මායා ශිෂ්ටාචාරය (/ˈmə/) යනු පුරාතනයේ සිට මුල් නූතන යුගය දක්වා පැවති මෙසෝඇමරිකානු ශිෂ්ටාචාරයකි. එය එහි පැරණි විහාරස්ථාන සහ ග්ලයිෆ් (ස්ක්රිප්ට්) මගින් හැඳින්වේ. මායා අක්ෂර යනු පූර්ව-කොලොම්බියානු ඇමරිකාවේ වඩාත් සංකීර්ණ සහ ඉතා දියුණු ලේඛන පද්ධතියයි . ශිෂ්ටාචාරය එහි කලාව, ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, ගණිතය, දින දර්ශනය සහ තාරකා විද්‍යාත්මක ක්‍රමය සඳහා ද ප්‍රසිද්ධය.

මායා ශිෂ්ටාචාරය
Map showing the extent of the මායා ශිෂ්ටාචාරය
භූගෝලීය කලාපයමායා කලාපය, මෙසෝඇමෙරිකා
යුගයMesoamerican Preclassic Period to Colonial Period
දිනආ. ක්‍රි.පූ. 2000 – ක්‍රි.ව 1697
Type siteUaxactun, Dzibilchaltun
පූර්වගමනය වූයේ පුරාවිද්‍යා කාලය

මායා ශිෂ්ටාචාරය වර්ධනය වූයේ මායා කලාපයේ, අද ගිනිකොනදිග මෙක්සිකෝව, සියලුම ග්වාටමාලා සහ බෙලීස් සහ හොන්ඩුරාස් සහ එල් සැල්වදෝරයේ බටහිර කොටස් වලින් සමන්විත ප්රදේශයකි. එයට යුකැටන් අර්ධද්වීපයේ උතුරු පහත්බිම් සහ සියෙරා මැඩ්‍රේ හි ග්වාටමාලා කඳුකරය, මෙක්සිකානු චියාපාස් ප්‍රාන්තය, දකුණු ග්වාතමාලාව, එල් සැල්වදෝරය සහ පැසිෆික් මුහුදු තීරයේ දකුණු පහත් බිම් ඇතුළත් වේ. අද, ඔවුන්ගෙන් පැවත එන්නන්, සාමූහිකව මායා ලෙස හැඳින්වේ, පුද්ගලයන් මිලියන 6 කට වඩා වැඩි සංඛ්‍යාවක්, ඉතිරිව ඇති මායා භාෂා විසිඅටකට වඩා කතා කරන අතර, ඔවුන්ගේ මුතුන් මිත්තන් සිටි ප්‍රදේශයේම වාසය කරති.

පූ 2000 ට පෙර පුරාණ යුගයේ කෘෂිකර්මාන්තයේ සහ මුල් ගම්මානවල පළමු වර්ධනයන් දක්නට ලැබුණි. පූර්ව සම්භාව්‍ය යුගය ( ආ. 2000 BC to 250 AD ) මායා ප්‍රදේශයේ ප්‍රථම සංකීර්ණ සමාජ පිහිටුවීම සහ බඩ ඉරිඟු, බෝංචි, ස්කොෂ් සහ මිරිස් ඇතුළු මායා ආහාරයේ ප්‍රධාන භෝග වගා කිරීම සිදු විය. පළමු මායා නගර ක්‍රි.පූ. 750 දී පමණ වර්ධනය වූ අතර, ක්‍රි.පූ. 500 වන විට මෙම නගරවල විචිත්‍රවත් ස්ටූකෝ මුහුණත සහිත විශාල විහාරස්ථාන ඇතුළු ස්මාරක ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය හිමි විය. ක්‍රිස්තු පූර්ව 3 වන සියවස වන විට මායා ප්‍රදේශයේ හයිරොග්ලිෆික් ලිවීම භාවිතා විය. ප්‍රාග් සම්භාව්‍ය යුගයේ දී, පීටන් ද්‍රෝණියේ විශාල නගර ගණනාවක් වර්ධනය වූ අතර, කමිනල්ජුයු නගරය ග්වාතමාලා කඳුකරයේ ප්‍රමුඛත්වයට පත් විය. ක්‍රිස්තු වර්ෂ 250 දී පමණ ආරම්භ වී, සම්භාව්‍ය යුගය බොහෝ දුරට නිර්වචනය වන්නේ මායාවරුන් දිගු ගණන් කළ දිනයන් සහිත මූර්ති ස්මාරක මතු කරන විටය. මෙම කාල පරිච්ෙඡ්දය තුළ මායා ශිෂ්ටාචාරය සංකීර්ණ වෙළඳ ජාලයක් මගින් සම්බන්ධ වූ බොහෝ නගර රාජ්යයන් වර්ධනය විය. මායා පහත්බිම්වල මහා ප්‍රතිවාදීන් දෙදෙනෙකු වන ටිකාල් සහ කැලැක්මුල් නගර බලවත් විය. සම්භාව්‍ය යුගයේදී මධ්‍යම මෙක්සිකානු නගරයක් වන ටියෝටිහුකාන් මායා රාජවංශික දේශපාලනය තුළ ආක්‍රමණශීලී මැදිහත්වීමක් ද දක්නට ලැබුණි. 9 වන ශතවර්ෂයේදී, මධ්‍යම මායා ප්‍රදේශයේ පුලුල්ව පැතිරුනු දේශපාලන බිඳවැටීමක් ඇති වූ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස සිවිල් යුද්ධ, නගර අත්හැරීම සහ ජනගහනය උතුරු දෙසට මාරු විය. පශ්චාත් සම්භාව්‍ය යුගයේදී උතුරේ චිචෙන් ඉට්සාගේ නැගීම සහ ග්වාතමාලා කඳුකරයේ ආක්‍රමණශීලී Kʼicheʼ රාජධානිය ව්‍යාප්ත විය. 16 වන ශතවර්ෂයේදී, ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යය මෙසෝඇමරිකානු කලාපය යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලද අතර, 1697 දී අවසන් මායා නගරය වූ නොජ්පෙටෙන් බිඳවැටීම දිගු ව්‍යාපාර මාලාවක් දුටුවේය.

සම්භාව්‍ය යුගයේ පාලනය "දිව්‍ය රජු" යන සංකල්පය මත කේන්ද්‍රගත විය, ඔහු මනුෂ්‍යයන් සහ අද්භූත රාජධානිය අතර මැදිහත්කරුවෙකු ලෙස ක්‍රියා කරයි. රජකම සාමාන්‍යයෙන් (නමුත් තනිකරම නොවේ)[1] පීතෘමූලික වූ අතර බලය සාමාන්‍යයෙන් වැඩිමහල් පුත්‍රයා වෙත පැවරිණි . අනාගත රජෙකු සාර්ථක යුද නායකයෙකු මෙන්ම පාලකයෙකු වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කරන ලදී. සංවෘත අනුග්‍රහක පද්ධති මායා දේශපාලනයේ ප්‍රමුඛ බලවේගය විය, නමුත් අනුග්‍රහය රාජධානියක දේශපාලන සැකැස්ම කෙරෙහි බලපාන ආකාරය නගර-රාජ්‍යයෙන් නගර-රාජ්‍යයට වෙනස් විය. සම්භාව්‍ය යුගයේ අගභාගය වන විට, රදළ පැලැන්තියේ විශාලත්වය වර්ධනය වූ අතර, රජුගේ කලින් තිබූ සුවිශේෂී බලය අඩු විය. මායා ලී, ජේඩ්, අබ්සිඩියන්, පිඟන් මැටි, මූර්තිමත් ගල් ස්මාරක, ස්ටූකෝ සහ සිහින්ව පින්තාරු කරන ලද බිතුසිතුවම් ඇතුළුව දිරාපත් වන සහ නොදිරන ද්‍රව්‍ය භාවිතා කරමින් නවීන කලා ආකෘතීන් දියුණු කරන ලදී.

මායා නගර ඓන්ද්‍රීයව ව්‍යාප්ත වීමට නැඹුරු විය. නගර මධ්‍යස්ථාන චාරිත්‍රානුකූල සහ පරිපාලන සංකීර්ණ වලින් සමන්විත වූ අතර, නේවාසික දිස්ත්‍රික්කවල අක්‍රමවත් හැඩැති ව්‍යාප්තියකින් වටවී ඇත. නගරයක විවිධ ප්‍රදේශ බොහෝ විට සම්බන්ධ වී ඇත්තේ මාර්ග මාර්ග මගිනි. වාස්තු විද්‍යාත්මකව, නගර ගොඩනැගිලිවලට මාලිගා, පිරමිඩ-පන්සල්, උත්සවාකාර බෝල්කෝට් සහ තාරකා විද්‍යාත්මක නිරීක්ෂණ සඳහා විශේෂයෙන් පෙළගස්වා ඇති ව්‍යුහයන් ඇතුළත් විය. මායා ප්‍රභූන් සාක්ෂරතාවයෙන් යුක්ත වූ අතර, හයිරොග්ලිෆික් ලිවීමේ සංකීර්ණ පද්ධතියක් වර්ධනය කළහ. ඔවුන්ගේ ලේඛන පද්ධතිය පූර්ව-කොලොම්බියානු අමෙරිකා මහාද්වීපයේ තිබූ වඩාත්ම දියුණු ලේඛන පද්ධතිය විය. මායාවරු ඔවුන්ගේ ඉතිහාසය සහ චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර පිළිබඳ දැනුම තිරපිටපත් පොත්වල සටහන් කර ඇති අතර, ඒවායින් අවිවාදිත උදාහරණ තුනක් පමණක් ඉතිරිව ඇති අතර ඉතිරි ඒවා ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් විනාශ කර ඇත. මීට අමතරව, මායා ග්‍රන්ථ සඳහා උදාහරණ විශාල ප්‍රමාණයක් ශිලා සහ පිඟන් මැටි මත සොයාගත හැකිය. මායාවරුන් ඉතා සංකීර්ණ අන්තර් සම්බන්ධිත චාරිත්‍ර දින දර්ශන මාලාවක් වර්ධනය කළ අතර, මානව ඉතිහාසයේ පැහැදිලි ශුන්‍යයේ මුල්ම අවස්ථාවන් ඇතුළත් ගණිතය භාවිතා කළහ. ඔවුන්ගේ ආගමේ කොටසක් ලෙස මායාවරු මිනිස් බිලි පූජා කළහ.

නිරුක්තිය

සංස්කරණය

"මායා" යනු මෙම ප්‍රදේශයේ වාසය කළ විවිධ ජනවර්ග සාමූහිකව හැඳින්වීමට භාවිතා කරන නූතන යෙදුමකි, මන්ද මායා ජනයාට ඔවුන්ගේ ඉතිහාසයේ අතිමහත් බහුතරයක් සඳහා පොදු වාර්ගික අනන්‍යතාවයක් හෝ දේශපාලන එකමුතුවක් පිළිබඳ හැඟීමක් නොතිබුණි.[2] යුකැටන් අර්ධද්වීපයේ මුල් ස්පාඤ්ඤ සහ මායා භාෂා යටත්විජිත මූලාශ්‍ර "මායා" යන පදය භාවිතා කළේ යුකැටෙක් මායා කතා කරන භාෂාව සහ එම පදය ව්‍යුත්පන්න වූ එවකට අතහැර දැමූ මායාපාන් නගරය අවට ප්‍රදේශය යන දෙකම දැක්වීමටය. සමහර යටත් විජිත මායා-භාෂා මූලාශ්‍ර වෙනත් මායා කණ්ඩායම් හැඳින්වීමට "මායා" භාවිතා කර ඇත, සමහර විට ස්පාඤ්ඤ පාලනයට වඩා ප්‍රතිරෝධී මායා කණ්ඩායම් ගැන සඳහන් කිරීම.[3]

භූගෝල පිහිටීම

සංස්කරණය
 
මායා ප්‍රදේශය

මායා ශිෂ්ටාචාරය ගිනිකොනදිග මෙක්සිකෝව සහ උතුරු මධ්‍යම ඇමරිකාව ඇතුළු පුළුල් භූමි ප්‍රදේශයක් අත්පත් කරගෙන සිටියේය. මෙම ප්‍රදේශයට සමස්ත යුකැටන් අර්ධද්වීපය සහ වර්තමාන ග්වාතමාලා සහ බෙලීස් යන රටවල මෙන්ම හොන්ඩුරාස් සහ එල් සැල්වදෝරයේ බටහිර කොටස් ද ඇතුළත් විය.[4] අර්ධද්වීපයේ වැඩි කොටසක් සෑදී ඇත්තේ කඳු හෝ කඳු කිහිපයක් සහ සාමාන්‍යයෙන් පහත් වෙරළ තීරයක් සහිත විශාල තැනිතලාවකිනි.[5] මායාවරුන්ගේ භූමිය Mesoamerica[6] වලින් තුනෙන් එකක් ආවරණය කරන ලද අතර මායාවරුන් Olmecs, Mixtecs, Teotihuacan සහ Aztecs ඇතුළත් අසල්වැසි සංස්කෘතීන් සමඟ ගතික සබඳතාවයක නියැලී සිටියහ.[7] මුල් සම්භාව්‍ය යුගයේදී, ටිකාල් සහ කමිනල්ජුයු යන මායා නගර මධ්‍යම මෙක්සිකෝවේ උස්බිම් දක්වා විහිදුණු ජාලයක ප්‍රධාන මායා කේන්ද්‍ර විය;[8] Teotihuacan හි Tetitla සංයෝගයේ ප්‍රබල මායා පැවැත්මක් විය.[9] මායා නගරය වන චිචෙන් ඉට්සා සහ දුරස්ථ ටෝල්ටෙක් අගනුවර වන ටූලා අතර විශේෂයෙන් සමීප සම්බන්ධතාවයක් තිබුණි.[10]

Petén කලාපය ඝන වනාන්තර සහිත පහත් බිම් හුණුගල් තැනිතලාවකින් සමන්විත වේ;[11] විල් දහහතරක දාමයක් පීටන්හි මධ්‍යම ජලාපවහන ද්‍රෝණිය හරහා දිව යයි.[12] දකුණින් තැනිතලාව ක්‍රමයෙන් ග්වාටමාලා කඳුකරය දෙසට නැඟේ.[13] ඝන මායා වනාන්තරය උතුරු පෙටෙන් සහ බෙලීස්, ක්වින්ටනා රූ, දකුණු කැම්පෙචේ සහ යුකැටන් ප්‍රාන්තයේ දකුණේ කොටසක් ආවරණය කරයි. උතුරු දෙසින්, වෘක්ෂලතාදිය ඝන පඳුරු වලින් සමන්විත පහත් වනාන්තරයට හැරේ.[14]

Soconusco මුහුදු කලාපය පිහිටා ඇත්තේ Sierra Madre de Chiapas හි දකුණට,[15] සහ පටු වෙරළබඩ තැන්නකින් සහ සියෙරා මැඩ්‍රේ කඳු පාමුල සමන්විත වේ.[16] මායා කඳුකරය චියාපාස් සිට ග්වාතමාලාව දක්වා නැගෙනහිර දෙසට විහිදෙන අතර, සියෙරා ඩි ලොස් කුචුමාටේන්ස් හි ඉහළම ස්ථානයට ළඟා වේ. ඔවුන්ගේ ප්‍රධාන පූර්ව-කොලොම්බියානු ජනගහන මධ්‍යස්ථාන වූයේ ග්වාතමාලා නිම්නය සහ ක්වෙට්සාල්ටෙනන්ගෝ නිම්නය වැනි විශාලතම උස්බිම් නිම්නවල ය. දකුණු කඳුකරයේ, පැසිෆික් වෙරළ තීරයට සමාන්තරව ගිනිකඳු කේතු පටියක් ගමන් කරයි. උස්බිම් උතුරු දෙසට වේරාපාස් දක්වා විහිදෙන අතර ක්‍රමයෙන් නැගෙනහිරට බැස යයි.[17]

කෘෂිකර්මය

සංස්කරණය
 
බඩ ඉරිඟු මායාවරුන්ගේ ආහාරයේ ප්‍රධාන ආහාරයක් විය.

පුරාණ මායාවරුන්ට ආහාර නිෂ්පාදනය සඳහා විවිධ වූ සහ නවීන ක්‍රම තිබුණි. මාරුවෙන් මාරුවට වගා කිරීම (ස්විඩන්) කෘෂිකර්මාන්තය ඔවුන්ගේ ආහාරවලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් සපයන බව විශ්වාස කරන ලදී,[18] නමුත් දැන් සිතන්නේ ස්ථිර උස් කෙත්වතු, ටෙරස්, දැඩි ගෙවතු වගාව, වන උද්‍යාන සහ කළමනාකරණය කරන ලද පුරන් වන විශාල ජනගහනයට සහාය වීම සඳහා තීරණාත්මක වන බවයි. සමහර ප්රදේශ වල සම්භාව්ය කාලය.[19] ඇත්ත වශයෙන්ම, මෙම විවිධ කෘෂිකාර්මික පද්ධති පිළිබඳ සාක්ෂි අදටත් පවතී: ඇළ මාර්ග මගින් සම්බන්ධ කර ඇති උස් කෙත් ගුවන් ඡායාරූපවල දැකිය හැකිය.[20] සමකාලීන වැසි වනාන්තර විශේෂ සංයුතිය, පූර්ව-කොලොම්බියානු යුගයේ ජනාකීර්ණ වූ ප්‍රදේශවල පුරාණ මායාවරුන්ට ආර්ථිකමය වටිනාකමක් ඇති විශේෂවල සැලකිය යුතු ලෙස වැඩි ප්‍රමාණයක් ඇත,[21] සහ විල් අවසාදිතවල පරාග වාර්තා යෝජනා කරන්නේ බඩ ඉරිඟු, මඤ්ඤොක්කා, සූරියකාන්ත බීජ, කපු සහ වෙනත් අවම වශයෙන් ක්‍රි.පූ. 2500 සිට මෙසෝඇමරිකාවේ වන විනාශය ආශ්‍රිතව බෝග වගා කර ඇත.[22]

මායාවරුන්ගේ ආහාර වේලෙහි මූලික ආහාර වූයේ බඩ ඉරිඟු, බෝංචි සහ ස්කොෂ් ය. මේවා උද්‍යානවල වගා කරන ලද හෝ වනාන්තරයේ රැස් කරන ලද විවිධ ශාක වර්ග සමඟ පරිපූරණය කරන ලදී. Joya de Cerén හිදී, ගිනිකඳු පිපිරීමක් හේතුවෙන් මායාවරුන්ගේ නිවෙස්වල ගබඩා කර තිබූ ආහාර ද්‍රව්‍ය පිළිබඳ වාර්තාවක් සංරක්ෂණය කර ඇති අතර, ඒවා අතර මිරිස් සහ තක්කාලි ද විය. කපු ඇට කුඩු කිරීමේ ක්‍රියාවලියක යෙදී සිටියේය, සමහර විට පිසින තෙල් නිපදවීමට. මූලික ආහාර ද්‍රව්‍යවලට අමතරව, මායාවරු කපු, කොකෝවා සහ වැනිලා වැනි කීර්තිමත් භෝග ද වගා කළහ. කොකෝවා චොකලට් බීම වර්ග පරිභෝජනය කරන ප්‍රභූන් විසින් විශේෂයෙන් අගය කරන ලදී.[23] වෙළෙඳාම සඳහා කපු අඹරා, ඩයි කර, වටිනා රෙදිපිළි වියන ලදී.[24]

මායාවරුන්ට ගෘහාශ්‍රිත සතුන් සිටියේ ස්වල්පයකි; පූ 3000 වන විට සුනඛයන් හීලෑ කරන ලද අතර, පසුකාලීන පෝස්ට් ක්ලැසික් විසින් මස්කොවි තාරාවන් හීලෑ කරන ලදී.[25] Ocellated turkes ගෘහාශ්‍රිතකරණයට නුසුදුසු නමුත්, වනයේ වටකර තර කර ගැනීම සඳහා පෑන සකස් කරන ලදී. මේ සියල්ල ආහාර සතුන් ලෙස භාවිතා කරන ලදී; බල්ලන් දඩයම් කිරීම සඳහා අතිරේකව භාවිතා කරන ලදී. මුවන් ද පෑන හා තර වූවා විය හැකි ය.[26]

මායා අඩවි

සංස්කරණය

බෙලීස්, එල් සැල්වදෝරය, ග්වාතමාලාව, හොන්ඩුරාස් සහ මෙක්සිකෝව යන රටවල් පහක් පුරා පැතිරී ඇති මායා අඩවි සිය ගණනක් ඇත.[27] විශේෂයෙන් කැපී පෙනෙන ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය හෝ මූර්ති සහිත ස්ථාන හයක් වන්නේ මෙක්සිකෝවේ Chichen Itza, Palenque, Uxmal සහ Yaxchilan, Guatemala හි Tikal සහ Honduras හි Copán ය. අනෙකුත් වැදගත්, නමුත් ළඟා වීමට අපහසු, අඩවි අතර Calakmul සහ El Mirador ඇතුළත් වේ. Uxmal පසු Puuc කලාපයේ ප්‍රධාන ස්ථාන වන්නේ Kabah, Labna සහ Sayil වේ. යුකැටන් අර්ධද්වීපයේ නැඟෙනහිර දෙසින් කෝබා සහ ටූලුම් කුඩා අඩවිය වේ.[28] අර්ධද්වීපයේ පාදමේ Río Bec අඩවි වලට Becan, Chicanná, Kohunlich සහ Xpuhil ඇතුළත් වේ. Palenque සහ Yaxchilan හැර Chiapas හි වඩාත්ම කැපී පෙනෙන ස්ථාන වන්නේ Bonampak සහ Toniná වේ. ග්වාතමාලා කඳුකරයේ ඉක්සිම්චේ, කමිනල්ජුයු, මික්ස්කෝ වීජෝ සහ කියුමාර්කාජ් (උටට්ලාන් ලෙසද හැඳින්වේ) වේ.[29] ග්වාතමාලාවේ උතුරු පෙටෙන් පහත් බිම්වල, ටිකාල් හැරුණු විට ප්‍රවේශය සාමාන්‍යයෙන් දුෂ්කර වුවද, බොහෝ ස්ථාන තිබේ. සමහර Petén අඩවි වන්නේ Dos Pilas, Seibal සහ Uaxactún වේ.[30] Altun Ha, Caracol, සහ Xunantunich වැනි බෙලීස් හි වැදගත් ස්ථාන වේ.[31]

පර්යේෂකයන් 2024 දී චිචෙන් ඉට්සා හි මායා නගරයේ පැරණි පුද්ගලයින්ගේ ජාන විශ්ලේෂණය කළහ. PCA සහ මිශ්‍ර විශ්ලේෂණය මත පදනම්ව ඔවුන් නවීන ඇමරින්ඩියන් ජනගහනය (විශේෂයෙන් වර්තමාන මායා) සමඟ එකට එකතු වී ඇති බව ප්‍රතිඵලවලින් හෙළි විය. 53 ශේෂයන් සාමාන්‍යයෙන් 92% දේශීය ඇමරිකානු සංරචකයක් ලෙස ආකෘතිගත කර ඇති අතර යුරෝපීය ජානමය දායකත්වයෙන් 7% ක් සහ 0.03% අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇත.[32]

කෞතුකාගාර එකතු

සංස්කරණය
 
ගෝතමාලා නගරයේ කෞතුකාගාර ජාතික ද ආර්කියෝලොජියා සහ එට්නොලොජියා

ඔවුන්ගේ එකතුවේ මායා කෞතුක වස්තු සහිත කෞතුකාගාර රාශියක් ලොව පුරා ඇත. Mesoamerican Studies හි දියුණුව සඳහා වූ පදනම එහි මායා කෞතුකාගාර දත්ත ගබඩාවේ කෞතුකාගාර 250කට අධික සංඛ්‍යාවක් ලැයිස්තුගත කරයි,[33] සහ යුරෝපීය මායානිස්ට් සංගමය යුරෝපයේ පමණක් කෞතුකාගාර 50කට අඩුවෙන් ලැයිස්තුගත කරයි.[34]

මේකත් බලන්න

සංස්කරණය

මූලාශ්‍ර

සංස්කරණය
  1. ^ The Ancient Maya Kinship System, Per Hage. The University of New Mexico 2003
  2. ^ Restall and Asselbergs 2007, p. 4.
  3. ^ Restall and Gabbert 2017, p. 92–97.
  4. ^ Sharer and Traxler 2006, p. 26.
  5. ^ Thompson 1966, p. 25.
  6. ^ Foster 2002, p. 5.
  7. ^ Sharer and Traxler 2006, p. 29. Foster 2002, p. 5.
  8. ^ Marcus 2004b, pp. 342.
  9. ^ Taube 2004, p. 273.
  10. ^ Kristan-Graham and Kowalski 2007, pp. 13–14.
  11. ^ Lovell 2005, p. 17.
  12. ^ Sharer and Traxler 2006, pp. 46–47.
  13. ^ Rice and Rice 2009, p. 5.
  14. ^ Quezada 2011, p. 17.
  15. ^ Lovell 2000, p. 400.
  16. ^ Viqueira 2004, p. 21.
  17. ^ Sharer and Traxler 2006, pp. 34–36.
  18. ^ Fisher 2014, p. 196.
  19. ^ Sharer and Traxler 2006, pp. 81–82. Demarest 2004, pp. 130–38. Ross 2011, p. 75.
  20. ^ Adams, Brown and Culbert 1981, p. 1460.
  21. ^ Ross 2011, p. 75.
  22. ^ Colunga-García Marín and Zizumbo-Villarreal 2004, pp. S102–S103
  23. ^ Foster 2002, p. 310.
  24. ^ Foster 2002, pp. 310–11.
  25. ^ Foster 2002, pp. 311–312.
  26. ^ Foster 2002, p. 312.
  27. ^ Coe 1999, p. 243.
  28. ^ Coe 1999, p. 244.
  29. ^ Coe 1999, p. 245.
  30. ^ Coe 1999, pp. 245–46.
  31. ^ Coe 1999, p. 246.
  32. ^ Barquera, Rodrigo; Del Castillo-Chávez, Oana; Nägele, Kathrin; Pérez-Ramallo, Patxi; Hernández-Zaragoza, Diana Iraíz; Szolek, András; Rohrlach, Adam Benjamin; Librado, Pablo; Childebayeva, Ainash; Bianco, Raffaela Angelina; Penman, Bridget S. (2024-06-06). "Ancient genomes reveal insights into ritual life at Chichén Itzá". Nature (ඉංග්‍රීසි බසින්). 630 (8018): 912–919. Bibcode:2024Natur.630..912B. doi:10.1038/s41586-024-07509-7. ISSN 1476-4687.
  33. ^ Ros.
  34. ^ WAYEB.

ග්‍රන්ථ නාමාවලිය

සංස්කරණය
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=මායා_ශිෂ්ටාචාරය&oldid=723336" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි