තලෙයිබාන්
තලෙයිබාන් (/ˈtælᵻbæn,_ˈtɑːlᵻbɑːn/), හෝ තලේබාන් යනු ඇෆ්ගනිස්ථානයේ ඩියෝබන්ඩි ඉස්ලාම් මූලධර්මවාදී ව්‍යාපාරයක් හා යුධමය සංවිධානයකි. තලෙයිබාන් සංවිධානය මේ වනවිට ඇෆ්ගනිස්ථානයේ නීත්‍යනුකූල රජය ලෙස පෙනීසිටින කණ්ඩායම් දෙක අතරින් එකකි. මෙයින් ජාත්‍යන්තරය විසින් පිළිගෙන ඇත්තේ අනෙත් කණ්ඩායම වන ඇෆ්ගනිස්තාන ඉස්ලාම් ජනරජය වේ. 2016 සිට තලෙයිබාන් හී නායකයා වූයේ මව්ලවි හිබතුල්ලාහ් අඛුන්ද්සාදා ය. 2021 වනවිට තලේබාන්හි 75,000 ක් පමන සටන්කරුවන් සිටිතැයි අනුමාන කෙරේ.
| තලෙයිබාන් طالبان (පෂ්ටෝ) | |
|---|---|
| Participant in | |
 තලෙයිබාන් ධජය | |
| මතවාදය | ඉස්ලාම් මූලධර්මවාදය ආගමික ජාතිවාදය |
| නායකයින් |
|
| මූලස්ථාන | කන්දහාර්, ඇෆ්ගනිස්ථානය (1994–2001) |
| සන්ධානයන් | රාජ්‍ය
|
| ප්‍රතිවාදීන් | රාජ්‍ය රාජ්‍ය නොවන |
සටන් සහ යුද්ධ | |
| වෙබ් අඩවිය | alemarahenglish.net (ඉංග්‍රීසි) alemarahpashto.com (පෂ්ටෝ) alemarahdari.net (පර්සියන්) alemarahearabi.org (අරාබි) alemarahurdu.org (උර්දු) |
1996 සිට 2001 දක්වා, තලෙයිබාන් සංවිධානය ඇෆ්ගනිස්තානයෙන් 3/4 ක පමණ ප්‍රමාණයක් පාලනය කළ අතර, එම ප්‍රදේශවල ෂරියා නොහොත් ඉස්ලාම් නීතිය තදින් බලාත්මක කරවන ලදී. 1994 දී තලෙයිබාන් සංවිධානය ඇෆ්ගන් සිවිල් යුද්ධයේ ප්‍රමුඛ පාර්ශවයක් ලෙස ඉදිරියට පැමිණෙන අතර, එය විශාල වශයෙන් සමන්විත වූයේ සාම්ප්‍රදායික ඉස්ලාම් පාසල් වල අධ්‍යාපනය ලැබූ, සහ සෝවියට්-ඇෆ්ගන් යුද්ධයෙහි සටන් කරන ලද අයගෙනි. මුහම්මද් ඔමාර් ගේ නායකත්වය යටතේ, මෙම සංවිධානය ඇෆ්ගනිස්තානය පුරා ව්‍යාප්ත වීම ඇරඹුනි. 1996 දී තලෙයිබාන් විසින් ඒකාධිපති පාලනයක් යටතේ ඇෆ්ගන් ඉස්ලාම් එමිරේටය පිහිටුවන ලද අතර ඇෆ්ගනිස්තානයේ අගනගරය කන්දහාර් ලෙස නම් කරන ලදී. එය විසින් රටෙහි විශාල ප්‍රමාණයක් පාලනයට යටත් කරගෙන තිබූ නමුත් 2001 සැප්තැම්බර් 11 ප්‍රහාර වලට ප්‍රතිචාර වශයෙන් එක්සත් ජනපදය ප්‍රමුඛව කරන ලද ආක්‍රමණයෙන් පසු ඇෆ්ගන් ඉස්ලාම් එමිරේටය බිඳ වැටුනි.
ඉතා දැඩි ලෙසින් ඉස්ලාම් ෂරියා නීතිය බලාත්මක කිරීම මගින් ඇෆ්ගන් ජාතිකයන්ට කුරිරු ලෙස සැළකීම නිසා තලෙයිබාන් සංවිධානය ජාත්‍යන්තරය විසින් හෙළා දැකීමට ලක්ව ඇත. 1996 සිට 2001 දක්වා ඔවුන්ගේ පාලන කාලය තුල තලෙයිබාන් සහ ඔවුන්ගේ මිත්‍ර පාර්ශවයන් විසින් ඇෆ්ගන් සිවිල් වැසියන් සමූළ ඝාතනයට ලක් කිරීම, සිවිල් වැසියන් හට එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය විසින් ලබාදෙන ආහාර සැපයුම් ප්‍රතික්ෂේප කිරීම, විශාල සරු භූමීන් ගිනි තැබීම සහ දහස් ගණන් නිවාස විනාශ කිරීම වැනි ක්‍රියා සිදු කරන්නට විය. තලෙයිබාන් ඇෆ්ගනිස්තානය පාලනය කරන කාලය තුල මිනිසුන් හෝ සජීවි දෑ දැක්වෙන චිත්‍ර, ඡායාරූප සහ චිත්‍රපට වැනි මාධ්‍ය තහනම් කරන ලදී. තලෙයිබාන් විසින් ගැහැනු දරුවන්ට පාසල් යාම තහනම් කරන ලද අතර කාන්තාවන් හට සෞඛ්‍ය අංශයේ හැර (පිරිමි වෛද්‍යරුන් ගැහැණු රෝගීන්ට ප්‍රතිකාර කිරීම තහනම් විය) වෙනත් රැකියා කිරීම තහනම් කළහ. සියලුම ගැහැණු පුද්ගලයින් පොදු ස්ථානවල බුර්කාව පැළඳිය යුතු අතර, පිරිමි නෑදෑයෙකු තමන් සමග නොමැතිව එළිමහනේ ගමන් කිරීම තහනම් විය. කාන්තාවන් ඉහත සඳහන් නීතියක් කඩ කළහොත් ප්‍රසිද්ධියේ කස පහර දීම හෝ මරණ දඬුවම ලබා දෙන ලදි. තලෙයිබාන් පාලනය යටතේ සුලුතර ආගමික සහ ජන වාර්ගික කොටස් වලට ද දැඩි ලෙස වෙනස්කම් කරන ලදී. එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයට අනුව 2010 දී ඇෆ්ගන් සිවිල් වැසියන්ගෙන් මරණයට පත්වූ හෝ තුවාල වූ අයගෙන් 76% ක් තලෙයිබාන් හි ක්‍රියාකාරකම් නිසා විය. මෙය 2011 සහ 2012 දී 80% දක්වා ඉහළ යන ලදී. තලෙයිබාන් විසින් සංස්කෘතික වශයෙන් වැදගත් ස්මාරක ආදිය ද විනාශ කරන ලද අතර බම්යන් හී පිහිටි වසර 1500 ක් පමණ පැරණි බුදු පිළිමයද ඉන් එකකි.
පාකිස්ථානු අන්තර්-සේවා බුද්ධි අංශය (ISI) සහ හමුදාව තලෙයිබාන් සංවිධානයට සහයෝගය දක්වන බවට ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාව විසින් චෝදනා එල්ලවන ලදී. නමුත් පාකිස්ථානය ප්‍රකාශ කරේ සැප්තැම්බර් 11 ප්‍රහාර වලට පසු ඔවුන් තලෙයිබාන් වෙත සහය දැක්වීම නැවතූ බවයි. 2001 දී අල්-කයිඩා නායක ඔසාමා බින් ලාඩන් යටතේ අරාබිවරුන් 2,500 ක් පමණ තලෙයිබාන් වෙනුවෙන් සටන් කරන ලදී. 2021 අගෝස්තු 15 වැනිදා කාබුල් බිඳවැටීමත් සමගම තලෙයිබාන් ඇෆ්ගනිස්ථානයේ බලය නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී.
- ^ "The Taliban – Mapping Militant Organizations". web.stanford.edu. සම්ප්‍රවේශය 20 February 2019.
- ^ "Taliban Leader Feared Pakistan Before He Was Killed". New York Times. 9 August 2017.
- ^ "Qatar's Dirty Hands". National Review. 3 August 2017.
- ^ "Saudi has evidence Qatar supports Taliban: Envoy". Pajhwok Afghan News. 7 August 2017.
- ^ a b "Why did Saudi Arabia and Qatar, allies of the US, continue to fund the Taliban after the 2001 war?". scroll.in. සම්ප්‍රවේශය 19 April 2018.
- ^ "Iranian Support for Taliban Alarms Afghan Officials". Middle East Institute. 9 January 2017.
Both Tehran and the Taliban denied cooperation during the first decade after the US intervention, but the unholy alliance is no longer a secret and the two sides now unapologetically admit and publicize it.
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;mansouriranනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ "Iran Backs Taliban With Cash and Arms". The Wall Street Journal. 11 June 2015. සම්ප්‍රවේශය 13 June 2015.
- ^ Small, Andrew (23 August 2015). "China's Man in the Taliban". Foreign Policy Argument. සම්ප්‍රවේශය 26 July 2019.
- ^ Danahar, Paul (3 September 2007). "Taleban 'getting Chinese arms'". BBC. සම්ප්‍රවේශය 26 July 2019.
- ^ "Is Russia arming the Afghan Taliban?". BBC News. April 2018.
- ^ Diplomat, Samuel Ramani, The. "What's Behind Saudi Arabia's Turn Away From the Taliban?". The Diplomat.
{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ^ Shehzad, Mohammad (10 March 2006). "Why is the Pakistan army scared of this man?". in.rediff.com. rediff. 16 December 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 December 2020.
Baitullah was appointed as Mullah Omar's governor of the Mehsud tribe in a special ceremony attended by five leading Taliban commanders
- ^ Gall, Carlotta (26 March 2009). "Pakistan and Afghan Taliban Close Ranks". The New York Times. Islamabad, Pakistan. සම්ප්‍රවේශය 14 December 2020.
The Afghan Taliban delegation urged the Pakistani Taliban leaders to settle their internal differences, scale down their activities in Pakistan and help counter the planned increase of American forces in Afghanistan, the fighters said.
- ^ Zahid, Farhan (15 April 2019). "Profile of New TTP Chief Mufti Noor Wali Mehsud: Challenges and Implications" (PDF). pakpips.com. Islamabad, Pakistan: Pak Institute for Peace Studies. p. 4. සම්ප්‍රවේශය 14 December 2020.
According to Mehsud, the real jihad is against US forces in occupied Afghanistan to restore the Islamic Emirate while using tribal areas of Pakistan as base of operations and safe haven for both Taliban and Al-Qaeda. He further explains the goals and aims of the jihadi movement as: maintaining the independent status for Mehsud tribe, defeating the US in Afghanistan, establishing caliphate in Afghanistan
- ^ "Afghan militant fighters 'may join Islamic State'". BBC News. 2 September 2014. සම්ප්‍රවේශය 3 March 2017.
- ^ "Afghanistan: Ghani, Hekmatyar sign peace deal". Al Jazeera. 29 September 2016.
- ^ "Why Central Asian states want peace with the Taliban". DW News. 27 March 2018.
"Taliban have assured Russia and Central Asian countries that it would not allow any group, including the IMU, to use Afghan soil against any foreign state," Muzhdah said.
- ^ Roggio, Bill; Weiss, Caleb (14 June 2016). "Islamic Movement of Uzbekistan faction emerges after group's collapse". Long War Journal. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2017.
- ^ "Rare look at Afghan National Army's Taliban fight". BBC News. සම්ප්‍රවේශය 18 August 2014.
- ^ "Dealing With the Taliban: India's Strategy in Afghanistan After U.S. Withdrawal". Carnegie India. සම්ප්‍රවේශය 2 June 2020.
- ^ "Taliban attack NATO base in Afghanistan – Central & South Asia". Al Jazeera English. සම්ප්‍රවේශය 18 August 2014.
- ^ "ISIS reportedly moves into Afghanistan, is even fighting Taliban". 12 January 2015. 13 February 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 March 2015.
- ^ "ISIS, Taliban announced Jihad against each other". Khaama Press. 20 April 2015. සම්ප්‍රවේශය 23 April 2015.
- ^ "Taliban leader: allegiance to ISIS 'haram'". Rudaw. 13 April 2015. සම්ප්‍රවේශය 23 April 2015.
- ^ "Taliban say gap narrowing in talks with US over Afghanistan troop withdrawal". Military Times. 5 May 2019.
- ^ a b "Afghanistan's warlord vice-president spoiling for a fight with the Taliban". The Guardian. 4 August 2015.
- ^ Ibrahimi, Niamatullah. 2009. "Divide and Rule: State Penetration in Hazarajat (Afghanistan) from Monarchy to the Taliban", Crisis States Working Papers (Series 2) 42, London: Crisis States Research Centre, LSE
- ^ Jonson, Lena (25 August 2006). Tajikistan in the New Central Asia. ISBN 9781845112936. 16 January 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 December 2014.