ අතර සභාවක් සහ සෙනෙට් සභාවක් සඳහා නව ව්‍යවස්ථාවක් සම්පාදනය කරන ලදී. මෙම ව්‍යවස්ථාව යටතේ මැතිවරණ පැවැත්වුණේ 1967 දීය.[35] 1967 මැතිවරනයෙන් පසුව, ස්වාසිලන්තය 1968 දී නිදහස ලබා ගන්නා තෙක් ආරක්ෂිත රාජ්‍යයක් විය.[36]

නිදහස (1968–වර්තමානය)

සංස්කරණය

1972 මැතිවරණයෙන් පසුව, ස්වාසිලන්තයේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව II වන සෝබුසා රජු විසින් අත්හිටුවන ලදී, ඉන්පසු 1982 දී ඔහුගේ මරණය දක්වා නියෝගයෙන් රට පාලනය කළේය. ඒ වන විට, II වන සෝබුසා වසර 83 කට ආසන්න කාලයක් ස්වාසිලන්තයේ රජු ලෙස කටයුතු කර ඇති අතර, ඔහු ඉතිහාසයේ රජ කරන දීර්ඝතම රජු බවට පත් විය.[37] ඔහුගේ මරණයෙන් පසු රාජ්‍ය පාලනයක් ඇති වූ අතර, 1984 දක්වා ලිකෝකෝ විසින් ඇයව ඉවත් කර මව එන්ට්ෆෝම්බි ටෆ්වාලා රැජින විසින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන තෙක් රැජින රීජන්ට් ඩිසෙලිවේ ෂොන්ග්වේ රාජ්‍ය ප්‍රධානියා විය.[37] එන්ට්ෆෝම්බි ගේ පුත් III වන එම්ස්වාති, ස්වාසිලන්තයේ රජු සහ එන්ග්වෙන්යාමා ලෙස 1986 දී කිරුළු පළඳන ලදී.[38]

දකුණු අප්‍රිකාවේ අසල්වැසි ප්‍රදේශ, වඩාත් නිවැරදිව ක්වාසුලු හි සූලු නිජබිමේ කොටස් සහ ස්වාසි නිජබිම වන කංවානේ හි කොටස් 1982 දී ස්වාසිලන්තයට මාරු කිරීමට ගත් උත්සාහයක් කිසි විටෙකත් සාක්‍ෂාත් නොවීය.[39][40] මෙය ගොඩබිමෙන් අගුලු දැමූ ස්වාසිලන්තයට මුහුදට ප්‍රවේශය ලබා දෙනු ඇත. මෙම ගනුදෙනුව දකුණු අප්‍රිකාවේ සහ ස්වාසිලන්තයේ ආන්ඩු විසින් සාකච්ඡා කරන ලද නමුත්, පැවරීමට අදහස් කරන භූමියේ මහජන විරෝධයට මුහුණ දීමට සිදු විය.[41] මෙම ප්‍රදේශය ස්වාසි රජවරුන්ගේ සම්ප්‍රදායික රාජධානියේ කොටසක් ලෙස II වන සෝබුසා විසින් හිමිකම් කියන ලද අතර, දකුණු අප්‍රිකානු රජය එම ප්‍රදේශය මොසැම්බික් සිට ගරිල්ලා ආක්‍රමණයට එරෙහිව ආරක්ෂක කලාපයක් ලෙස භාවිතා කිරීමට බලාපොරොත්තු විය. (දකුණු අප්‍රිකානු ආන්ඩුව කංවානේ හි ස්වාධිපත්‍යය තාවකාලිකව අත්හිටුවීම මගින් මාරුකිරීමේ අසාර්ථකත්වයට ප්‍රතිචාර දැක්වීය.)[42][43]

1990 ගණන්වල ප්‍රතිසංස්කරණ හඳුන්වා දෙන ලෙස රජුගෙන් ඉල්ලා සිටි ශිෂ්‍ය හා කම්කරු විරෝධතාවල නැගීමක් දක්නට ලැබුණි.[44] මේ අනුව, ව්‍යවස්ථාමය ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහා ප්‍රගතිය ආරම්භ වූ අතර, 2005 දී වත්මන් ස්වාසි ව්‍යවස්ථාව හඳුන්වාදීමත් සමඟ එය අවසන් විය. මෙය දේශපාලන ක්‍රියාකාරීන්ගේ විරෝධතා නොතකා සිදු විය. වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව දේශපාලන පක්‍ෂවල තත්ත්‍වය සම්බන්ධයෙන් පැහැදිලිව කටයුතු නොකරයි.[45] ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ පළමු මැතිවරණය පැවැත්වුණේ 2008 දී ය. පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් මැතිවරණ කොට්ඨාශ 55 කින් (ටින්කුන්ඩ්ලා ලෙසද හැඳින්වේ) තේරී පත් විය. මෙම මන්ත්‍රීවරුන් 2013 දී අවසන් වූ වසර පහක ධුර කාලයක් සේවය කළහ.[45] 2011 දී ස්වාසිලන්තය ආර්ථික අර්බුදයකට ගොදුරු වූ අතර එය දකුණු අප්‍රිකානු රේගු සංගමයේ (SACU) ලැබීම් අඩුවීම නිසා ඇති විය. මෙය අසල්වැසි දකුණු අප්‍රිකාවෙන් ණයක් ඉල්ලා සිටීමට රජයට හේතු විය. කෙසේ වෙතත්, ඔවුන් දේශපාලන ප්‍රතිසංස්කරණ ඇතුළත් ණය කොන්දේසිවලට එකඟ නොවීය.[46]

මෙම කාලය තුළ ස්වාසි රජයට තවත් ප්‍රතිසංස්කරණ සිදු කිරීමට වැඩි පීඩනයක් එල්ල විය. සිවිල් සංවිධාන සහ වෘත්තීය සමිතිවල මහජන විරෝධතා වඩාත් සුලභ විය. 2012 සිට, SACU ලැබීම්වල වැඩිදියුණු කිරීම් ස්වාසි රජයට මූල්‍ය පීඩනය ලිහිල් කළේය. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ප්‍රකාශයට පත් කිරීමෙන් පසු දෙවන පාර්ලිමේන්තුවක්, 2013 දී තේරී පත් විය. ඉන්පසු රජු තුන්වන වරටත් සිබුසිසෝ ඩ්ලමිනි අගමැති ලෙස පත් කළේය.[47]

ස්වාසි නිදහසේ 50 වැනි සංවත්සරය සනිටුහන් කිරීම සඳහා ඊස්වාටිනි ප්‍රාන්තය සඳහා පවතින ස්වාසි නාමය පිළිබිඹු කරමින් ස්වාසිලන්ත රාජධානිය එස්වාටිනි රාජධානිය ලෙස නැවත නම් කර ඇති බව 2018 අප්‍රේල් 19 වන දින III වන එම්ස්වාති නිවේදනය කළේය. එස්වාටිනි යන නමේ තේරුම ස්වාසි භාෂාවෙන් "ස්වාසිවරුන්ගේ දේශය" යන්න වන අතර එය අර්ධ වශයෙන් අදහස් කළේ ස්විට්සර්ලන්තය සමඟ ව්‍යාකූල වීම වැළැක්වීමයි.[48][49]

එස්වාටිනි කම්කරුවන් 2018 සැප්තැම්බර් මාසයේදී අඩු වැටුප්වලට එරෙහිව රාජ්‍ය විරෝධී විරෝධතා ආරම්භ කළහ. ඔවුන් එස්වාටිනි හි වෘත්තීය සමිති සම්මේලනය විසින් සංවිධානය කරන ලද තෙදින වැඩවර්ජනයක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස පුළුල් ලෙස බාධා ඇති විය.[50] 2021 ජුනි මාසයේදී, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ගැති විරෝධතා රට පුරා ඇවිළී, කැරලි, කොල්ලකෑම් සහ පොලිසිය සහ සොල්දාදුවන් සමඟ වීදි ගැටුම් ඇති කළේය. මෙම සිවිල් නොසන්සුන්තාවය ආරම්භ වූයේ එස්වාටිනි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ දිශානතියට තල්ලු කරන අර්ථවත් ප්‍රතිසංස්කරණ නොමැතිකම මෙන්ම රජය විසින් පෙත්සම් ඉදිරිපත් කිරීම තහනම් කිරීම සම්බන්ධයෙන් වසර ගණනාවක කෝපයේ ප්‍රතිඵලයක් වශයෙනි. III වන එම්ස්වාති රජුට සම්බන්ධ යැයි කියනු ලබන බොහෝ ගොඩනැගිලි විරෝධතාකරුවන් විසින් ගිනිබත් කරන ලද අතර, පොලිසිය දේශපාලන විරුද්ධවාදීන්ට පහර දී අත්අඩංගුවට ගත් බව වාර්තා වේ. නිව් යෝර්ක් ටයිම්ස් විසින් ගොඩබිම් සහිත ජාතියේ කැළඹීම හැඳින්වූයේ "නිදහස් වසර 53 තුළ ඇති වූ වඩාත්ම පුපුරන සුලු සිවිල් නොසන්සුන්තාව" ලෙසය.[51] රාජ්‍ය ආරක්ෂක අංශ විසින් අවම වශයෙන් පුද්ගලයන් 20 දෙනෙකු මිය ගිය අතර තවත් දුසිම් ගනනක් තුවාල ලබා රඳවා තබා ගන්නා ලදී. රජය අන්තර්ජාලය වසා දැමුවේය (MTN සහ Eswatini Mobile ජංගම දුරකථන සපයන්නන්ගේ අනුකූලතාවයෙන්) රටෙන් විශ්වාසදායක පුවත් වෙත ප්‍රවේශ වීම දුෂ්කර කරයි. රජු ද රටින් පලා ගිය බව කියනු ලැබේ, නමුත් රජයේ නිලධාරීන් එම ප්‍රකාශයන් මතභේදයට තුඩු දුන් අතර විරෝධතා නවත්වන ලෙසද ඉල්ලා සිටියේය.[52][53][54][55]

භූගෝලය

සංස්කරණය
 
Eswatini හි භූලක්ෂණ සිතියම

වර්ග කිලෝ මීටර17,364 (වර්ග සැතපුම් 6,704) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් කුඩා ගොඩබිම් රාජධානියකි, එස්වාටිනි ආසන්න වශයෙන් 26°30'S, 31°30'E[56] හි පිහිටා ඇති අතර උතුරු, බටහිර සහ දකුණින් දකුණු අප්‍රිකාව සහ මොසැම්බික් මායිම් වේ. නැගෙනහිර. මොසැම්බික් සමඟ නැගෙනහිර මායිම දිගේ ලෙබොම්බෝ කඳු, මීටර 600 (අඩි 2,000) පමණ උන්නතාංශයක කඳු වැටියකි. න්ග්වාවුමා, මහා උසුටු සහ ම්බුලුසි යන ගංගා තුනේ කැනියන් මගින් කඳු කැඩී යයි. මීටර 1,200 (අඩි 3,900) ක සාමාන්‍ය උන්නතාංශයක් සහිත බටහිර මායිම පිහිටා ඇත්තේ කඳු බෑවුමක අද්දර ය.

