කැලණිය රජ මහා විහාරය

කැලණිය රජ මහා විහාරය
කැලණිය රජ මහා විහාරය
	කැලණිය රජ මහා විහාරය
	ශ්‍රී ලංකාව තුල පිහිටීම
මූලික තොරතුරු
පිහිටීම	කැලණිය, ශ්‍රී ලංකාව
භූගෝලීය ඛණ්ඩාංක	06°57′11.3″N 79°55′06.7″E / 6.953139°N 79.918528°Eඛණ්ඩාංක: 06°57′11.3″N 79°55′06.7″E / 6.953139°N 79.918528°E
අනුබැඳියාව	බෞද්ධ
පිළිවෙත	ථේරවාද
නගර සභාව	කැලණිය
දිස්ත්‍රික්කය	ගම්පහ
පළාත	බස්නාහිර පලාත
පුද කළ වර්ෂය	580 BC (ආසන්නව වසර 2600ට පෙර)
උරුම නාමකරණය	පුරාවිද්‍යාත්මකව සංරක්ෂිත ස්ථානයක් (2007 පෙබරවාරි 23)

කැලණිය රජ මහා විහාරය හෝ කැලණිය පන්සල යනු ශ්‍රී ලංකාවෙහි ගම්පහ පරිපාලන දිස්ත්‍රික්කයේ කැළණි ගඟ අසබඩ කැලණිය ප්‍රදේශයේ පිහිටි බෞද්ධ විහාරස්ථානයකි. එය කොළඹට ඊසාන දෙසින් 11 km (6.8 mi) පමන දුරින් පිහිටා ඇත. මෙහි වත්මන් විහාරාධිපති (ප්‍රධාන පූජක) මහාචාර්ය කොල්ලුපිටියේ මහින්ද සංඝරක්ඛිත හිමියන්ය.

බෞද්ධ බැතිමතුන්ගේ විශ්වාසයට අනුව කැලණිය යනු ගෞතම බුදුරජාණන් වහන්සේගේ තෙවන මෙන්ම අවසන් ලංකාගමනයෙන් පාරිශුද්ධත්වයට පත් පුදබිමකි. බුදුරජාණන් වහන්සේගේ තෙවන ලංකාගමනය සිදුවූයේ බුද්ධත්වය පසක් කොටගෙන වසර 8 ක් ගතවූ කාලයේදීයි. එනයින් කැලණිය පුදබිමේ ඉතිහාසය ක්‍රි.පූ. 500 ක් තරම් ඈතට දිවෙන බවට සැලකිය හැක. මහාවංශයට අනුව, බුදු හිමි වැඩ සිට ධර්මය දේශනා කළ මැණික් එබ්බවූ ආසනයක් ^{[තහවුරු කර නොමැත]}නිධන් කොට කැලණියෙ ස්ථූපය ඉදිකරවා තිබේ.

බුදුන් හා සම්බන්ධය

මණිඅක්ඛිත නා රජුන්ගේ ආරාධනයෙන් බුද්ධත්වයෙන් වසර අටක් ඇවෑමෙන් එළඹුණු වෙසක් මස පුර පසළොස්වක දින අප මහා ගෞතම බුදුන් වහන්සේ කැලණියට සපැමිණියේ ලක්බිමට වැඩි තුන්වැනි සදහම් චාරිකාවට ඓතිහාසික සටහනක් තබමිනි.

බුදුන් වහන්සේගේ මෙම විදේශ සංචාරයට පන්සියයක් මහ රහතන් වහන්සේ ද එකතු වූහ. කැලණි පුරවරයේ මණිඅක්ඛිත නාග භවනට පැමිණි බුදුන් වහන්සේ සහ පන්සියයක් මහරහතන් වහන්සේ ගෞරව බහුමානයෙන් පිළිගැනීමට මණිඅක්‍ඛිත මහ නා රජාණන් සැදී පැහැදී බලා සිටියේ පුරවරය මහත් සේ අලංකාරවත් කරමිනි.

අසලින් ගලා බසිනා සුන්දර කැලණි නදියෙන් ජලස්නානය කළ බුදුන් වහන්සේ නා විමනේ මාණික්‍ය ආසනයේ සිට සද්ධර්මය දේශනා කළ සේක. බුදුන් වහන්සේ කැලණි රාජධානියේ දී ධර්මය දේශනා කළ ස්ථානයේ දී ඒ මාණික්‍ය ආසනය නිධන් කර කුඩා ස්තූපයක් ප්‍රථමයෙන් සෑදුවේ මණිඅක්‍ඛිත නා රජතුමා විසින් බව කියැවෙයි.

ඉතිහාසය

කැලණිය එදවස මාගම රාජ්‍යයට අවනත උප රාජ්‍යයක්ව පැවැති සමයේ එහි උප රජවරයකු වශයෙන් අභිෂේක ලද්දේ කැලණිතිස්ස නම් රජතුමාය. (ක්‍රි.පූ. 02 වන සියවස) රජතුමාගේ බිසව සමඟ තම සොයුරා වූ උත්තිය කුමරු ඇති කර ගත් ප්‍රේම සම්බන්ධයට වගකිවයුතු යැයි අස්ථානයේ සැකකළ කැලණිතිස්ස නම් මහ රහතන් වහන්සේ තෙල් කටාරමක බහා ගිනි ලා ඝාතනය කිරීමේ මහා පාපයට මහ මුහුද ගොඩ ගලා වටිනා මිනිස් ජීවිත මෙන්ම හත්ගව්වක වූ ගම් නියම්ගම් කෙත්වතු ආදී දෑ සුනු විසුණු වී ගියේ ය. නිමිතිකරුවන්ගේ උපදෙස් මත ‘දේවී නම්’ තම එකම දියණිය වියරු වැටුණු මහා සමුද්‍රයට බිලිදීමට සියල්ල සූදානම් විය. 16 වැනි වියේ පසුව ‘දේවී’ කුමාරිය තම මාතෘ භූමිය මේ මහා දිය රකුසාගෙන් ගලවා ගැනීමේ ඒකායන අභිප්‍රායෙන් තම ජීවිතය පරිත්‍යාග කිරීමට මොහොතකට හෝ නොපැකිලිව ඉදිරිපත් වූවා ය. ලාංකේය බිම එක්සේසත් කරමින් සම්බුදු සසුනේ පැවැත්ම වෙනුවෙන් අනූපමේය සේවයක් කළ විශිෂ්ට රාජෝත්තමයකු වූ දුටුගැමුණු මහා නිරිඳානන්ගේ උදාරතර මව වීමට තරම් භාග්‍ය ලද්දේ මේ වීර දියණිය ය. පසුව විහාර මහා දේවිය නමින් ප්‍රසිද්ධ වූයේ ඇයයි. එදා මේ දේවියගේ මහා පරිත්‍යාගය නිසා මේ බිම සාගර මහා සෝදා පාළුවෙන් වැලකිණි. අද අපට ඉතා ශෝචනීය අමිහිරි අත්දැකීමක් එක්කළ ‘සුනාමි’ ව්‍යසනය මෙන් වූ සාගරය ගොඩගැලීමේ පළමු අමිහිරි අත්දැකීම මේ කැලණි මහා සුනාමිය යි. කැලණිතිස්ස රජුගෙන් පසු කැලණි රාජ්‍යය අභාවයට පත් විය. පසුව දුටුගැමුණු රාජ්‍ය සමයේ (ක්‍රි.පු. 161 – 137 ) කැලණි විහාරයේ රහතන් වහන්සේ 500 ක් පමණ වැඩ සිටි බව මහා වංශයේ කියවෙයි. ක්‍රි.ව. 227 කණිෂ්ටතිස්ස රජතුමා කැලණි විහාරයට උපෝසථාගාරයක් කරවීය. මහා පරාක්‍රමබාහු (ක්‍රි.ව. 1153 – 1186) නිශ්ශංකමල්ල රජතුමා කැලණියේ වර්ධනයට කටයුතු කළහ.

විහාරයේ පසුබෑම සහ නැගුම

කාලිංග මාඝ ආක්‍රමණයේ දී කැලණි විහාරය විනාශ විය. පෘතුගීසි, ලන්දේසි යුගවලදී මෙම කැලණි විහාරය සහමුලින් විනාශ කර දමන ලදී.

වැලිවිට ශ්‍රී සරණංකර සංඝරාජ මා හිමිපාණන්ගේ අනුශාසනා පරිදි කීර්ති ශ්‍රී රාජසිංහ රජතුමා විසින් මාපිටිගම බුද්ධරක්‍ඛිත හිමියන්ට රාජ්‍ය භාණ්ඩාගාරයෙන් මුදල් ලබා දී කැලණි විහාරය නැවත ගොඩ නංවන ලදී. ඉතා සාර්ථකව ප්‍රතිසංස්කරණයන් නිම කළ සතුටට රජතුමා බුද්ධ රක්‍ඛිත හිමියන්ට තඹ සන්නසකින් කැලණි විහාරය පවරා දුන්නේ ය.

1779 වසරේ කැලණි වෙහෙර සෙල්ලිපියෙන් ඒ බව සනාථ වේ. කෝට්ටේ රාජ්‍ය සමයේ දී ධර්ම පරාක්‍රමබාහු රජු විසින් ක්‍රි.ව. 1509 දී පිහිටුවන ලද කල්‍යාණී ශිලා ලිපිය පසු කලෙක පෘතුගීසීන් විසින් කැබැලි අටකට කඩා බිඳ දැමූවද දැනට එය සකස් කර කැලණි විහාර භූමියේ සුරක්‍ෂිතව තබා ඇත.

කැලණි විහාරයේ පැරැණි බුද්ධ මන්දිරය මහනුවර යුගයේ කරවන ලද බව විශ්වාස කෙරෙයි. මෙහි ඇති සිතුවම් බු.ව. 2394 පමණ වූ මහනුවර යුගයට අයත් ය. අද දකින කැලණියේ අලුත් විහාරය ඉදිකිරීම ආරම්භ වන්නේ 1927 වර්ෂයේ ය. සෝලියස් මැන්දිස් නම් මහා කලා ශිල්පියා අඳින ලද විශිෂ්ට සිතුවම් පෙළ නිර්මාණය වන්නේ 1930 වසරේදීය.

කැලණි රජ මහා විහාරයට ආලෝකයක් එක්කළ බුද්ධ මන්දිරය ඉදිකිරීමට මූලික වන්නේ හෙලේනා විජයවර්ධන මැතිණියයි. වසර 19 ක් පමණ කාලයක් තිස්සේ ගොඩනැඟෙන මෙම විහාර මන්දිරය ඉදිවී අවසන් වන්නේ 1946 වසරේ දී ය.

කැලණි විහාරයේ සෑය අවසන් වරට ප්‍රතිසංස්කරණ කෙරෙන්නේ තුන්වැනි විජයබාහු රාජ්‍ය සමයේය. ධ්‍යානාගාර හැඩැති ස්තූපයේ උස අඩි 90 කි. වට ප්‍රමාණය අඩි 180 කි.

ජන ව්‍යවහාරයේ

තම දිවියේ දී එක්වරක් හෝ කැලණිය වන්දනාමාන කරගත යුතු බවට බෞද්ධ ජනහද කිඳා බැසගත් කියමනක් තිබේ. මෙම වදන කවියට ගීතයට කලාවට ද සම්බන්ධ වීමට තරම් ප්‍රබල වී ඇත. මහනුවර යුගයේ ලෝකුරු නයිදේ නමැති ජන කවියකු විසින් මෙම ප්‍රසිද්ධ වදන සහිත මෙම කවිය ලියා ඇත.

 පසන් ගෞතම මුනිඳු බුදු වී සාසනේ ලොව පැවැතියේ
 එසම්පත් ඇති අයත් යනවා මරුව සමඟින් උරුදියේ
 වසන් ඇති දා කරපු පින්මයි කැටුව යන්නේ පැහැදියේ
 උපන් දා සිට කරපු පව් නැත වරක් වැන්දොත් කැලණියේ

යටත් විජිත යුගය

පෘතුගීසි යුගය

පෘතුගීසි අධිරාජ්‍ය සමයේදී විහාරයේ ගොඩනැගිලි විනාශකර ඊට අයත් විශාල භූමි ප්‍රමාණයක් රාජසන්තක කරන ලදී.

ලන්දේසි යුගය

කෙසේ වෙතත් ලන්දේසි අධිරාජ්‍යය යටතේ පන්සලට නව ඉඩම් තෑගි ලෙස ලැබුණු බව පැවසේ. කීර්ති ශ්‍රී රාජසිංහ රජුගේ අනුග්‍රහය යටතේ විහාරය යලි ගොඩනංවන ලදී. ^{[තහවුරු කර නොමැත]}