එස්වාටිනි භූගෝලීය කලාප හතරකට වෙන් කර ඇත. මේවා උතුරේ සිට දකුණට දිවෙන අතර උන්නතාංශය අනුව තීරණය වේ. අගනුවර වන ම්බබේන්, හයිවෙල්ඩ් හි පිහිටා ඇත.[57] මුහුදු මට්ටමේ සිට සාමාන්‍යයෙන් මීටර 700 (අඩි 2,300) ක උසකින් පිහිටි මිඩ්ල්වෙල්ඩ් කඳුකරයට වඩා අඩු වර්ෂාපතනයක් සහිත එස්වාටිනි හි වඩාත්ම ජනාකීර්ණ කලාපය වේ. ප්‍රධාන වාණිජ සහ කාර්මික නගරය වන මැන්සිනි, මිඩ්ල්වෙල්ඩ් හි පිහිටා ඇත.[තහවුරු කර නොමැත] මීටර 250 (අඩි 820) පමණ වන ලෝවෙල්ඩ්, අනෙකුත් ප්‍රදේශවලට වඩා අඩු ජනගහණයකින් යුක්ත වන අතර කටු ගස් සහ තණබිම් සහිත සාමාන්‍ය අප්‍රිකානු පඳුරු රටකි. එස්වාටිනි හි පරිසර පද්ධති තුනක් අඩංගු වේ: මාපුටලන්ඩ් වෙරළබඩ වනාන්තර මොසෙයික්, සැම්බේසියන් සහ මොපේන් වනාන්තර සහ ඩ්‍රැකන්ස්බර්ග් කඳුකර තණබිම්.[58] රටෙහි 2018 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකයේ මධ්‍යන්‍ය ලකුණු 4.21/10ක් තිබූ අතර එය රටවල් 172 කින් ගෝලීය වශයෙන් 142 වැනි ස්ථානයට පත් විය.[59]

 
එස්වාටිනි හි භූ දර්ශනය

දේශගුණය

සංස්කරණය

එස්වාටිනි දේශගුණික කලාප හතරකට බෙදා ඇත: හයිවෙල්ඩ්, මිඩිල්වෙල්ඩ්, ලෝවෙල්ඩ් සහ ලුබොම්බෝ සානුව. සාමාන්‍යයෙන් කිවහොත්, වර්ෂාව බොහෝ විට ගිම්හාන මාසවල (දෙසැම්බර් සිට මාර්තු දක්වා) බොහෝ විට ගිගුරුම් සහිත වැසි ඇද හැලෙයි.[60] ශීත ඍතුව වියළි කාලයයි. වාර්ෂික වර්ෂාපතනය බටහිරින් හයිවෙල්ඩ් හි වැඩිම අගයක් ගනී, මිලිමීටර් 1,000 සහ 2,000 (අඟල් 39.4 සහ 78.7) අතර වේ. තව දුරටත් නැඟෙනහිර, අඩු වර්ෂාපතනයක්, වසරකට මිලිමීටර් 500 සිට 900 දක්වා (අඟල් 19.7 සිට 35.4 දක්වා) වාර්තා වේ.[තහවුරු කර නොමැත] හයිවෙල්ඩ් උෂ්ණත්වය මධ්‍යස්ථ වන අතර කලාතුරකින් අපහසුවෙන් උණුසුම් වන අතර, ලෝවෙල්ඩ් ගිම්හානයේදී 40 °C (104 °F) පමණ උෂ්ණත්වයක් වාර්තා කරයි.[61]

සමය අනුව ම්බාබේන්හි සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය:

වසන්ත ඍතුව සැප්තැම්බර්-ඔක්තෝබර් 18 °C (64.4 °F)
ගිම්හාන ඍතුව නොවැම්බර්-මාර්තු 20 °C (68 °F)
සරත් ඍතුව අප්‍රේල්-මැයි 17 °C (62.6 °F)
ශීත ඍතුව ජූනි-අගෝස්තු 13 °C (55.4 °F)

දේශගුණික විපර්යාස දරිද්‍රතාවය, ඉහළ HIV ව්‍යාප්තියක් සහ ආහාර අනාරක්ෂිත භාවය වැනි පවත්නා සමාජ අභියෝග උග්‍ර කරන බවට එස්වාටිනි රජය කනස්සල්ල පළ කර ඇති අතර දැක්ම 2022 අනුව රටේ සංවර්ධනයට ඇති හැකියාව දැඩි ලෙස සීමා කරනු ඇත.[62] ආර්ථික වශයෙන්, දේශගුණික විපර්යාස දැනටමත් එස්වාටිනි වෙත අහිතකර ලෙස බලපා ඇත. නිදසුනක් වශයෙන්, 2015-16 නියඟය සීනි සහ සිසිල් බීම සාන්ද්‍ර නිෂ්පාදන අපනයනය අඩු විය (එස්වාටිනිගේ විශාලතම ආර්ථික අපනයනය). එස්වාටිනි හි ප්‍රධාන අපනයන බොහෝමයක් අමු කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන වන අතර එම නිසා වෙනස්වන දේශගුණයට ගොදුරු වේ.[62]

ජෛව විවිධත්වය සහ සංරක්ෂණය

සංස්කරණය
 
ග්‍රෙවියා විලෝසා

ජාතියේ පොහොසත් ජෛව විවිධත්වය ආරක්ෂා කරන විධිමත් හා අවිධිමත් සංරක්ෂණ ප්‍රදේශ වල වර්ණාවලියක් එස්වාටිනි සතුව ඇත. මෙම ප්‍රදේශ රටේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් 5%ක් පමණ වේ. එස්වාටිනි සතුව පෘෂ්ඨවංශීන් විශේෂ 820කට අධික ප්‍රමාණයක් සහ ආවේණික විශේෂ බොහොමයක් සහිත ශාක විශේෂ 2400කට අධික ප්‍රමාණයක් ඇත. මෙම විවිධත්වය යෝජනා කරන්නේ එස්වාටිනි ජෛව විවිධත්ව සංරක්ෂණය සඳහා ගෝලීය වශයෙන් වැදගත් වන බවයි.[63] වතු කෘෂිකර්මය (නීතිමය සහ නීති විරෝධී), පඳුරු එළි පෙහෙළි කිරීම, ආගන්තුක හා ආක්‍රමණශීලී ශාක ව්‍යාප්තිය සහ තිරසාර නොවන සම්පත් අස්වනු නෙලීම ඇතුළුව ජෛව විවිධත්වයට ඇති ප්‍රධාන තර්ජන වන්නේ ඉඩම් හායනය සහ වෙනත් ඉඩම් පරිහරණයට පරිවර්තනය වීමයි.[63]

එස්වාටිනි ජෛව විවිධත්වය පිළිබඳ සම්මුතිය, වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති විශේෂවල ජාත්‍යන්තර වෙළඳාම පිළිබඳ සම්මුතිය (CITES) සහ දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ එක්සත් ජාතික රාමු සම්මුතියට අත්සන් කර ඇත. ජාතික ජෛව විවිධත්ව කළමනාකරණය සඳහා වගකිව යුතු ප්‍රධාන රජයේ අමාත්‍යාංශ තුනක් තිබේ: එස්වාටිනි ජාතික භාර කොමිසම, එස්වාටිනි පරිසර අධිකාරිය සහ කෘෂිකර්ම හා සමුපකාර අමාත්‍යාංශය යි. මීට අමතරව, පුද්ගලික ආයතනයක් වන Big Game Parks හට වනජීවී සහ CITES පාලනය කරන පනත් කළමනාකරණය කිරීමේ වගකීම පැවරී ඇත.[63]

රට තුළ විධිමත් ආරක්‍ෂිත ප්‍රදේශ 6ක් සහ අවිධිමත් ආරක්‍ෂිත ප්‍රදේශ 10කට වැඩි ප්‍රමාණයක් ඇත. විධිමත් ලෙස ගැසට් කරන ලද ප්‍රදේශ අතරට ඇතුළත් වන්නේ: මලෝලොට්ජා ස්වභාව රක්ෂිතය, මැන්ටෙන්ගා ස්වභාව රක්ෂිතය, මලාවුලා ස්වභාව රක්ෂිතය, මිලිවානේ වනජීවී අභයභූමිය, ම්ඛයා ක්‍රීඩා රක්ෂිතය, සහ හ්ලේන් රාජකීය ජාතික උද්යානය. මේවාට අමතරව, බොහෝ පෞද්ගලික සහ ප්‍රජා ස්වභාව රක්ෂිත මෙන්ම මිශ්‍ර පාලන ව්‍යුහයන් සහිත සමහරක් ඇත. මේවාට ඇතුළත් වන්නේ: දොඹේය ක්‍රීඩා රක්ෂිතය, ම්බුලුසි ක්‍රීඩා රක්ෂිතය, ෂෙවුල ස්වභාව රක්ෂිතය, ෆොෆොනියාන් ඇල්ල ස්වභාව රක්ෂිතය, රාජකීය ජොසිනි, IYSIS (ඉනියෝනි යමි), න්වැම්පිසි වනය, සිබෙබේ සහ වෙනත් ඒවාය. ද්විතියික හෝ තෘතීයික සංරක්ෂණය කරන වෙනත් ආයතන මෙන්ම සංරක්ෂණ ස්ථාන දෙකක් තිබේ: ම්ලෝසිංගා සංරක්ෂණාගාරය සහ ලුබොම්බෝ සංරක්ෂණාගාරය. අනෙකුත් ඒවාට ඇතුළත් වන්නේ: එස්වාටිනි හි ස්වභාවික ඉතිහාස සංගමය සහ එස්වාටිනි ක්‍රීඩා රංචුවන්ගේ සංගමය.

2014 සිට 2021 දක්වා එස්වාටිනි "ජාතික ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ පද්ධතිය ශක්තිමත් කිරීම" (SNPAS) ව්‍යාපෘතියට සහභාගී විය. මෙම ව්‍යාපෘතිය රට පුරා සංරක්ෂණ ප්‍රතිඵල සහ ජෛව විවිධත්ව සංරක්ෂණයේ ජාතික කර්තව්‍ය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කළේය.[64] සංරක්ෂණ සහාය සඳහා සුදුසුකම් ඇති ප්‍රදේශ වල වර්ණාවලිය පුළුල් කිරීමේ ප්‍රයත්නයක් ලෙස (සත්‍යවාදී සංරක්ෂණ කළමනාකරණය භාවිතා කරන), එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩසටහන (UNDP) 2018 දී අවිධිමත් හෝ ගැසට් නොවන, සංරක්ෂණ ප්‍රදේශ සඳහා නව කාණ්ඩයක් ස්ථාපිත කරන ලදී. දැන් OECMs හෝ වෙනත් ඵලදායී සංරක්ෂණ පියවර ලෙස හැඳින්වේ. SNPAS ව්‍යාපෘතිය මෙම OECM පාරිභාෂිතය සම්මත කරගත් අතර 2021 දී එස්වාටිනි හි අවිධිමත් සංරක්ෂණ ප්‍රදේශ සහතික කිරීම ආරම්භ කළේය.[65]

එස්වාටිනි හි කුරුළු විශේෂ 507 ක් සිටින බව දන්නා අතර, ගෝලීය වශයෙන් වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති විශේෂ 11 ක් සහ හඳුන්වා දුන් විශේෂ හතරක් සහ එස්වාටිනි වලට ආවේණික ක්ෂීරපායී විශේෂ 107 ක්, දැඩි වඳවී යාමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති දකුණු-මධ්‍යම කළු රයිනෝසිරස් සහ තවත් වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති හෝ අවදානමට ලක්විය හැකි විශේෂ හතක් ඇත.[66] එස්වාටිනි පක්ෂි ජීවිතයෙන් පොහොසත් වන අතර, සුදු පිටුබලය ඇති ගිජුලිහිණියන්, සුදු හිස, ලැප්පෙට් මුහුණ සහ කේප් ගිජුලිහිණියන්, සටන් රාජාලීන්, බටලූර් සහ දිගු ලාංඡන රාජාලීන් වැනි රැප්ටර්වරුන් සහ මාරාබූ කොක්කන් ඇතුළත් වේ.[67]

දේශපාලනය

සංස්කරණය
 
III වන එම්ස්වාති 1986 සිට එස්වාටිනි හි රජ වේ.

රාජාණ්ඩුව

සංස්කරණය

එස්වාටිනි යනු ව්‍යවස්ථාමය ප්‍රතිපාදන සහ ස්වාසි නීතිය සහ සිරිත් විරිත් සහිත පරම රාජාණ්ඩුවකි.[68] රාජ්‍ය නායකයා වන්නේ රජු හෝ එන්ග්වෙන්යාමා, දැනට III වන එම්ස්වාති රජු වන අතර, ඔහු 1982 දී ඔහුගේ පියා වන II වන සෝබුසා රජුගේ මරණයෙන් පසුව සහ රාජ්‍ය පාලන කාලයකින් පසුව 1986 දී සිංහාසනයට පත් විය. රටේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට අනුව, එන්ග්වෙන්යාමා යනු ස්වාසි ජාතියේ එකමුතුවේ සහ සදාකාලිකත්වයේ සංකේතයකි.[69] සම්ප්‍රදායට අනුව, රජු රජ කරන්නේ ඔහුගේ මව (හෝ චාරිත්‍රානුකූල ආදේශකයක්), ndlovukati (රැජින) සමඟ ය. පළමුවැන්නා පරිපාලන රාජ්‍ය නායකයා ලෙසත් දෙවැන්නා අධ්‍යාත්මික සහ ජාතික රාජ්‍ය නායකයෙකු ලෙසත් සැලකූ අතර, සැබෑ බලය රජුගේ බලය සමතුලිත කරමින්, නමුත් IIවන සෝබුසාගේ දිගු පාලන සමයේදී, ndlovukati භූමිකාව වඩාත් සංකේතාත්මක විය.[70]

රජු විසින් ව්‍යවස්ථාදායකයෙන් අගමැති පත් කරන අතර උපදේශක සභාවක සහාය ඇතිව ලිබන්ඩ්ලා (පාර්ලිමේන්තුව) සභා දෙකටම ව්‍යවස්ථාදායකයන් සුළුතරයක් පත් කරයි. විශේෂ අවශ්‍යතා නියෝජනය කිරීම සඳහා ඇතැම් මන්ත්‍රීවරුන් පාර්ලිමේන්තුවට පත් කිරීමට ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙන් රජුට අවසර ඇත. මෙම විශේෂ අවශ්‍යතා වන්නේ තේරී පත් නොවූ හෝ අපේක්ෂකයන් ලෙස ඉදිරිපත් නොවූ මැතිවරණ අපේක්ෂකයින් විය හැකි පුරවැසියන් ය. එහෙම කරන්නේ පාර්ලිමේන්තුවේ අදහස් සමබර කරන්න. විශේෂ අවශ්‍යතා වන්නේ විශේෂිත ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය හෝ ජාතිය, ආබාධිත පුද්ගලයින්, ව්‍යාපාරික ප්‍රජාව, සිවිල් සමාජය, විද්වතුන් සහ ප්‍රධානීන් විය හැකිය.[71]

පාර්ලිමේන්තුව

සංස්කරණය

ස්වාසි ද්විමණ්ඩල පාර්ලිමේන්තුව, නොහොත් ලිබන්ඩ්ලා, සෙනෙට් සභාවෙන් (ආසන 30ක්; මන්ත්‍රීවරුන් 10ක් සභාව විසින් පත් කරන ලද අතර, රජතුමා විසින් පත් කරන ලද 20ක්; පස් අවුරුදු ධුර කාලයක් සේවය කිරීම සඳහා) සහ සභා මන්ත්‍රී මණ්ඩලයෙන් (ආසන 65ක්; පත්කළ සාමාජිකයින් 10ක්) සමන්විත වේ. රාජාණ්ඩුව විසින් සහ මහජන ඡන්දයෙන් තේරී පත් වූ 55; පස් අවුරුදු ධුර කාලයක් සේවය කිරීමට). රජු විසින් පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරීමෙන් පසු වසර පහකට වරක් මැතිවරණය පවත්වනු ලැබේ. අවසන් මැතිවරණය පැවැත්වුණේ 2023 සැප්තැම්බර් 29 වැනිදාය.[72] ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම නිර්පාක්ෂිකව සිදු කෙරේ. සියලුම මැතිවරණ ක්‍රියා පටිපාටි මැතිවරණ හා සීමා නිර්ණ කොමිෂන් සභාව විසින් අධීක්ෂණය කරනු ලැබේ.[73]

දේශපාලන සංස්කෘතිය

සංස්කරණය

1968 සැප්තැම්බර් 6 වන දින ස්වාසිලන්තයේ නිදහසේ දී ස්වාසිලන්තය වෙස්ට්මිනිස්ටර් ආකාරයේ ව්‍යවස්ථාවක් සම්මත කර ගන්නා ලදී. 1973 අප්‍රේල් 12 වැනි දින, සියලු විධායක, අධිකරණ සහ ව්‍යවස්ථාදායක කටයුතු සම්බන්ධයෙන් උත්තරීතර බලතල පවරා ගනිමින් II වන සෝබුසා රජු නියෝගයෙන් එය අවලංගු කළේය.[74] සභා මන්ත්‍රී මණ්ඩලය සඳහා ප්‍රථම පක්‍ෂ නොවන මැතිවරණය 1978 දී පවත්වන ලද අතර, ඒවා රජු විසින් තීරණය කරන ලද මැතිවරණ කොට්ඨාශ ලෙස ටින්කුන්ඩ්ලා යටතේ පවත්වන ලද අතර මැතිවරණ අධීක්ෂණය සඳහා රජු විසින් පත් කරන ලද මැතිවරණ කමිටුවක් පිහිටුවන ලදී.[74]

1993 මැතිවරණය වන තෙක් ඡන්දය රහසක් නොවීය, ඡන්දදායකයින් ලියාපදිංචි නොකළ අතර ඔවුන් සෘජුවම නියෝජිතයන් තෝරා ගත්තේ නැත. ඒ වෙනුවට, ඡන්දදායකයින් විසින් තෝරා ගන්නා ලද අපේක්ෂකයා සඳහා නම් කරන ලද ගේට්ටුවක් හරහා ගොස් නිලධාරීන් විසින් ඔවුන් ගණන් කරන අතර මැතිවරණ විද්‍යාලයක් තෝරා ගන්නා ලදී.[74] පසුව, නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් සඳහා මහජන අදහස් සහ යෝජනා කෙටුම්පත් සලකා බැලීම සඳහා ප්‍රධානීන්, දේශපාලන ක්‍රියාකාරීන් සහ වෘත්තීය සමිති සාමාජිකයින්ගෙන් සමන්විත ව්‍යවස්ථාමය සමාලෝචන කොමිසමක් III වන එම්ස්වාති රජු විසින් 1996 ජූලි මාසයේදී පත් කරන ලදී.[75]

1999 මැයි සහ 2000 නොවැම්බර් මාසවලදී අදහස් දැක්වීම සඳහා කෙටුම්පත් නිකුත් කරන ලදී. මේවා ස්වාසිලන්තයේ සිවිල් සමාජ සංවිධාන සහ වෙනත් තැන්වල මානව හිමිකම් සංවිධාන විසින් දැඩි ලෙස විවේචනය කරන ලදී. නව ව්‍යවස්ථාවක් කෙටුම්පත් කිරීම සඳහා 15 දෙනෙකුගෙන් යුත් කණ්ඩායමක් 2001 දෙසැම්බර් මාසයේදී ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. මෙම කණ්ඩායමේ සාමාජිකයින් කිහිප දෙනෙකු රාජකීය පවුලට සමීප බව වාර්තා විය.[76]

මැතිවරණ

සංස්කරණය

නාමයෝජනා ප්‍රධානීන් හිදී සිදු වේ. නාමයෝජනා දිනයේදී, නාමිකයාගේ නම අත පෙන්වීමෙන් මතු කරනු ලබන අතර, නාමිකයා නාමයෝජනා භාර ගැනීම හෝ ප්‍රතික්ෂේප කිරීම සිදු කරයි. පිළිගනු ලැබුවහොත්, නාමිකයාට එම ප්‍රධානියාගේ අවම වශයෙන් සාමාජිකයින් දස දෙනෙකුගේ සහාය තිබිය යුතුය. පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රී, ආසන ප්‍රධානියා (ඉන්ද්වුනා) සහ ආසන විධායක කමිටුව (බුකෝෆෝ) යන තනතුරු සඳහා නාමයෝජනා වේ. අවම නාමයෝජනා සංඛ්‍යාව හතරක් වන අතර උපරිමය දහයකි.[77]

ප්‍රාථමික මැතිවරණ ද ප්‍රධාන මට්ටමින් සිදු වේ. ඒ රහස් ඡන්දයෙන්. ප්‍රාථමික මැතිවරණ වලදී, එම ප්‍රධානියා සඳහා විධායක කමිටු සාමාජිකයා (බුකෝෆෝ) තෝරා පත් කර ගැනීමට ඡන්දදායකයින්ට අවස්ථාවක් ලබා දේ. අපේක්‍ෂා කරන පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් සහ ආසන ප්‍රධානියා ද එක් එක් ප්‍රධානීන්ගෙන් තේරී පත් වේ. ද්විතීයික සහ අවසාන මැතිවරණ ටින්කුන්ඩ්ලා ලෙස හඳුන්වන විවිධ මැතිවරණ කොට්ඨාශවල සිදු වේ.[77] ප්‍රධාන පෙළේ ප්‍රාථමික මැතිවරණ ජයග්‍රහණය කරන අපේක්ෂකයින් ඉන්ඛුන්ද්ලා හෝ මැතිවරණ කොට්ඨාශ මට්ටමින් ද්විතීයික මැතිවරණ සඳහා නම් කළ අය ලෙස සැලකේ. බහුතර ඡන්ද සහිත නාමයෝජනා ජයග්‍රාහකයින් බවට පත්වන අතර ඔවුන් පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් හෝ ආසන ප්‍රධානියා බවට පත් වේ.[78][79]

විදේශ සබඳතා

සංස්කරණය

එස්වාටිනි එක්සත් ජාතීන්ගේ, පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය, අප්‍රිකානු සංගමය, නැගෙනහිර සහ දකුණු අප්‍රිකාව සඳහා පොදු වෙළඳපොල සහ දකුණු අප්‍රිකානු සංවර්ධන ප්‍රජාවේ සාමාජිකාවකි.[80][81][82][83][84] 2019 වන විට, මහජන චීන සමූහාණ්ඩුව සමඟ නොව තායිවානය සමඟ සබඳතා පවත්වාගෙන ගිය අප්‍රිකාවේ එකම රට එයයි.[85]

අධිකරණය

සංස්කරණය

එස්වාටිනි හි අධිකරණ පද්ධතිය ද්විත්ව පද්ධතියකි. 2005 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව පිහිටුවන ලදී. ඔටුන්න පාලනයෙන් ස්වාධීන වන ප්‍රාදේශීය මහේස්ත්‍රාත් අධිකරණ හතරකින්, මහාධිකරණයකින් සහ අභියාචනාධිකරණයකින් (ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය) සමන්විත බටහිර ආකෘතිය මත පදනම් වූ අධිකරණ පද්ධතියක් සකස් කරන ලදී. මීට අමතරව, සාම්ප්‍රදායික උසාවි (ස්වාසි උසාවි හෝ චාරිත්‍රානුකූල අධිකරණ) සුළු වැරදි සහ සම්ප්‍රදායික ස්වාසි නීතිය සහ චාරිත්‍ර උල්ලංඝනය කිරීම් සම්බන්ධයෙන් කටයුතු කරයි.[86] විනිසුරුවන් පත් කරනු ලබන්නේ රජු විසින් වන අතර ඔවුන් සාමාන්‍යයෙන් දකුණු අප්‍රිකාවෙන් පිටව ආ අය වේ.[87] පෙර පැවති අභියාචනාධිකරණය ප්‍රතිස්ථාපනය කරන ලද ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය අගවිනිසුරුවරයා සහ අවම වශයෙන් තවත් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ විනිසුරුවරුන් හතර දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ. මහාධිකරණය අගවිනිසුරුවරයාගෙන් සහ අවම වශයෙන් මහාධිකරණ විනිසුරුවරුන් හතර දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ.[88] අගවිනිසුරුවරුන් වූයේ:

  • 1967-1970: ශ්‍රීමත් ඉසදෝර් වික්ටර් එල්ගන්
  • 1970-1972: ශ්‍රීමත් පිලිප් පයික්[89]
  • 1972-1973-?: රෝලන්ඩ් හිල්
  • ?-1974-1983-?: චාල්ස් නේතන්
  • 1985-1991: නිකලස් රොබින් හැනා[90]
  • 1998–2002: ස්ටැන්ලි සේපියර්
  • 2002–2007: ජාකොබස් ඇනන්ඩලේ (වැඩබලන)
  • 2007-2010: රිචඩ් බණ්ඩා[91]
  • 2010–2015: මයිකල් රමෝඩිබෙඩි[92]
  • 2015–වර්තමානය: භේකි මාඵලලා[93]

යුද

සංස්කරණය
 
ස්වාසි හමුදා නිලධාරීන්

එස්වාටිනි (Umbutfo Eswatini Defense Force) හමුදාව මූලික වශයෙන් භාවිතා කරනු ලබන්නේ දේශීය විරෝධතා වලදී, සමහර දේශසීමා සහ රේගු රාජකාරි සදහාය. හමුදාව කිසි විටෙක විදේශීය ගැටුමකට සම්බන්ධ වී නැත.[94] රජු ආරක්ෂක හමුදාවේ ප්‍රධානියා වන අතර ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයේ ප්‍රධාන අමාත්‍යවරයා වේ.[95] ආරක්‍ෂක හමුදාවේ දළ වශයෙන් 3,000ක් පමණ පිරිසක් සිටින අතර, හමුදාව විශාලතම අංගය වේ.[96] කුඩා ගුවන් හමුදාවක් ඇත, එය ප්‍රධාන වශයෙන් රජු මෙන්ම භාණ්ඩ ප්‍රවාහනය සහ පිරිස් ප්‍රවාහනය, සෙවීම් සහ ගලවා ගැනීමේ කාර්යයන් සහිත ඉඩම් මැනීම සහ ජාතික හදිසි අවස්ථාවකදී බලමුලු ගැන්වීම සඳහා යොදා ගනී.[97]

පරිපාලන අංශ

සංස්කරණය

එස්වාටිනි කලාප හතරකට බෙදා ඇත: හෝහ්හෝ, ලුබොම්බෝ, මැන්සිනි සහ ශිසෙල්වෙනි. සෑම ප්‍රදේශයකම ටින්කුන්ඩ්ලා (ඒකීය ඉන්කුන්ඩ්ලා) කිහිපයක් ඇත. කලාප කළමනාකරණය කරනු ලබන්නේ ප්‍රාදේශීය පරිපාලකයෙකු විසිනි, ඔහුට එක් එක් ඉන්කුන්ඩ්ලාහි තේරී පත් වූ සාමාජිකයින්ගේ සහාය ලැබේ.[98] ප්‍රදේශයේ සංවර්ධන මට්ටම අනුව විවිධ ව්‍යුහගත ග්‍රාමීය සහ නගර සභාවලට පළාත් පාලන ආයතන බෙදා ඇත. පළාත් පාලන ආයතනවලට විවිධ දේශපාලන ව්‍යුහයන් තිබුණද, ඵලදායී ලෙස නගර සභා මහ නගර සභා වන අතර ග්‍රාමීය සභා ටින්කුන්ඩ්ලා වේ. මහ නගර සභා දොළහක් සහ ටින්කුන්ඩ්ලා 55ක් ඇත.[99] සෑම ඉන්කුන්ඩ්ලා සඳහාම වසර පහක කාලයක් සඳහා එහි ප්‍රදේශයේ විවිධ ආසන ප්‍රධානීන්ගෙන් තේරී පත් වූ සංවර්ධන කමිටුවක් (බුකෝෆෝ) ඇත. බුකෝෆෝ ඔවුන්ගේ විවිධ ප්‍රධානීන්ට උනන්දුවක් දක්වන සහ සැලකිලිමත් වන සියලුම කරුණු ඉන්කුන්ඩ්ලා වෙත ගෙන එන අතර ඉන්කුන්ඩ්ලා හි තීරණ ප්‍රධානීන් වෙත ආපසු ලබා දෙයි. බුකෝෆෝ හි සභාපතිවරයා ඉන්ඛුන්ද්ලාහිදී තේරී පත් වන අතර ඉන්ද්වුනා යී න්ඛුන්ද්ලා ලෙස හැඳින්වේ.[තහවුරු කර නොමැත]

නාගරික ප‍්‍රදේශයන්හි පාලන ත‍්‍රි තුනක් පවතින අතර ඒවා නගර සභා, නගර සභා සහ නගර මණ්ඩල වේ. මෙම විචලනය නගරයේ හෝ නගරයේ විශාලත්වය සලකා බලයි. ඒ හා සමානව, ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ප්‍රාදේශීය මට්ටමින් ප්‍රාදේශීය පරිපාලනය, ටින්කුන්ඩ්ලා සහ ප්‍රධානීන් වන ස්ථර තුනක් ඇත. විවිධ අනුකමිටු විසින් කරනු ලබන නිර්දේශ මත පදනම්ව සම්පූර්ණ සභාව විසින් තීරණ ගනු ලැබේ. නගර ලිපිකරු සෑම ප්‍රාදේශීය සභාවකම හෝ නගර සභාවකම ප්‍රධාන උපදේශකයා වේ.[තහවුරු කර නොමැත] නගර සභා දෙකකින්, නගර සභා තුනකින් සහ නගර මණ්ඩල හතකින් සමන්විත ප්‍රකාශිත නාගරික ප්‍රදේශ දොළහක් ඇත. එස්වාටිනි හි ප්‍රධාන නගර සහ නගර වන්නේ මන්සිනි, ම්බාබේන්, න්ලංගනෝ සහ සයිටේකි වන අතර ඒවා ප්‍රාදේශීය අගනුවර ද වේ.

ISO 3166-2:SZ Map Key
කලාපය # කලාපය අගනගරය ප්‍රදේශය

(km2) [100]

ජනගහනය

(2017 සංඝනනය)[101]

1 හොහ්හෝ ම්බබානේ 3,625.17 320,651
2 මන්සිනි මන්සිනි 4,093.59 355,945
3 ලුබොම්බෝ සයිටේකි 5,849.11 212,531
4 ශිසෙල්වෙනි න්ලංගනෝ 3,786.71 204,111

ආර්ථිකය

සංස්කරණය
 
ස්වාසි අපනයනවල සමානුපාතික නියෝජනයක්

එස්වාටිනි හි ආර්ථිකය විවිධ වේ, කෘෂිකර්මාන්තය, වන වගාව සහ පතල් කැණීම් GDP වලින් 13% ක් පමණ වන අතර, GDP හි 37% නියෝජනය කරන නිෂ්පාදන (රෙදිපිළි සහ සීනි ආශ්‍රිත සැකසුම්) සහ සේවාවන් - GDP හි 50% ප්‍රමුඛ වේ. හිමිකම් ඔප්පු ඉඩම් (TDLs), ඉහළ වටිනාකමක් ඇති බෝග වර්ග (සීනි, වන වගාව සහ පැඟිරි) වගා කරනු ලැබේ, ඉහළ ආයෝජන සහ වාරිමාර්ග, සහ ඉහළ ඵලදායිතාවයකින් සංලක්ෂිත වේ.[තහවුරු කර නොමැත] ජනගහනයෙන් 75% ක් පමණ ස්වාසි නේෂන් ලෑන්ඩ් (SNL) මත යැපුම් කෘෂිකර්මාන්තයේ රැකියාවක නිරත වේ. වාණිජ ගොවිපළවලට වඩා වෙනස්ව, SNL අඩු ඵලදායිතාවයකින් සහ ආයෝජනයකින් පීඩා විඳිති.

 
ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය, 1970 සිට 2019 දක්වා

රටේ විශාලතම අපනයනය වන උක් වගාවන් සහිත වතුවල, ළමා ශ්‍රමිකයන් සහ පැය 60ක් දක්වා සති වැඩ කිරීම සඳහා ග්‍රාමීය ප්‍රජාවන් බලහත්කාරයෙන් සේවයේ යොදවා ඇත. ජාත්‍යන්තර වෘත්තීය සමිති සම්මේලනය "විශ්වාසදායක සහ සෞඛ්‍ය සම්පන්න නොවන සේවා කොන්දේසි, දුක්ඛිත වැටුප් සහ වෘත්තීය සමිති කිරීමට දරන ඕනෑම උත්සාහයක් ප්‍රචණ්ඩකාරී ලෙස මර්දනය කිරීම" ගැන සඳහන් කරයි.[102] ආර්ථික වර්ධනය අසල්වැසි රටවලට වඩා පසුගාමී වී ඇත. 2001 සිට සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වර්ධනය සාමාන්‍ය 2.8% වන අතර අනෙකුත් දකුණු අප්‍රිකානු රේගු සංගමයේ (SACU) සාමාජික රටවල වර්ධනයට වඩා සියයට 2කට ආසන්න ප්‍රමාණයකින් අඩුය. SNL වල අඩු කෘෂිකාර්මික ඵලදායිතාව, නැවත නැවතත් නියඟය, HIV/AIDS හි විනාශකාරී බලපෑම සහ ඕනෑවට වඩා විශාල හා අකාර්යක්ෂම රාජ්‍ය අංශයක් හේතු විය හැක. 1990 ගණන්වල අගභාගයේදී එස්වාටිනි හි රාජ්‍ය මූල්‍ය පිරිහී ගියේ දශකයකට පෙර සැලකිය යුතු අතිරික්තයන් වලින් පසුවය. අඩුවන ආදායම් සහ වියදම් වැඩිවීමේ එකතුවක් සැලකිය යුතු අයවැය හිඟයකට හේතු විය.[තහවුරු කර නොමැත]

 
ම්බබානේ මහ බැංකුව

එස්වාටිනි හි ආර්ථිකය දකුණු අප්‍රිකාවේ ආර්ථිකය සමඟ ඉතා සමීපව බැඳී ඇති අතර, එහි ආනයනවලින් 90% කට වඩා ලැබෙන අතර එහි අපනයනයෙන් 70% ක් පමණ යවයි. එස්වාටිනි හි අනෙකුත් ප්‍රධාන වෙළඳ හවුල්කරුවන් වන්නේ එක්සත් ජනපදය (අප්‍රිකානු වර්ධන සහ අවස්ථා පනත යටතේ) සහ EU ය, ඔවුන්ගෙන් එක්සත් ජනපදයට ඇඟලුම් අපනයනය සහ EU වෙත සීනි සඳහා වෙළඳ මනාප ලැබී ඇත. මෙම ගිවිසුම් යටතේ, වේගවත් වර්ධනයක් සහ සෘජු විදේශ ආයෝජන ගලා ඒම සමඟ ඇඟලුම් සහ සීනි අපනයන දෙකම හොඳින් සිදු විය.

 
Eswatini යනු දකුණු අප්‍රිකානු රේගු සංගමයේ කොටසකි. (කොළ)

රෙදිපිළි සඳහා වන වෙළඳ මනාප ඉවත් කිරීම, නැගෙනහිර ආසියාතික රටවලට සමාන මනාපයන් වෙත ප්‍රවේශ වීම සහ යුරෝපා සංගම් වෙළඳපොළට සීනි සඳහා වන මනාප මිල ඉවත් කිරීම මගින් අපනයන අංශයේ අඛණ්ඩ ප්‍රබෝධය තර්ජනයට ලක්ව ඇත. වෙනස්වන ගෝලීය පරිසරයක් තුළ තරඟකාරීව සිටීමේ අභියෝගයට මේ අනුව එස්වාටිනි හට මුහුණ දීමට සිදුවනු ඇත. ආයෝජන දේශගුණික තක්සේරුව සමහර ධනාත්මක සොයාගැනීම් සපයයි, එනම් එස්වාටිනි සමාගම් උප-සහාරා අප්‍රිකාවේ වඩාත්ම ඵලදායි සමාගම් අතර වේ, නමුත් ඒවා අනෙකුත් කලාපවල වඩාත්ම ඵලදායී මධ්‍යම ආදායම් ලබන රටවල සමාගම්වලට වඩා අඩු ඵලදායි වේ. ඔවුන් අඩු මධ්‍යම ආදායම් ලබන රටවල සමාගම් සමඟ වඩා වාසිදායක ලෙස සංසන්දනය කරන නමුත් ප්‍රමාණවත් නොවන පාලන විධිවිධාන සහ යටිතල පහසුකම් නිසා බාධා එල්ල වී ඇත.[103]

එස්වාටිනි හි මුදල් ඒකකය, ලිලංගේනි, දකුණු අප්‍රිකානු රැන්ඩ් වෙත සම්බන්ධ කර ඇති අතර, එස්වාටිනි හි මුල්‍ය ප්‍රතිපත්තිය දකුණු අප්‍රිකාවට යටත් කර ඇත. දකුණු අප්‍රිකානු රේගු සංගමයේ රේගු බදු සහ දකුණු අප්‍රිකාවෙන් සේවක ප්‍රේෂණ දේශීය වශයෙන් උපයන ආදායමට සැලකිය යුතු ලෙස අතිරේක වේ. එස්වාටිනි IMF වැඩසටහනකට සුදුසුකම් ලැබීමට තරම් දුප්පත් නොවේ; කෙසේ වෙතත්, රට රාජ්‍ය සේවයේ ප්‍රමාණය අඩු කිරීමට සහ රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි පිරිවැය පාලනය කිරීමට අරගල කරමින් සිටී. සෘජු විදේශ ආයෝජන සඳහා වාතාවරණය වැඩිදියුණු කිරීමට රජය උත්සාහ කරයි.[103]

රාජ්‍ය සේවා ඉතා දුර්වල ලෙස සංවර්ධනය වී ඇත: රටේ ඇත්තේ පොදු ගිලන්රථ දොළහක් පමණි, ප්‍රාථමික පාසල් සාමාන්‍යයෙන් තවදුරටත් ආපනශාලා ලබා නොදෙන අතර ඔසුසැල් අතුරුදහන් වෙමින් පවතී.[102]

එස්වාටිනි හි විශාල ධනස්කන්ධයක් රාජ්‍යය සහ රජු විසින් දරණ අතර, ඉඩම් සහ RES (රාජකීය එස්වාටිනි සීනි) සංස්ථාව වැනි විශාල සංගත ඇතුළුව, රජුගේ ස්වෛරී ධනය අරමුදල වන ටිබියෝ ටකා න්ග්වානේ වල අතිරේක 6.5% කොටසක් එස්වාටිනි රජය සතු විය.[104]

ජනගහනයෙන් වැඩි කොටසක් සඳහා, පුද්ගලික ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් යැපුම් කෘෂිකර්මාන්තය ඇතුළත් වේ. බ්‍රිතාන්‍ය පදිංචිකරුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් සහ දකුණු අප්‍රිකානු ආයෝජකයින් 15,000ක් විසින් පවත්වාගෙන යනු ලබන පුද්ගලික ව්‍යාපාරද ඇත, ඔවුන් දකුණු අප්‍රිකාවේ ගෙවන වැටුප් අනුපාතයෙන් තුනෙන් එකකට සේවකයින් බඳවා ගත හැකි නිසා එස්වාටිනි වෙත පැමිණ ඇත.[102] III වන එම්ස්වාති රජුට නිල වියදම් සඳහා ජාතික අයවැයෙන් 8% ලැබේ. සන්නද්ධ හමුදාවන්ට මෙන්ම පොලිස් බලකායට අයවැයෙන් 5%ක් ලැබේ.[102]

ජනවිකාසය

සංස්කරණය

විශාලතම නගර

සංස්කරණය
 
එස්වාටිනි හි විශාලතම නගර
මූලාශ්‍ර:[105]
ස්ථානය කලාප ජනගහණය
 
මන්සිනි
 
ම්බාබේන් 		1 මන්සිනි මන්සිනි 110,537  
බිග් බෙන්ඩ්
 
මල්කර්න්
2 ම්බාබේන් හ්හෝහ්හෝ 76,218
3 බිග් බෙන්ඩ් ලුබොම්බෝ 10,342
4 මල්කර්න් මන්සිනි 9,724
5 න්ලංගනෝ ශිසෙල්වෙනි 9,016
6 ම්හ්ලූමේ ලුබොම්බෝ 8,652
7 හ්ලූටි ශිසෙල්වෙනි 6,763
8 සයිටේකි ලුබොම්බෝ 6,152
9 පිග්ස් පීක් හ්හෝහ්හෝ 5,750
10 ලෝබම්බා හ්හෝහ්හෝ 4,557
 
එස්වාටිනිගේ ජනගහනය දහස් ගණනින් (1950–2021)

එස්වාටිනි හි ජනගහනයෙන් බහුතරය වාර්ගික වශයෙන් ස්වාසි වන අතර, සුලු සහ සුදු අප්‍රිකානුවන් කුඩා සංඛ්‍යාවක් සමඟ මිශ්‍ර වී ඇත, බොහෝ දුරට බ්‍රිතාන්‍ය සහ අප්‍රිකානර් සම්භවයක් ඇති පුද්ගලයින්. සාම්ප්‍රදායිකව ස්වාසි යැපුම් ගොවීන් සහ එඬේරුන් වූ නමුත් දැන් බොහෝ විට එවැනි ක්‍රියාකාරකම් වර්ධනය වන නාගරික විධිමත් ආර්ථිකයේ සහ රජයේ වැඩ සමඟ මිශ්‍ර කරයි. සමහර ස්වාසිවරු දකුණු අප්‍රිකාවේ පතල් වල වැඩ කරති.[106] එස්වාටිනි ද මොසැම්බික් සිට පෘතුගීසි පදිංචිකරුවන් සහ අප්‍රිකානු සරණාගතයින් ලබා ගන්නා ලදී. එස්වාටිනි හි ක්‍රිස්තියානි ධර්මය සමහර විට සාම්ප්‍රදායික විශ්වාසයන් හා පිළිවෙත් සමඟ මිශ්‍ර වේ. බොහෝ සාම්ප්‍රදායිකවාදීන් විශ්වාස කරන්නේ බොහෝ ස්වාසිවරු රජතුමාට විශේෂ අධ්‍යාත්මික භූමිකාවක් ආරෝපණය කරන බවයි.[107]

භාෂා

සංස්කරණය

සිස්වතී[108] (ස්වාති, ස්වාසි හෝ සිස්වති ලෙසද හැඳින්වේ) යනු එස්වාටිනි සහ දකුණු අප්‍රිකාවේ කතා කරන න්ගුනි කණ්ඩායමේ බන්ටු භාෂාවකි. එහි කථිකයන් මිලියන 2.5 ක් සිටින අතර පාසල්වල උගන්වනු ලැබේ. එය ඉංග්‍රීසි සමඟින් එස්වාටිනි හි නිල භාෂාවකි,[109] සහ දකුණු අප්‍රිකාවේ නිල භාෂාවකි. ඉංග්‍රීසි යනු පාසල්වල සන්නිවේදන මාධ්‍ය, ව්‍යාපාර පැවැත්වීම සහ මුද්‍රණාලය වේ.[110] රටේ 76,000ක් පමණ සූලු භාෂාව කතා කරයි.[111] කලාපය පුරා බොහෝ මිනිසුන් කතා කරන සොංගා, එස්වාටිනි හි 19,000 ක් පමණ කතා කරයි. අෆ්රිකනර් සම්භවයක් ඇති සමහර නිවැසියන් ද අෆ්රිකාන්ස් කතා කරයි. මොසැම්බික්[තහවුරු කර නොමැත] හෝ උතුරු සහ මධ්‍යම පෘතුගාලයේ පෘතුගීසි භාෂාව කතා කරන විශාල ප්‍රජාවක් නිසා පාසල්වල තුන්වන භාෂාවක් ලෙස පෘතුගීසි හඳුන්වා දී ඇත.[112]

ආගම්

සංස්කරණය

මුළු ජනගහනයෙන් සියයට 83 ක් එස්වාටිනි හි ක්‍රිස්තියානි ධර්මයට අනුගත වේ. අප්‍රිකානු සියොන්වාදී (40%) ඇතුළුව ඇංග්ලිකන්, රෙපරමාදු සහ ස්වදේශික අප්‍රිකානු පල්ලි, ක්‍රිස්තියානුවන් බහුතරයක් වන අතර, ජනගහනයෙන් 6% කතෝලික ආගම අනුගමනය කරයි. 2012 ජූලි 18 වන දින, එලිනා වමුකෝයා ස්වාසිලන්තයේ ඇංග්ලිකන් රදගුරු ලෙස තේරී පත් වූ අතර, අප්‍රිකාවේ බිෂොප්වරියක් වූ පළමු කාන්තාව බවට පත් වූ අතර 2021 දී ඇයගේ මරණය දක්වා එම තනතුරේ සේවය කළාය.[113] ජනගහනයෙන් සියයට පහළොවක් සාම්ප්‍රදායික ආගම් අනුගමනය කරයි[තහවුරු කර නොමැත]; රට තුළ ක්‍රියාත්මක වන අනෙකුත් ක්‍රිස්තියානි නොවන ආගම් අතර ඉස්ලාම් (2%[114]), බහායි ඇදහිල්ල (0.5%) සහ හින්දු ආගම (0.2%) ඇතුළත් වේ.[115] 2013 දී යුදෙව් පවුල් 14ක් විය.[116]

Eswatini රාජධානිය ඉස්ලාමීය චාරිත්‍රානුකූල විවාහ ගිවිසුම් වැනි සිවිල් නොවන විවාහ හඳුනා නොගනී.[117]

සෞඛ්‍ය

සංස්කරණය

2019 වන විට, ලෝකයේ වයස අවුරුදු 15 සිට 49 දක්වා (27.1%) පුද්ගලයින් අතර HIV හි වැඩිම ව්‍යාප්තියක් ඇත්තේ එස්වාටිනි හටයි).[118][119]

අධ්‍යාපනය

සංස්කරණය
 
එස්වාටිනි හි ග්‍රාමීය ප්‍රාථමික පාසලක්

එස්වාටිනි හි අධ්‍යාපනය ආරම්භ වන්නේ ළදරුවන් සඳහා පෙර පාසල් අධ්‍යාපනය, සාමාන්‍ය අධ්‍යාපනය සහ පුහුණුව සඳහා ප්‍රාථමික, ද්විතීයික සහ උසස් පාසල් අධ්‍යාපනය සහ තෘතීයික මට්ටමේ විශ්ව විද්‍යාල සහ විද්‍යාල. පෙර පාසල් අධ්‍යාපනය සාමාන්‍යයෙන් අවුරුදු 5 හෝ ඊට අඩු ළමුන් සඳහා වේ; ඊට පසු, ශිෂ්‍යයෙකුට රටේ ඕනෑම තැනක ප්‍රාථමික පාසලකට ඇතුළත් විය හැකිය. මුල් ළමාවිය රැකවරණ සහ අධ්‍යාපන මධ්‍යස්ථාන පෙරපාසල් හෝ අසල්වැසි රැකවරණ මධ්‍යස්ථානවල ස්වරූපය ගනී. රට තුළ පෙර පාසල් වයසේ දරුවන්ගෙන් 21.6% කට මුල් ළමාවිය අධ්‍යාපනය සඳහා ප්‍රවේශය ඇත.[120] ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය ආරම්භ වන්නේ වයස අවුරුදු හයේදීය. එය වසර හතක වැඩසටහනක් වන අතර එය 7 ශ්‍රේණියේ ප්‍රාථමික පාසල් විභාගයෙන් අවසන් වන අතර එය පාසල් හරහා විභාග සභාව විසින් පරිපාලනය කරනු ලබන දේශීයව පදනම් වූ විභාගයකින් අවසන් වේ.[121]

ද්විතීයික සහ උසස් පාසල් අධ්‍යාපන ක්‍රමය වසර තුනක කනිෂ්ඨ ද්විතීයික සහ අවුරුදු දෙකක ජ්‍යෙෂ්ඨ ද්විතීයික වශයෙන් බෙදා ඇති පස් අවුරුදු වැඩසටහනකි. ජ්‍යෙෂ්ඨ ද්විතීයික මට්ටම දක්වා ඉදිරියට යාමට ඉගෙන ගන්නන් සමත් විය යුතු කනිෂ්ඨ ද්විතීයික අවසානයේ බාහිර පොදු විභාගයක් (කනිෂ්ඨ සහතිකය) ඇත. ස්වාසිලන්තයේ විභාග කවුන්සිලය මෙම විභාගය පරිපාලනය කරයි. ජ්‍යෙෂ්ඨ ද්විතීයික මට්ටම අවසානයේදී, ඉගෙන ගන්නන් පොදු විභාගයකට පෙනී සිටියි, ද්විතීයික අධ්‍යාපනය පිළිබඳ ස්වාසිලන්ත සාමාන්‍ය සහතිකය සහ කේම්බ්‍රිජ් ජාත්‍යන්තර විභාගය මගින් ප්‍රතීතනය කරන ලද ද්විතීයික අධ්‍යාපනය පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර සාමාන්‍ය සහතිකය පිරිනමයි. පාසල් කිහිපයක් ඔවුන්ගේ විෂය මාලාවේ උසස් අධ්‍යයන වැඩසටහන ඉදිරිපත් කරයි.[122]

ප්‍රාථමික, ද්විතීයික සහ උසස් පාසල් ඇතුළුව රජයේ පාසල් 830ක් ඇත.[123] එසේම පිළිගත් පෞද්ගලික පාසල් 34ක් ඇති අතර ඊට අමතරව තවත් පිළිනොගත් පෞද්ගලික පාසල් 14ක් ඇත. වැඩිම පාසල් සංඛ්‍යාවක් ඇත්තේ හෝහෝ කලාපයේය.[123] ප්‍රාථමික මට්ටමින් අධ්‍යාපනය නොමිලේ, ප්‍රධාන වශයෙන් පළමුවන සිව්වන ශ්‍රේණිය දක්වා වන අතර, අනාථ සහ අවදානමට ලක්විය හැකි ළමුන් සඳහා ද නොමිලේ, නමුත් අනිවාර්ය නොවේ.[124] 1996 දී, ප්‍රාථමික මට්ටමේ ස්ත්‍රී පුරුෂ සමානාත්මතාවය සමඟ ශුද්ධ ප්‍රාථමික පාසල් ඇතුළත් වීමේ අනුපාතය 90.8% විය.[124] 1998 දී ළමුන්ගෙන් 80.5% ක් පහ ශ්‍රේණියට ළඟා විය.[124]

1963 දී, වෝටර්ෆෝර්ඩ් පාසල, පසුව දකුණු අප්‍රිකාවේ වෝටර්ෆර්ඩ් කම්ලාබා එක්සත් ලෝක විද්‍යාලය ලෙස නම් කරන ලදී, එය දකුණු අප්‍රිකාවේ පළමු බහු වාර්ගික පාසල ලෙස ආරම්භ කරන ලදී. 1981 දී, වෝටර්ෆෝර්ඩ් කම්හ්ලාබා අප්‍රිකානු මහාද්වීපයේ පළමු එක්සත් ලෝක විද්‍යාලය (UWC) ලෙස එක්සත් ලෝක විද්‍යාල ව්‍යාපාරයට සම්බන්ධ වූ අතර UWC නැගෙනහිර අප්‍රිකාව පිහිටුවන තෙක් 2019 දක්වා එකම අප්‍රිකානු UWC විය.[125]

උසස් අධ්‍යාපනය

සංස්කරණය

එස්වාටිනි විශ්ව විද්‍යාලය, දකුණු අප්‍රිකානු නසරානි විශ්ව විද්‍යාලය සහ එස්වාටිනි වෛද්‍ය ක්‍රිස්තියානි විශ්ව විද්‍යාලය රට තුළ විශ්ව විද්‍යාල අධ්‍යාපනය ලබා දෙන ආයතන වේ. ලිම්කොක්විං නිර්මාණාත්මක තාක්ෂණ විශ්ව විද්‍යාලයේ මණ්ඩපයක් ම්බාබේන් හි උප නගරයක් වන සිද්ව්වාෂිනී (සිද්වාෂිනී) හි සොයා ගත හැක. න්ග්වානේ ගුරු විද්‍යාලය සහ විලියම් පිචර් විද්‍යාලය යනු රටේ ඉගැන්වීමේ විද්‍යාල වේ. සයිටේකි හි ගුඩ් ෂෙපර්ඩ් රෝහල හෙද සහායකයින් සඳහා වූ විද්‍යාලයයි.[126][127] එස්වාටිනි විශ්ව විද්‍යාලය ජාතික විශ්ව විද්‍යාලය වන අතර එය පාර්ලිමේන්තු පනතින් 1982 දී පිහිටුවන ලද අතර ම්බාබේ සහ ලුයෙන්ගෝ හි අතිරේක කැම්පස් සහිත ක්වාලුසේනි හි මූලස්ථානය පිහිටා ඇත.[128] මැන්සිනි හි දකුණු අප්‍රිකානු නාසරීන් විශ්ව විද්‍යාලය 2010 දී පිහිටුවන ලද්දේ නසරීන් හෙද විද්‍යාලය, දේවධර්ම විද්‍යාලය සහ නාසරීන් ගුරු විද්‍යාලය ඒකාබද්ධ කිරීම වශයෙනි.[129][130]

එස්වාටිනි වෛද්‍ය ක්‍රිස්තියානි විශ්ව විද්‍යාලය,[131] වෛද්‍ය අධ්‍යාපනය කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින්, 2012 දී ආරම්භ කරන ලද අතර එය එස්වාටිනි ගේ නවතම විශ්ව විද්‍යාලය වේ.[132] එය ම්බාබේන් හි ඇත.[133] ලිම්කොක්විං විශ්ව විද්‍යාලයේ මණ්ඩපය 2012 හි ම්බාබේන් හි සිද්ව්වාෂිනී හි විවෘත කරන ලදී.[134] එස්වාටිනි හි තාක්ෂණික පුහුණුව සඳහා ප්‍රධාන මධ්‍යස්ථානය වන්නේ එස්වාටිනි තාක්ෂණ විද්‍යාලයයි.[135] අනෙකුත් තාක්ෂණික සහ වෘත්තීය ආයතන අතර මත්සෆා හි ග්වාමයිල් වෘත්තීය සහ වාණිජ පුහුණු ආයතනය, මන්සිනි හි මන්සිනි කාර්මික සහ පුහුණු මධ්‍යස්ථානය, න්ලංගනෝ කෘෂිකාර්මික කුසලතා සහ පුහුණු මධ්‍යස්ථානය කාර්මික පුහුණු මධ්‍යස්ථානය වේ.

මෙම ආයතනවලට අමතරව, රාජධානියට කළමනාකරණ සහ රාජ්‍ය පරිපාලන ආයතනය (SIMPA)[136] සහ සංවර්ධන කළමනාකරණ ආයතනය (IDM) ද ඇත. SIMPA යනු රජය සතු කළමනාකරණ සහ සංවර්ධන ආයතනයක් වන අතර IDM යනු බොට්ස්වානා, ලෙසෝතෝ සහ එස්වාටිනි හි ප්‍රාදේශීය සංවිධානයකි, කළමනාකරණය පිළිබඳ පුහුණුව, උපදේශන සහ පර්යේෂණ සපයයි. උතුරු කැරොලිනා ප්‍රාන්ත විශ්ව විද්‍යාලයේ පූල් කලමනාකරණ විද්‍යාලය SIMPA හි සහෝදර පාසලකි.[137] මනන්ගා කළමනාකරණ මධ්‍යස්ථානය 1972 දී මනන්ගා කෘෂිකර්ම කළමනාකරණ මධ්‍යස්ථානය ලෙස එසුල්විනි හි ස්ථාපිත කරන ලද අතර එය මධ්‍යම හා ජ්‍යෙෂ්ඨ කළමනාකරුවන් සඳහා පුහුණුව ලබා දෙන ජාත්‍යන්තර කළමනාකරණ සංවර්ධන මධ්‍යස්ථානයක් ලෙසින් ආරම්භ කරන ලදී.[138]

සංස්කෘතිය

සංස්කරණය
 
III වන එම්ස්වාති රජු බට නැටුම් උත්සවයේදී ඔහුගේ ඊළඟ බිරිඳ තෝරා ගනු ඇත

ප්‍රධාන ස්වාසි සමාජ ඒකකය වන්නේ ගෙවත්තයි, වියළි තණකොළවලින් තනන ලද සාම්ප්‍රදායික මී වද පැල්පතකි. බහු විවාහක ගෙවත්තක, සෑම බිරිඳකටම තමන්ගේම පැල්පතක් සහ බට වැටකින් වට වූ මිදුලක් ඇත. නිදාගැනීම, ආහාර පිසීම සහ ගබඩා කිරීම (බියර් සෑදීම) සඳහා ව්‍යුහ තුනක් ඇත. විශාල ගෙවතු වල අමුත්තන්ගේ නවාතැන් ලෙස භාවිතා කරන ව්‍යුහයන් ද ඇත. සාම්ප්‍රදායික ගෙවත්තට මධ්‍යම වන්නේ හරක් බයිර්, විශාල ලොග වලින් වට වූ, අතු වලින් වට වූ රවුම් ප්‍රදේශයකි. ගව බයිරේට චාරිත්‍රානුකූල මෙන්ම ප්‍රායෝගික වැදගත්කමක් ඇත්තේ ධන ගබඩාවක් සහ කීර්තියේ සංකේතයක් ලෙසය. එය මුද්‍රා තැබූ ධාන්‍ය වලවල් අඩංගු වේ. හරක් බයිරේට මුහුණලා ඇත්තේ ප්‍රධානියාගේ මව විසින් අල්ලාගෙන සිටින මහා පැල්පතයි. ප්‍රධානියා සියලු ගෘහාශ්‍රිත කටයුතු සඳහා ප්‍රධාන වන අතර ඔහු බොහෝ විට බහු විවාහ වේ. ඔහු ආදර්ශයෙන් මඟ පෙන්වන අතර නිවසේ සියලු සමාජ කටයුතු මෙන්ම පවුලේ යහපැවැත්ම සඳහා තම භාර්යාවන්ට උපදෙස් දෙයි. ඔහු බොහෝ විට තම පුතුන් හෝ සමීප ඥාතීන් වන තරුණ පිරිමි ළමයින් සමඟ ඇසුරු කරමින් කාලය ගත කරයි, වැඩෙන සහ පිරිමිකම පිළිබඳ අපේක්ෂාවන් පිළිබඳව ඔවුන්ට උපදෙස් දෙයි.

සංගෝමා යනු එම විශේෂිත පවුලේ මුතුන් මිත්තන් විසින් තෝරා ගන්නා ලද සම්ප්‍රදායික දෛවඥයෙකි. සංගෝමා පුහුණු කිරීම "ක්වෙට්ෆ්වාසා" ලෙස හැඳින්වේ. පුහුණුව අවසානයේදී, සියලුම දේශීය සංගෝමා භෝජන සංග්‍රහය සහ නැටුම් සඳහා එක්වන උපාධි ප්‍රදානෝත්සවයක් සිදු වේ. රෝගාතුර වීමට හෝ මරණයට පවා හේතුව තීරණය කිරීම වැනි විවිධ අරමුණු සඳහා දෛවඥයාගෙන් උපදෙස් ලබා ගනී. ඔහුගේ රෝග විනිශ්චය පදනම් වී ඇත්තේ "කුභූලා" මතයි, එය ස්වභාවික සුපිරි බලවතුන් සමඟ ට්‍රාන්ස් හරහා සන්නිවේදනය කිරීමේ ක්‍රියාවලියකි. ඉන්යංගා (බටහිර භාෂාවෙන් වෛද්‍ය සහ ඖෂධ විශේෂඥයෙක්) අසනීපයට හේතුව තීරණය කිරීමට භාවිතා කරන අස්ථි විසි කිරීමේ හැකියාව ("කුෂාය එමත්සම්බෝ") සතුය.

එස්වාටිනි හි වැදගත්ම සංස්කෘතික උත්සවය වන්නේ ඉන්ක්වාලා උත්සවයයි.[139] එය පවත්වනු ලබන්නේ දිගම දිනය වන දෙසැම්බර් 21 වන දිනට ආසන්න පූර්ණ චන්ද්‍රයාට පසුව සිව්වන දිනයේදීය. ඉන්ක්වාලා බොහෝ විට ඉංග්‍රීසියෙන් "පළමු පලතුරු උත්සවය" ලෙස පරිවර්තනය කර ඇත, නමුත් රජුගේ නව අස්වැන්න රස බැලීම මෙම දිගු සංදර්ශනයේ බොහෝ දෙනා අතර එක් අංගයක් පමණි. ඉන්ක්වාලා වඩාත් හොඳින් පරිවර්තනය කර ඇත්තේ "රජත්ව උත්සවය" ලෙසිනි: රජෙකු නොමැති විට, ඉන්ක්වාලා නැත. වෙනත් ඕනෑම පුද්ගලයෙකු ඉන්ක්වාලා පැවැත්වීම අපරාධයකි. සෑම ස්වාසියෙකුටම ඉන්ක්වාලා හි පොදු ස්ථානවලට සහභාගී විය හැකිය. ඉසව්වේ උච්චතම අවස්ථාව වන්නේ බිග් ඉන්ක්වාලා හි සිව්වන දිනයයි. ප්‍රධාන චරිත වන්නේ රජු, රැජින මව, රාජකීය භාර්යාවන් සහ දරුවන්, රාජකීය ආණ්ඩුකාරවරුන් (ඉඳුනස්), ප්‍රධානීන්, රෙජිමේන්තු සහ "බෙමන්ති" හෝ "ජල ජනතාව" ය.

එස්වාටිනි හි වඩාත් ප්‍රසිද්ධ සංස්කෘතික උත්සවය වන්නේ වාර්ෂික උම්ලන්ගා රීඩ් නැටුමයි. දින අටක උත්සවයේදී ගැහැනු ළමයින් බට කපා, රැජින මවට පිළිගන්වා, පසුව නටති. එය අගෝස්තු අග හෝ සැප්තැම්බර් මුල සිදු කරනු ලැබේ. දරුවන් නොමැති, අවිවාහක ගැහැණු ළමයින් පමණක් සහභාගී විය හැකිය. මෙම උත්සවයේ අරමුණු වන්නේ ගැහැණු ළමයින්ගේ නිර්මලත්වය ආරක්ෂා කිරීම, රැජිනගේ මව වෙනුවෙන් කප්පම් ශ්‍රමය සැපයීම සහ එක්ව කටයුතු කිරීමෙන් සහයෝගීතාවය දිරිමත් කිරීමයි. රාජකීය පවුල ගැහැණු ළමයින්ගේ "ඉඳුනා" (කපිතාන්) ලෙස සාමාන්‍ය තරුණියක් පත් කරන අතර ඇය වාර්ෂික උත්සවයේ දිනයන් ගුවන් විදුලියෙන් ප්‍රකාශ කරයි. තෝරාගත් ඉඳුන ප්‍රවීණ නර්තන ශිල්පිනියක් සහ රාජකීය ප්‍රොටෝකෝලය පිළිබඳ දැනුමක් ඇති අයෙකු වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. උත්සවයේදී රජුගේ එක් දියණියක් ඇගේ සහකාරිය ලෙස කටයුතු කරයි. අද රීඩ් නැටුම පැරණි උත්සවයක් නොව පැරණි "උම්ච්වාෂෝ" චාරිත්‍රයේ වර්ධනයකි. "උම්ච්වාෂෝ" හි, සියලුම තරුණ ගැහැණු ළමයින් කාන්තා වයස් රෙජිමේන්තුවකට ඇතුළත් කර ඇත. යම් ගැහැණු ළමයෙක් විවාහයෙන් පිටත ගැබ් ගන්නේ නම්, ඇගේ පවුලේ අය ප්‍රදේශයේ ප්‍රධානියාට එක් හරක් දඩයක් ගෙවා ඇත. වසර ගණනාවකට පසු, ගැහැණු ළමයින් විවාහ විය හැකි වයසට පැමිණි පසු, ඔවුන් රැජින මව වෙනුවෙන් කම්කරු සේවයක් ඉටු කර, නැටුම් හා සංග්‍රහයෙන් අවසන් කළහ. 2005 වන තෙක් රට "උම්ච්වාෂෝ" චාරිත්‍රය යටතේ පැවතුනි.

එස්වාටිනි හස්ත කර්මාන්ත කර්මාන්තයේ ශක්තිමත් පැවැත්මක් සඳහා ද ප්‍රසිද්ධය. එස්වාටිනි හි විධිමත් හස්ත කර්මාන්ත ව්‍යාපාරවල පුද්ගලයින් 2,500 කට අධික සංඛ්‍යාවක් සේවය කරන අතර ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් කාන්තාවන් වේ.[140] නිෂ්පාදන අද්විතීය වන අතර ගෘහ භාණ්ඩ, කලාත්මක සැරසිලි, සංකීර්ණ වීදුරු, ගල් හෝ ලී කලා නිර්මාණ දක්වා එස්වාටිනි සංස්කෘතිය පිළිබිඹු කරයි.

ක්‍රීඩා

සංස්කරණය

එස්වාටිනි 1972 වසරේ සිට ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලට ක්‍රීඩක ක්‍රීඩිකාවන් යවා ඇති නමුත් තවමත් පදක්කමක් දිනාගෙන නොමැත. පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය ක්‍රීඩා උළෙලේදී බොක්සිං සහ මැරතන් ඉසව්වලින් රට පදක්කම් දිනාගෙන තිබේ. එස්වාටිනි හි ජනප්‍රිය කණ්ඩායම් ක්‍රීඩා අතර පාපන්දු, ක්‍රිකට් සහ රග්බි සංගමය ඇතුළත් වේ. සොම්ලෝලෝ ජාතික ක්‍රීඩාංගනය විශාලතම ක්‍රීඩා ස්ථානයයි.

යොමු කිරීම්

සංස්කරණය
  1. ^ "The 2017 Population and Housing Census Volume 3" (PDF). Central Statistics Office. සම්ප්‍රවේශය 15 June 2021.
  2. ^ "Laws" (PDF). wipo.int. සම්ප්‍රවේශය 27 December 2019.
  3. ^ "Archived copy" (PDF). 29 September 2019 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 29 September 2019.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  4. ^ "Constitution" (PDF). gov.sz. සම්ප්‍රවේශය 27 December 2019.
  5. ^ "Population, total – Eswatini". The World Bank Group. සම්ප්‍රවේශය 11 July 2021.
  6. ^ "Swaziland Releases Population Count from 2017 Census". United Nations Population Fund. 7 August 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 August 2018.
  7. ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Eswatini)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 October 2023. සම්ප්‍රවේශය 20 October 2023.
  8. ^ "Gini Index coefficient". CIA Factbook. සම්ප්‍රවේශය 17 July 2021.
  9. ^ UNDP (8 September 2022). "Eswatini (Kingdom of) – Human Development Index". Human Development Reports. UNDP. සම්ප්‍රවේශය 13 September 2022.
  10. ^ "Swaziland king changes the country's name". BBC News. 19 April 2018. සම්ප්‍රවේශය 19 April 2018.
  11. ^ a b "Kingdom of Swaziland Change Now Official". Times Of Swaziland. 18 May 2018. සම්ප්‍රවේශය 25 May 2018.
  12. ^ Bonner, Philip (1982). Kings, Commoners and Concessionaires. Great Britain: Cambridge University Press. pp. 9–27. ISBN 0521242703.
  13. ^ Kuper, Hilda (1986). The Swazi: A South African Kingdom. Holt, Rinehart and Winston. pp. 9–10.
  14. ^ Gillis, Hugh (1999). The Kingdom of Swaziland: Studies in Political History. Greenwood Publishing Group. ISBN 0313306702.
  15. ^ "Swaziland facts and guide as the country renamed the Kingdom of eSwatini". How Dare She (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 20 April 2018. සම්ප්‍රවේශය 27 September 2019.
  16. ^ "UN Member States". United Nations. 30 May 2018. සම්ප්‍රවේශය 30 June 2018.
  17. ^ "Swaziland | Office of the United States Trade Representative". Ustr.gov. 20 July 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 August 2014.
  18. ^ "Swaziland". Comesaria.org. සම්ප්‍රවේශය 16 August 2014.
  19. ^ "Swaziland News Online". 11 November 2022. සම්ප්‍රවේශය 11 November 2022.
  20. ^ Tofa, Moses (16 May 2013). "Swaziland: Wither absolute monarchism?". Pambazuka News. No. 630. 19 October 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2014.
  21. ^ "Swaziland: Africa′s last absolute monarchy". Deutsche Welle. 14 July 2014. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2014.
  22. ^ "Cultural Resources – Swazi Culture – The Umhlanga or Reed Dance". Swaziland National Trust Commission. 28 August 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 November 2013.
  23. ^ kbraun@africaonline.co.sz. "Cultural Resources – Swazi Culture – The Incwala or Kingship Ceremony". Swaziland National Trust Commission. 30 October 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 November 2013.
  24. ^ "Projects : Swaziland Health, HIV/AIDS and TB Project". The World Bank. සම්ප්‍රවේශය 16 August 2014.
  25. ^ Swaziland: Dual HIV and Tuberculosis Epidemic Demands Urgent Action updated 18 November 2010
  26. ^ "Eswatini 2021 Country Factsheet". UNAIDS. සම්ප්‍රවේශය 30 September 2022.
  27. ^ "The Economist explains: Why is Swaziland's king renaming his country?". The Economist. 30 April 2018. සම්ප්‍රවේශය 30 April 2018.
  28. ^ "Swaziland Demographics Profile 2013". Indexmundi.com. 21 February 2013. සම්ප්‍රවේශය 19 August 2021.
  29. ^ History Online, South African (2011). Swaziland. South African History Online.
  30. ^ a b c d Bonner, Philip (1983). Kings, Commoners and Concessionaires: The Evolution and Dissolution of the Nineteenth-Century Swazi State. Cambridge: Cambridge U. Press. pp. 60, 85–88. ISBN 9780521523004
  31. ^ "Country Facts | eSwatini". www.un.int. සම්ප්‍රවේශය 30 May 2020.
  32. ^ a b c Great Britain Colonial Office, Swaziland: report for the year (London: Her Majesty's Stationery Office, 1962), Chapter VI, pp. 39, 40
  33. ^ Morton, Barry; Ramsay, Jeff (13 June 2018). Historical dictionary of Botswana. Rowman & Littlefield. p. 237. ISBN 9781538111338.
  34. ^ a b Vail, Leroy (1991). The Creation of Tribalism in Southern Africa. University of California Press. pp. 295–296. ISBN 0520074203.
  35. ^ a b "eSwatini profile". BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 2018-09-03. සම්ප්‍රවේශය 2021-09-20.
  36. ^ "Swaziland Independence Act 1968". legislation.gov.uk. සම්ප්‍රවේශය 20 April 2018.
  37. ^ a b "Swazi King ready to rule – after exams". Christian Science Monitor. 20 May 1986. ISSN 0882-7729. සම්ප්‍රවේශය 20 April 2018.
  38. ^ "Mswati III, the new teenage king of Swaziland, vowed..." UPI. 26 April 1986.
  39. ^ Senftleben, Wolfgang (1984). "Swaziland's Proposed Land Deal with South AfricaThe Case of Ingwavuma and Kangwane". Verfassung und Recht in Übersee / Law and Politics in Africa, Asia and Latin America. 17 (4): 493–501. JSTOR 43109383.
  40. ^ Griffiths, Ieuan Ll; Funnell, D. C. (1991). "The Abortive Swazi Land Deal". African Affairs. 90 (358): 51–64. doi:10.1093/oxfordjournals.afraf.a098406. JSTOR 722639.
  41. ^ "The Ingwavuma/KaNgwane Land Deal" (PDF). සම්ප්‍රවේශය 8 June 2023.
  42. ^ Austin, Dennis (1985). South Africa, 1984. London: Routledge & Kegan Paul Ltd. p. 54. ISBN 9780710206206.
  43. ^ Macmillan, Hugh (1989). "A Nation Divided? The Swazi in Swaziland and the Transvaal, 1865–1986". In Vail, Leroy (ed.). The Creation of Tribalism in Southern Africa. Berkeley, California: University of California Press. pp. 310–316.
  44. ^ "Swaziland: Doubt over the legality of protests keep Swazis at bay, for now". ReliefWeb. සම්ප්‍රවේශය 20 April 2018.
  45. ^ a b "Swaziland : Constitution and politics". The Commonwealth. 7 November 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 April 2018.
  46. ^ "Timeline: Swaziland economic crisis". IOL Business Report. 8 January 2013.
  47. ^ "King re-appoints Dr. B.S. Dlamini as Prime Minister". Government of the Kingdom of Swaziland. 29 October 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 April 2018.
  48. ^ "Swaziland king changes the country's name". BBC News. 19 April 2018. සම්ප්‍රවේශය 19 April 2018.
  49. ^ "Kingdom of Swaziland Change Now Official". Times Of Swaziland. 18 May 2018. සම්ප්‍රවේශය 25 May 2018.
  50. ^ "Swaziland: Police Turn Swaziland City Into 'Warzone' As National Strike Enters Second Day". 21 September 2018 – via AllAfrica.
  51. ^ Eligon, John (July 2, 2021). "Africa's Last Absolute Monarchy Convulsed by Mass Protests". The New York Times. 2021-12-28 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය July 3, 2021.
  52. ^ "King Maswati not fled Eswatini's violent protests – PM". BBC News. 30 June 2021. සම්ප්‍රවේශය 2 July 2021.
  53. ^ Masuku, Lunga (29 June 2021). "Anti-monarchy protests in African kingdom eSwatini turn violent". Reuters. සම්ප්‍රවේශය 2 July 2021.
  54. ^ Allison, Simon (1 July 2021). "Q&A: What's driving the protests in Eswatini?". Mail & Guardian. සම්ප්‍රවේශය 2 July 2021.
  55. ^ Lindeque, Mia; Mutele, Gladys (29 June 2021). "eSwatini govt defends decision to ban delivery of petitions by protestors". Eyewitness News. සම්ප්‍රවේශය 2 July 2021.
  56. ^ WorldAtlas.com, Inc. "Map of Swaziland". සම්ප්‍රවේශය 29 December 2009.
  57. ^ "Mbabane history | Mbabane general information". www.swazilandhappenings.co.za. සම්ප්‍රවේශය 22 January 2021.
  58. ^ Dinerstein, Eric; Olson, David; Joshi, Anup; et al. (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287. PMID 28608869.
  59. ^ Grantham, H. S.; Duncan, A.; Evans, T. D.; et al. (2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material". Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMC 7723057. PMID 33293507.
  60. ^ "Swaziland Walking Safari, Swaziland Tours | Climate | Mountain Kingdoms". www.mountainkingdoms.com. සම්ප්‍රවේශය 2021-02-17.
  61. ^ "Eswatini (Swaziland) Weather, Climate, and geography". World Travel Guide.
  62. ^ a b "Swaziland's INDC" (PDF). www4.unfccc.int. සම්ප්‍රවේශය 5 March 2020.
  63. ^ a b c "Swaziland National Biodiversity Strategy and Action Plan (BSAP), Final Draft, April 2001" (PDF). Swaziland Environment Authority, Ministry of Tourism, Environment, and Communications.
  64. ^ "Biodiversity and Ecosystems Conservation Framework for Eswatini Launched". UNDP. 10 May 2021. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2021.
  65. ^ "Strengthening the National Protected Areas System of Swaziland". UNDP. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2021.
  66. ^ "Conservation efforts bring cautious hope for African rhinos - IUCN Red List". IUCN (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2020-03-19. සම්ප්‍රවේශය 2022-10-10.
  67. ^ "Hlane Royal National Park". biggameparks.org. Malkerns, Swaziland: Big Game Parks. සම්ප්‍රවේශය October 8, 2009.
  68. ^ "Our governance". Gov.sz. සම්ප්‍රවේශය 16 August 2014.
  69. ^ The Constitution of The Kingdom of Swaziland Act, 2005, Chapter 1, Section 4(2)
  70. ^ "Choosing a King". The Government Of the Kingdom Of Eswatini. 19 March 2022. සම්ප්‍රවේශය 19 March 2022.
  71. ^ "Constitution of the Kingdom of Eswatini 2005". constitutions.unwomen.org. සම්ප්‍රවේශය 2022-04-19.
  72. ^ "Eswatini holds parliamentary elections under monarch's control". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 5 Oct 2023.
  73. ^ "Swaziland: Elections and Boundaries Commission". EISA. 8 March 2010. 16 April 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 August 2014.
  74. ^ a b c "Swaziland: Tinkhundla electoral system". Electoral Institute for Sustainable Democracy in Africa. 27 December 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 July 2014.
  75. ^ Africa South of the Sahara 2004. Psychology Press. 2003. pg. 1096; ISBN 9781857431834
  76. ^ Africa South of the Sahara 2004. Psychology Press. 2003. pg. 1097; ISBN 9781857431834
  77. ^ a b "Swaziland: Tinkhundla electoral system". EISA. 16 April 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 August 2014.
  78. ^ "Conduct of elections in Swaziland" (PDF). සම්ප්‍රවේශය 16 August 2014.
  79. ^ "Swaziland: Electoral system". EISA. 16 April 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 August 2014.
  80. ^ "United Nations in Swaziland". sz.one.un.org. 14 August 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 August 2018.
  81. ^ "Kingdom of eSwatini | The Commonwealth". thecommonwealth.org. 15 August 2013. සම්ප්‍රවේශය 14 August 2018.
  82. ^ "Kingdom of Swaziland | African Union". au.int. 14 August 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 August 2018.
  83. ^ "COMESA Members States – Common Market for Eastern & Southern Africa". Common Market for Eastern & Southern Africa. 14 August 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 August 2018.
  84. ^ "Southern African Development Community :: Eswatini". sadc.int. සම්ප්‍රවේශය 14 August 2018.
  85. ^ Madowo, Larry (14 January 2019). "eSwatini – Taiwan's last friend in Africa". bbc.com. සම්ප්‍රවේශය 24 May 2021.
  86. ^ "Judiciary". The Government of the Kingdom of Eswatini. 11 February 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 September 2019.
  87. ^ "Swaziland – Judicial system". Nations Encyclopaedia. සම්ප්‍රවේශය 21 February 2016.
  88. ^ "The Law and Legal Research in Swaziland". Hauser Global Law School Program. සම්ප්‍රවේශය 21 February 2016.
  89. ^ "Who's who of Southern Africa" (ඉංග්‍රීසි බසින්). Argus Printing & Publishing Company. 1977.
  90. ^ "High Court's longest-serving Judge retires from the bench". www.namibian.com.na.
  91. ^ "The African Parks Network: Board". 17 August 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 January 2019.
  92. ^ "Swaziland government re-appoints controversial chief judge". The New Age Online. 25 June 2012. 15 December 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 January 2019.
  93. ^ Ndzimandze, Mbongiseni (13 November 2015). "Justice Maphalala Confirmed as CJ". Times of Swaziland. 19 January 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 January 2019.
  94. ^ "Crash diminishes Swaziland's air force". Independent Online (South Africa). 23 November 2004. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2009.
  95. ^ "Swaziland: Time for Democracy?". Africafocus.org. සම්ප්‍රවේශය 6 July 2012.
  96. ^ "SIPRI military expenditure database". Milexdata.sipri.org. 28 March 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 July 2012.
  97. ^ "Air force (Swaziland) – Sentinel Security Assessment – Southern Africa". Janes.com. 12 April 2011. සම්ප්‍රවේශය 6 July 2012.
  98. ^ "Country Profile: Swaziland: The local government system in Swaziland" (PDF). Commonwealth Local Government Forum. 16 May 2013. 23 September 2015 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2014.
  99. ^ "Tinkhundla Political System". The Government of the Kingdom of Eswatini. 2021. සම්ප්‍රවේශය March 2, 2023.
  100. ^ Swaziland at GeoHive සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2013-12-14 at the Wayback Machine
  101. ^ Count from 2017 Census[permanent dead link], UNFPA
  102. ^ a b c d "Africa's last absolute monarchy". Le Monde Diplomatique. October 2018.
  103. ^ a b "Eswatini". United States Department of State (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-09-20.
  104. ^ "Times Of Swaziland". www.times.co.sz. සම්ප්‍රවේශය 2023-06-27.
  105. ^ "Eswatini Cities by Population 2022".
  106. ^ "The Search for Swaziland's TB-Infected Mine Workers – Eswatini". ReliefWeb (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-03-13.
  107. ^ "Inverallochy couple's Mission trip". www.fraserburghherald.co.uk (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-03-23.
  108. ^ U.S. Department of State. "Background Note:Swaziland". සම්ප්‍රවේශය 29 December 2009.
  109. ^ "The Constitution of the Kingdom of Swaziland Act, 2005" (PDF). p. 12. සම්ප්‍රවේශය 3 June 2018.
  110. ^ "Kingdom of Eswatini Languages". FamilySearch Wiki (ඉංග්‍රීසි බසින්). 7 September 2021. සම්ප්‍රවේශය 2021-10-17.
  111. ^ Lewis, M. Paul (2009). "Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition". සම්ප්‍රවේශය 29 December 2009.
  112. ^ "África do Sul será primeiro país não europeu com ensino complementar de língua portuguesa". IILP. 2018. සම්ප්‍රවේශය 23 October 2018.
  113. ^ "Bishop of Swaziland and global environmental advocate Ellinah Wamukoya dies from COVID-19". episcopalnewsservice.org. 19 January 2021. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2021.
  114. ^ "Bureau of Democracy, Human Rights and Labor International Religious Freedom Report for 2015". U.S. State Department.
  115. ^ Religious Intelligence. "Country Profile: Swaziland (Kingdom of Swaziland)". 26 June 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  116. ^ Maltz, Judy (7 May 2013). "A black Swazi Jew defends his people in Hungary". Haaretz.
  117. ^ Zulu, Phathizwe (26 November 2016). "Swaziland marriage law leaves Muslims in legal quagmire". Anadolu Agency. Turkey.
  118. ^ "Swaziland 2016 Country factsheet". UNAIDS. සම්ප්‍රවේශය 14 January 2018.
  119. ^ "Prevalence of HIV, total (% of population ages 15–49)". The World Bank. සම්ප්‍රවේශය 6 May 2014.
  120. ^ "Early Childhood & Care Education". Gov.sz. 22 September 2010. සම්ප්‍රවේශය 16 August 2014.
  121. ^ "Primary Education". Gov.sz. සම්ප්‍රවේශය 16 August 2014.
  122. ^ "Secondary Education". Gov.sz. සම්ප්‍රවේශය 16 August 2014.
  123. ^ a b Ministry of Education. "School Lists" (PDF). Swaziland Govt. සම්ප්‍රවේශය 7 February 2014.
  124. ^ a b c "2001 Findings on the Worst Forms of Child Labor". Bureau of International Labor Affairs, U.S. Department of Labor. 2002. 15 May 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 29 December 2009.
  125. ^ "UWC East Africa". UWC. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2020.
  126. ^ "Programme: Good Shepherd Hospital, Siteki, Swaziland | CBM International". Cbm.org. 2 March 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 August 2014.
  127. ^ Hester Klopper (2012). The State of Nursing and Nursing Education in Africa. Sigma Theta Tau. ISBN 978-1935476849.
  128. ^ "History | University of Swaziland". Uniswa.sz. 20 October 1975. 16 December 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 August 2014.
  129. ^ "Church of the Nazarene Africa Region | Africa South". Africanazarene.org. 8 November 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 August 2014.
  130. ^ "Southern Africa Nazarene University launched in Swaziland – Nazarene Communications Network". Ncnnews.com. 28 October 2010. 16 February 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 August 2014.
  131. ^ "Founder". EMCU (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-08-02.
  132. ^ "Swaziland Christian University » Our Vision and Mission". Scusz.ac. 7 July 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 August 2014.
  133. ^ "Swaziland Christian University » Contact us". Scusz.ac. 7 July 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 August 2014.
  134. ^ Rooney, Richard (15 November 2012). "Swaziland: Limkokwing Reduces Minister to Tears (Page 1 of 2)". allAfrica.com. සම්ප්‍රවේශය 16 August 2014.
  135. ^ "Eswatini College Of Technology – Looking To The Fututre". www.ecotsz.co.za. සම්ප්‍රවේශය 2022-08-02.
  136. ^ "Eswatini Institute of Management and Public Administration SIMPA". simpamdi.business.site (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-08-02.
  137. ^ "Welcome To IDM". Idmbls.com. 9 November 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 August 2014.
  138. ^ "Company History | Mananga". 22 February 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  139. ^ "Incwala". The Government of the Kingdom of Eswatini.
  140. ^ TechnoServe Swaziland Handcrafts Impact Study, February 2011
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=එස්වාටිනි&oldid=700792" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි