විකිපීඩියා

සිම්බාබ්වේ හි ඉතිහාසය

(සිම්බාබ්වේ ඉතිහාසය වෙතින් යළි-යොමු කරන ලදි)

පූර්ව යටත් විජිත යුගය සංස්කරණය

පුරාවිද්‍යා වාර්තා අනුව වර්තමාන සිම්බාබ්වේ පුරාවිද්‍යා මානව ජනාවාස අවම වශයෙන් වසර 500,000කට පෙර විය.[1] සිම්බාබ්වේ හි මුල්ම දන්නා වැසියන් බොහෝ විට ඊතල සහ ගුහා සිතුවම්වල උරුමයක් ඉතිරි කළ සැන් ජනයා විය හැකිය. ආසන්න වශයෙන් වසර 2,000කට පෙර, බන්ටු ව්‍යාප්තිය අතරතුර ප්‍රථම බන්ටු කතා කරන ගොවීන් පැමිණියේය.[2][3]

මහා සිම්බාබ්වේ කුළුණු

ප්‍රොටෝ-ෂෝනා භාෂා කතා කරන සමාජයන් ප්‍රථමයෙන් මතු වූයේ සිම්බාබ්වේ උස්බිම් කරා යාමට පෙර 9 වැනි සියවසේ මැද ලිම්පෝපෝ ගංගා නිම්නයේ ය. සිම්බාබ්වේ සානුව 10 වැනි සියවසේ පමණ ආරම්භ වූ පසුකාලීන ෂෝනා රාජ්‍යවල කේන්ද්‍රස්ථානය බවට පත් විය. 10 වන ශතවර්ෂයේ මුල් භාගයේදී, ඉන්දියානු සාගර වෙරළ තීරයේ අරාබි වෙළඳුන් සමඟ වෙළඳාම වර්ධනය වූ අතර, 11 වන සියවසේදී මාපුංගුබ්වේ රාජධානිය දියුණු කිරීමට උපකාරී විය. මෙය 13 සිට 15 වන ශතවර්ෂ වලදී කලාපයේ ආධිපත්‍යය දැරූ ෂෝනා ශිෂ්ටාචාරයේ පූර්වගාමියා වූ අතර, මහා සිම්බාබ්වේ, මස්විංගෝ අසල සහ අනෙකුත් කුඩා ස්ථානවල නටබුන් මගින් සාක්ෂි දරයි. ප්‍රධාන පුරාවිද්‍යා භූමිය අද්විතීය වියළි ගල් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයක් භාවිතා කර ඇත. පෘතුගාලයේ සිට ප්‍රථම යුරෝපීය ගවේෂකයන් පැමිණෙන විට සිම්බාබ්වේහි වර්ධනය වී තිබූ වෙළඳ රාජ්‍ය මාලාවක පළමු ස්ථානය මාපුන්ගුබ්වේ රාජධානිය විය. මෙම රාජ්‍යයන් රෙදි සහ වීදුරු සඳහා රන්, ඇත්දළ සහ තඹ වෙළඳාම් කරන ලදී.[4]

1220 වන විට සිම්බාබ්වේ රාජධානිය මාපුංගුබ්වේ ග්‍රහණය කර ගත්තේය. මෙම ෂෝනා රාජ්‍යය මාපුංගුබ්වේගේ ගල් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය මත තවදුරටත් පිරිපහදු කර පුළුල් විය. 1450 සිට 1760 දක්වා, මුටාපා රාජධානිය වත්මන් සිම්බාබ්වේ ප්‍රදේශයේ වැඩි ප්‍රදේශයක් සහ මධ්‍යම මොසැම්බික්හි කොටස් පාලනය කළේය. එය මුතාපා අධිරාජ්‍යය ඇතුළු බොහෝ නම් වලින් හඳුන්වනු ලබන අතර, මුවේන් මුතාපා හෝ මොනොමොටපා වගේ "මුංහුමුටපා" ලෙසද හැඳින්වේ, සහ අරාබි සහ පෘතුගාලය සමඟ එහි උපායමාර්ගික වෙළඳ මාර්ග සඳහා ප්‍රසිද්ධ විය. පෘතුගීසීන් මෙම බලපෑම ඒකාධිකාරී කිරීමට උත්සාහ කළ අතර 17 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී අධිරාජ්‍යය බිඳ වැටීමට ආසන්න වූ යුද්ධ මාලාවක් ආරම්භ කරන ලදී.[4]

අභ්‍යන්තරයේ යුරෝපීය පැමිණීම වැඩි වීමට සෘජු ප්‍රතිචාරයක් ලෙස නව ෂෝනා රාජ්‍යයක් මතු වූ අතර එය රොස්වි අධිරාජ්‍යය ලෙස හැඳින්වේ. සියවස් ගණනාවක යුධමය, දේශපාලනික සහ ආගමික සංවර්ධනය මත විශ්වාසය තබමින්, රොස්වි (අර්ථය "විනාශ කරන්නන්") 1683 දී පෘතුගීසීන් සිම්බාබ්වේ සානුවෙන් නෙරපා හරින ලදී. 1821 දී පමණ ඛුමාලෝ වංශයේ සූලු ජෙනරාල් ම්සිලිකාසි ෂකා රජුට එරෙහිව සාර්ථකව කැරලි ගසා ඔහුගේම වංශයක් පිහිටුවා ගත්තේය.එන්ඩෙබෙල් ට්‍රාන්ස්වාල් වෙත උතුරු දෙසට සටන් කළ අතර, ඔවුන්ගේ අවදියේදී විනාශයේ මාවතක් ඉතිරි කර එම්ෆෙකේන් ලෙස හැඳින්වෙන පුළුල් විනාශයක යුගයක් ආරම්භ කළේය. 1836 දී ලන්දේසි ට්‍රෙක්බෝර්ස් ට්‍රාන්ස්වාල් වෙත එක් වූ විට, ඔවුන් ට්ස්වානා බැරොලොන්ග් රණශූරයන්ගේ සහ ග්‍රික්වා කමාන්ඩෝ භටයන්ගේ සහාය ඇතිව ගෝත්‍රය තවත් උතුරු දෙසට ධාවනය කළහ. 1838 වන විට එන්ඩෙබෙල් අනෙකුත් කුඩා ෂෝනා රාජ්‍යයන් සමඟ රොස්වි අධිරාජ්‍යය යටත් කර ගෙන ඒවා යටත් රාජ්‍ය බවට පත් කළේය.[5]

විලියම් කෝන්වාලිස් හැරිස්, 1836 විසින් නිරූපණය කරන ලද මාටබෙල් ක්‍රල් එකක්

1840 දී ඔවුන්ගේ ඉතිරි දකුණු අප්‍රිකානු ඉඩම් අහිමි වීමෙන් පසු, ම්සිලිකාසි සහ ඔහුගේ ගෝත්‍රය වර්තමාන සිම්බාබ්වේ නිරිත දෙසින් මාටබෙල්ලන්ඩ් ලෙස හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයේ ස්ථිරවම පදිංචි වූ අතර, ඔවුන්ගේ අගනුවර ලෙස බුලවායෝ පිහිටුවා ගත්හ. ම්සිලිකාසි පසුව ඔහුගේ සමාජය ෂාකාට සමාන රෙජිමේන්තු ක්‍රාල් සහිත හමුදා පද්ධතියකට සංවිධානය කළේය, එය තවදුරටත් බෝයර් ආක්‍රමණ මැඩපැවැත්වීමට තරම් ස්ථාවර විය. ම්සිලිකාසි 1868 දී මිය ගියේය. ප්‍රචණ්ඩ බල අරගලයකින් පසුව, ඔහුගේ පුත් ලොබෙන්ගුල ඔහුගෙන් පසුව පත් විය.

යටත් විජිත යුගය සහ රොඩේසියාව (1888-1964) සංස්කරණය

යුනියන් ජැක් 1890 සැප්තැම්බර් 13 වන දින සාලිස්බරි බලකොටුවට ඉහළින් ඇති කරන ලදී.

1880 ගණන්වලදී, යුරෝපීය යටත් විජිතවාදීන් සිසිල් රෝඩ්ස්ගේ බ්‍රිතාන්‍ය දකුණු අප්‍රිකා සමාගම (1889 දී වරලත්) සමඟ පැමිණියහ. 1888 දී, රෝඩ්ස් එන්ඩෙබෙල් ජනයාගේ ලොබෙන්ගුලා රජුගෙන් පතල් අයිතිය සඳහා සහනයක් ලබා ගත්තේය.[6] ඔහු මෙම සහනය ඉදිරිපත් කළේ මාටබෙල්ලන්ඩ් සහ මශෝනලන්ඩ් වැනි එහි යටත් රාජ්‍යයන් හරහා සමාගමට රාජකීය ප්‍රඥප්තියක් ලබා දීමට එක්සත් රාජධානියේ රජය පෙළඹවීම සඳහා ය.[7] රොඩ්ස් 1890 දී මෙම ලේඛනය භාවිතා කළේ, හොඳින් සන්නද්ධ බ්‍රිතාන්‍ය දකුණු අප්‍රිකානු පොලිසිය (BSAP) විසින් ආරක්ෂා කරන ලද යුරෝපීයයන් කණ්ඩායමක් වන Pioneer Column, මාටබෙල්ලන්ඩ් හරහා සහ ෂෝනා ප්‍රදේශය තුළට සාලිස්බරි බලකොටුව (වර්තමානයේ හරාරේ) පිහිටුවීමට සහ එමගින් සමාගමක් පිහිටුවීමට සාධාරණීකරණය කිරීමට ය. ප්‍රදේශය පාලනය කරයි. 1893 සහ 1894 දී, ඔවුන්ගේ නව මැක්සිම් තුවක්කු ආධාරයෙන්, BSAP පළමු මාටබේලේ යුද්ධයේදී එන්ඩෙබෙල් පරාජය කිරීමට ඉදිරියට යනු ඇත. රෝඩ්ස් ඊට අමතරව ලිම්පෝපෝ ගඟ සහ එවකට "සැම්බේසියාව" ලෙස හැඳින්වූ ටැන්ගානිකා විල අතර ඇති සියලුම භූමි ප්‍රදේශ ආවරණය වන පරිදි සමාන සහන සාකච්ඡා කිරීමට අවසර ඉල්ලා සිටියේය.[7] ඉහත සඳහන් සහන සහ ගිවිසුම් වල නියමයන්ට අනුකූලව,[7] මහා ජනාවාස කිරීම දිරිමත් කරන ලද අතර, ශ්‍රමය කෙරෙහි මෙන්ම වටිනා ලෝහ සහ අනෙකුත් ඛනිජ සම්පත් කෙරෙහි බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය පවත්වාගෙන ගියේය.[8]

1893 ඔක්තෝබර් 25 ෂැංගනි සටන

1895 දී, BSAC විසින් රෝඩ්ස්ගේ ගෞරවය පිණිස භූමිය සඳහා "රොඩේෂියා" යන නම භාවිතා කරන ලදී. 1898 දී "සදර්න් රොඩේෂියා" යනු සැම්බේසිට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශයේ නිල නාමය බවට පත් විය,[9][10] එය පසුව "සිම්බාබ්වේ" යන නම ලබා ගත්තේය. උතුරේ කලාපය, වෙනම පරිපාලනය, පසුව උතුරු රොඩේසියාව (වර්තමාන සැම්බියාව) ලෙස නම් කරන ලදී. දකුණු අප්‍රිකානු ජනරජයේ රෝඩ්ස්ගේ අනුග්‍රහය ලත් ව්‍යසනකාරී ජේම්සන් වැටලීමෙන් ටික කලකට පසු, එන්ඩෙබෙල් ඔවුන්ගේ ප්‍රචලිත ආගමික නායකයා වන මිලිමෝ විසින් නායකත්වය දුන් සුදු පාලනයට එරෙහිව කැරලි ගැසීය. 1896-1897 දෙවන මතබේලේ යුද්ධය මිලිමෝ ඇමරිකානු බාලදක්ෂ ෆෙඩ්රික් රසල් බර්න්හැම් විසින් ඝාතනය කරන තෙක් 1896 දක්වා මාටබෙල්ලන්ඩ් හි පැවතුනි. ෂෝනා උද්ඝෝෂකයින් 1896 සහ 1897 වකවානුවේ සමාගම් පාලනයට එරෙහිව අසාර්ථක කැරලි (චිමුරෙන්ගා ලෙස හැඳින්වේ) සිදු කළහ.[තහවුරු කර නොමැත] මෙම අසාර්ථක කැරලි වලින් පසුව, රෝඩ්ස් පරිපාලනය එන්ඩෙබෙල් සහ Shona කණ්ඩායම් යටත් කර ගත් අතර යුරෝපීයයන්ට අනුග්‍රහය දක්වන අසමානුපාතික පක්ෂග්‍රාහීත්වයකින් භූමිය සංවිධානය කළේය. බොහෝ ආදිවාසී ජනතාව.[11]

රැජිනගේ චිත්‍රය රොඩේසියානු මුදල් නෝට්ටු සහ කාසිවල දක්නට ලැබේ

එක්සත් රාජධානිය 1923 සැප්තැම්බර් 12 දින දකුණු රොඩේෂියාව ඈඳා ගත්තේය.[12][13][14][15] ඈඳා ගැනීමෙන් ටික කලකට පසු, 1923 ඔක්තෝබර් 1 දින, දකුණු රොඩේෂියාවේ නව ජනපදය සඳහා වූ පළමු ව්‍යවස්ථාව බලාත්මක විය.[14][16] නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ, 1922 ජනමත විචාරණයකින් පසුව දකුණු රොඩේෂියාව ස්වයං පාලන බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතයක් බවට පත් විය. 20 වැනි සියවසේ මුල් භාගයේ පැවති ලෝක යුද්ධ දෙකේදී එක්සත් රාජධානිය වෙනුවෙන් සියලුම ජාතීන්ට අයත් රොඩේසියානුවන් සේවය කළහ. සුදු ජනගහණයට සමානුපාතිකව, බ්‍රිතාන්‍යය ඇතුළු අධිරාජ්‍යයේ වෙනත් ඕනෑම ප්‍රදේශයකට වඩා දකුණු රොඩේෂියාව පළමු හා දෙවන ලෝක යුද්ධ දෙකටම ඒක පුද්ගල දායකත්වය ලබා දුන්නේය.[17]

1930 ඉඩම් බෙදීමේ පනත මගින් කළු ජාතික ඉඩම් හිමිකම රටේ ඇතැම් කොටස්වලට සීමා කරන ලද අතර, සුදු සුළුතරය මිලදී ගැනීම සඳහා පමණක් විශාල ප්‍රදේශ වෙන් කරන ලදී. ශීඝ්‍රයෙන් ඉහළ යන අසමානතාවයට තුඩු දුන් මෙම පනත, පසුව ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහා නිතර කෙරෙන ඉල්ලීම්වලට විෂය විය.[18] 1953 දී, අප්‍රිකානු විරෝධය හමුවේ,[19] බ්‍රිතාන්‍යය, දකුණු රොඩේසියාව අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම ආධිපත්‍යය දැරූ අවාසනාවන්ත මධ්‍යම අප්‍රිකානු සම්මේලනයේ රොඩේෂියාවරුන් දෙදෙනා නයසාලන්ඩ් (මලාවි) සමඟ ඒකාබද්ධ කළේය. වර්ධනය වන අප්‍රිකානු ජාතිකවාදය සහ සාමාන්‍ය විසම්මුතිය, විශේෂයෙන් නයසාලන්ඩ් හි, 1963 දී සංගමය විසුරුවා හැරීමට බ්‍රිතාන්‍යය පොළඹවන ලද අතර එය වෙනම බෙදීම් තුනක් ඇති කළේය. බහු වාර්ගික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය අවසානයේ උතුරු රොඩේෂියාවට සහ නයසලන්තයට හඳුන්වා දෙන ලද අතර, යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති දකුණු රොඩේසියානුවන් සුළුතර පාලනයක් භුක්ති විඳිමින් සිටියේය.[11]

අප්‍රිකාවේ බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතකරණය.

සැම්බියානු නිදහසෙන් පසුව (ඔක්තෝබර් 1964 සිට ක්‍රියාත්මක වේ), සාලිස්බරි හි ඉයන් ස්මිත්ගේ රොඩේසියානු පෙරමුණ රජය 1964 දී "දකුණු" යන නාමය ඉවත් කළේය (වරක් උතුරු රොඩේසියාව එහි නම සැම්බියාව ලෙස වෙනස් කර ඇත, රොඩේෂියා යන නමට පෙර දකුණු යන වචනය අනවශ්‍ය වූ අතර රට සරල විය. පසුව රොඩේෂියාව ලෙස හඳුන්වනු ලැබීය. "බහුතර පාලනයට පෙර නිදහසක් නැත" යන මෑතදී අනුගමනය කරන ලද බ්‍රිතාන්‍ය ප්‍රතිපත්තිය ඵලදායී ලෙස ප්‍රතික්ෂේප කිරීමේ අභිප්‍රාය ඇතිව, ස්මිත් 1965 නොවැම්බර් 11 දින එක්සත් රාජධානියේ සිට ඒකපාර්ශ්වික නිදහස් ප්‍රකාශයක් (UDI) නිකුත් කළේය. කැරලිකාර බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතයක් විසින් අනුගමනය කරන ලද පළමු පාඨමාලාව මෙය විය. 1776 ඇමරිකානු ප්‍රකාශය, ස්මිත් සහ අනෙකුත් අය ඇත්ත වශයෙන්ම කියා සිටියේ ඔවුන්ගේම ක්‍රියාවන්ට සුදුසු පූර්වාදර්ශයක් සැපයූ බවයි.[17]

ස්වාධීනත්වය සහ සිවිල් යුද්ධය පිළිබඳ ප්‍රකාශය (1965-1980) සංස්කරණය

එක්සත් රාජධානිය රොඩේසියානු ප්‍රකාශය කැරැල්ලේ ක්‍රියාවක් ලෙස සැලකූ නමුත් බලහත්කාරයෙන් පාලනය නැවත ස්ථාපිත කළේ නැත. බ්‍රිතාන්‍ය රජය 1966 සහ 1968 දී ස්මිත්ගේ පරිපාලනය සමඟ අසාර්ථක සාකච්ජා පැවැත්වීමට නියමිතව තිබියදී රොඩේෂියාවට එරෙහිව සම්බාධක පැනවීම සඳහා එක්සත් ජාතීන්ට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කළේය. 1966 දෙසැම්බර් මාසයේදී, ස්වාධීන රාජ්‍යයක් මත පළමු අනිවාර්ය වෙළඳ සම්බාධක පැනවීමට එම සංවිධානය එකඟ විය.[20] මෙම සම්බාධක 1968 දී නැවත පුළුල් කරන ලදී.[20]

කොමියුනිස්ට් බලවතුන් සහ අසල්වැසි අප්‍රිකානු ජාතීන් විසින් සක්‍රීයව සහාය දක්වන ජෝෂුවා න්කොමෝගේ සිම්බාබ්වේ අප්‍රිකානු මහජන සංගමය (ZAPU) සහ රොබට් මුගාබේගේ සිම්බාබ්වේ අප්‍රිකානු ජාතික සංගමය (ZANU) රොඩේෂියාවේ ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු ආන්ඩුවට එරෙහිව ගරිල්ලා මෙහෙයුම් ආරම්භ කළ විට සිවිල් යුද්ධයක් ඇති විය. ZAPU හට සෝවියට් සංගමය, වෝර්සෝ ගිවිසුම සහ කියුබාව වැනි ආශ්‍රිත ජාතීන් විසින් සහාය දක්වන ලද අතර මාක්ස්වාදී-ලෙනින්වාදී මතවාදයක් අනුගමනය කරන ලදී; මේ අතර ZANU මාඕවාදය සහ මහජන චීන සමූහාණ්ඩුවේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායම සමඟ පෙලගැසී ඇත. පෙර වසරේ ජනමත විචාරණයේ ප්‍රතිඵල අනුව 1970 දී ස්මිත් රොඩේෂියාව ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කළ නමුත් මෙය ජාත්‍යන්තරව පිළිගැනීමට ලක් නොවීය. මේ අතර, රොඩේෂියාවේ අභ්‍යන්තර ගැටුම උත්සන්න වූ අතර, අවසානයේ ඔහුට සටන්කාමී කොමියුනිස්ට්වාදීන් සමඟ සාකච්ඡා ආරම්භ කිරීමට සිදු විය.

1978 මාර්තු මාසයේදී ස්මිත්, බිෂොප් ආබෙල් මුසොරෙවාගේ නායකත්වයෙන් යුත් අප්‍රිකානු නායකයින් තිදෙනෙකු සමඟ එකඟතාවයකට පැමිණි අතර, ඔවුන් ද්විවාර්ගික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කිරීම සඳහා සුදු ජාතිකයින් සුවපහසු ලෙස මුල් බැස ගැනීමට ඉදිරිපත් විය. අභ්‍යන්තර බේරුම්කරණයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, එක්සත් අප්‍රිකානු ජාතික කවුන්සිලය (UANC) බහුතර පාර්ලිමේන්තු ආසන සංඛ්‍යාවක් රැගෙන 1979 අප්‍රේල් මාසයේදී මැතිවරණය පැවැත්විණි. 1979 ජූනි 1 වන දින UANC ප්‍රධානියා වූ මුසොරෙවා අගමැති වූ අතර රටේ නම සිම්බාබ්වේ රොඩේෂියා ලෙස වෙනස් විය. අභ්‍යන්තර බේරුම්කරණය රොඩේසියානු ආරක්ෂක හමුදා, සිවිල් සේවය, අධිකරණය සහ පාර්ලිමේන්තු ආසනවලින් තුනෙන් එකක් සුදු ජාතිකයින්ට භාර දුන්නේය.[21] ජූනි 12 වෙනිදා, එක්සත් ජනපද සෙනෙට් සභාව කලින් රොඩේසියාව මත ආර්ථික පීඩනය ඉවත් කිරීමට ඡන්දය දුන්නේය.

1979 අගෝස්තු 1 සිට 7 දක්වා සැම්බියාවේ ලුසාකා හි පැවති පස්වන පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය රාජ්‍ය නායක රැස්වීමෙන් පසුව, බ්‍රිතාන්‍ය රජය ලැන්කැස්ටර් හවුස් හි ව්‍යවස්ථා සම්මන්ත්‍රණයකට සහභාගී වන ලෙස මුසොරෙවා, මුගාබේ සහ න්කොමෝට ආරාධනා කළේය. සමුළුවේ අරමුණ වූයේ ස්වාධීන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක කොන්දේසි පිළිබඳව සාකච්ඡා කර එකඟතාවකට පැමිණීම සහ සිම්බාබ්වේ රොඩේසියාවට නීතිමය ස්වාධීනත්වය කරා යාමට ඉඩ සලසන බ්‍රිතාන්‍ය අධිකාරිය යටතේ අධීක්‍ෂණය කරන ලද මැතිවරණ සඳහා විධිවිධාන සැලසීමයි.[22] එක්සත් රාජධානියේ විදේශ හා පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය කටයුතු පිළිබඳ රාජ්‍ය ලේකම් සාමිවරයා වන කැරිංටන් මහතාගේ ප්‍රධානත්වයෙන්, මෙම සාකච්ඡා 1979 සැප්තැම්බර් 10 සිට දෙසැම්බර් 15 දක්වා පැවැත්වුණු අතර, සම්පූර්ණ සැසිවාර 47ක් සම්පාදනය විය.[22] 1979 දෙසැම්බර් 21 දින, නියෝජනය කරන සෑම ප්‍රධාන උනන්දුවක් දක්වන නියෝජිතයන් ලැන්කැස්ටර් හවුස් ගිවිසුමට එළැඹි අතර, ගරිල්ලා යුද්ධය ඵලදායී ලෙස අවසන් කරන ලදී.[23][24]

1979 දෙසැම්බර් 11 දින, රොඩේසියානු සභාව බි්රතාන්‍ය යටත් විජිත තත්ත්වයට ආපසු යාමට 90 ට බිංදු ලෙස ඡන්දය ප්‍රකාශ කළේය. 1979 දෙසැම්බර් 12 වන දින නව ආණ්ඩුකාරවරයා වූ ක්‍රිස්ටෝපර් සෝම්ස්ගේ පැමිණීමත් සමඟ බ්‍රිතාන්‍යය දකුණු රොඩේෂියාවේ යටත් විජිතයක් ලෙස සිම්බාබ්වේ රොඩේෂියාව විධිමත් ලෙස පාලනය කළේය. බ්‍රිතාන්‍යය දෙසැම්බර් 12 දින සහ එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය දෙසැම්බර් 16 දින සම්බාධක ඉවත් කරන ලදී.[25][26] 1980 පෙබරවාරි මැතිවරණයේදී මුගාබේ සහ ZANU පක්ෂය විශිෂ්ට ජයග්‍රහණයක් ලබා ගත්හ.[27] බ්‍රිතාන්‍යයේ නියෝජිතයා ලෙස චාල්ස් කුමරු 1980 අප්‍රේල් මස හරාරේ හි පැවති උත්සවයකදී නව සිම්බාබ්වේ රාජ්‍යයට නිල වශයෙන් නිදහස ලබා දුන්නේය.[28]

නිදහස් යුගය (1980–වර්තමානය) සංස්කරණය

සිම්බාබ්වේ බහුමාන දරිද්‍රතා දර්ශකයේ ප්‍රවණතා, 1970-2010

සිම්බාබ්වේ නිදහසින් පසු එහි පළමු ජනාධිපතිවරයා වූයේ කානාන් බනානා ය, එය මුලින් රාජ්‍ය නායකයා ලෙස ප්‍රධාන වශයෙන් චාරිත්‍රානුකූල භූමිකාවක් විය. මුගාබේ රටේ පළමු අගමැති සහ රජයේ ප්‍රධානියා විය.[29] 1980 දී සැමෝරා මචෙල් මුගාබේට පැවසුවේ සිම්බාබ්වේ යනු "අප්‍රිකාවේ මැණික" බවයි, නමුත් "එය කැළැල් කරන්න එපා!".[30][31][32]

ස්ථාන 32ක් සඳහා නව නම් 1982 අප්‍රේල් 18 දින ගැසට් කරන ලදී[33] සහ 1984 පෙබරවාරි වන විට ගංගා තුනක් (උම්නියාටි/මුන්‍යාති; ලුන්ඩි/රුන්ඩේ; නුආනෙට්සි/මුවෙනිසි) සහ යටත් විජිත නම් වලින් වෙනස් කිරීම් 42ක් ඇතුළත් විය.(සැලිස්බරි/හරාරේ; එන්කල්ඩෝර්න්/චිව්හු; එසෙක්ස්වේල්/එසිගොඩිනි; වික්ටෝරියා කොටුව/මැස්වින්ගෝ වැනි)[34]

ෂෝනා අත්පත් කර ගැනීමක් ලෙස සැලකෙන දෙයට විරුද්ධත්වය වහාම මාටබෙල්ලන්ඩ් අවට පුපුරා ගියේය. මාටබේලේ නොසන්සුන්තාවය ගුකුරාහුන්ඩි (ශෝනා: 'වසන්ත වර්ෂාවට පෙර පිදුරු සෝදා හරින මුල් වර්ෂාව') ලෙසින් හඳුන්වනු ලැබූ දෙයට හේතු විය.[35] මුගාබේ වෙත සෘජුවම වාර්තා කළ උතුරු කොරියානු-පුහුණු ප්‍රභූ ඒකකයක් වන පස්වන බළකාය,[36] මාටබෙල්ලන්ඩ් වෙත ඇතුළු වූ අතර, "විසංමවාදීන්ට" සහාය දක්වන බවට චෝදනා එල්ල වූ සිවිල් වැසියන් දහස් ගණනක් සමූලඝාතනය කරන ලදී.[36][37] පස් අවුරුදු ගුකුරාහුන්ඩි ව්‍යාපාරය තුළ මියගිය සංඛ්‍යාව සඳහා ඇස්තමේන්තු 3,750[38] සිට 80,000 දක්වා පරාසයක පවතී.[37][39] තවත් දහස් ගණනක් හමුදා කඳවුරුවල වධ හිංසාවලට ලක් විය.[40][41] න්කොමෝ සහ මුගාබේ ඔවුන්ගේ පක්ෂ ඒකාබද්ධ කරමින් සිම්බාබ්වේ අප්‍රිකානු ජාතික සංගමය - දේශප්‍රේමී පෙරමුණ (ZANU-PF) නිර්මාණය කරමින් සමගි ගිවිසුමකට එළඹීමෙන් පසුව 1987 දී මෙම ව්‍යාපාරය නිල වශයෙන් අවසන් විය.[36][42][43] 1990 මාර්තු මැතිවරණයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මුගාබේ සහ ZANU-PF පක්ෂය තරඟ කළ ආසන 120 න් 117 කට හිමිකම් කියන තවත් ජයග්‍රහණයක් අත්කර දුන්නේය.[44][45]

1990 ගනන් වලදී, සිසුන්, වෘත්තීය සමිතිකරුවන් සහ අනෙකුත් කම්කරුවන් මුගාබේ සහ ZANU-PF පක්ෂ ප්‍රතිපත්ති කෙරෙහි ඔවුන්ගේ වැඩෙන අතෘප්තිය ප්‍රකාශ කිරීමට බොහෝ විට ප්‍රදර්ශනය කළහ. 1996 දී රාජ්‍ය සේවකයන්, හෙදියන් සහ කනිෂ්ඨ වෛද්‍යවරු වැටුප් ප්‍රශ්න මුල් කරගනිමින් වැඩවර්ජනයක නිරත වූහ.[46] ජනගහනයේ සාමාන්‍ය සෞඛ්‍යය ද සැලකිය යුතු ලෙස පහත වැටීමට පටන් ගත්තේය; 1997 වන විට ඇස්තමේන්තු කර ඇති පරිදි ජනගහනයෙන් 25%ක් දකුණු අප්‍රිකාවේ බොහෝ ප්‍රදේශවලට බලපාන වසංගතයක් තුළ HIV ආසාදනය වී ඇත.[47][48] 1997 දී පමණ ZANU-PF ආන්ඩුව සඳහා ඉඩම් යලි බෙදා හැරීම ප්‍රධාන ගැටලුව ලෙස නැවත මතු විය. 1980 ගණන්වල සිට "කැමැත්ත-ගැනුම්කරු-කැමැත්ත-විකිණුම්කරු" ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණ වැඩසටහනක් පැවතුනද, 0.6% පමණ වූ සුලුතර සුදු සිම්බාබ්වේ ජනගහනය දිගටම පැවතුනි. රටේ වඩාත්ම සාරවත් කෘෂිකාර්මික භූමියෙන් 70% ක් අල්ලාගෙන සිටිති.[49]

2000 දී, රජය සිය වේගවත් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණ වැඩසටහන සමඟ ඉදිරියට තල්ලු විය, එය අනිවාර්ය ඉඩම් අත්පත් කර ගැනීම සම්බන්ධ ප්‍රතිපත්තියක් වන අතර එය සුළුතර සුදු ජනගහනයේ සිට බහුතර කළු ජනගහනයට ඉඩම් නැවත බෙදා හැරීම අරමුණු කර ගෙන ඇත.[50] සුදු ගොවිබිම් රාජසන්තක කිරීම, අඛණ්ඩ නියඟ, සහ බාහිර මූල්‍ය හා අනෙකුත් ආධාරවල බරපතල පහත වැටීම සාම්ප්‍රදායිකව රටේ ප්‍රමුඛතම අපනයන-නිෂ්පාදන අංශය වූ කෘෂිකාර්මික අපනයනවල තියුනු පහත වැටීමකට හේතු විය.[50] ස්වාධීන කළු ගොවීන් 58,000 ක් පමණ කුඩා පරිමාණයේ උත්සාහයන් තුළින් ගිලිහී ගිය මුදල් බෝග ක්ෂේත්‍ර පුනර්ජීවනය කිරීමේ සීමිත සාර්ථකත්වයක් අත්විඳ ඇත.[51]

ජනාධිපති මුගාබේ සහ ZANU-PF පක්ෂ නායකත්වය පුළුල් පරාසයක ජාත්‍යන්තර සම්බාධකවලට හසු විය.[52] 2002 දී, නොසැලකිලිමත් ගොවිපල අත්පත් කර ගැනීම් සහ අමු මැතිවරණ විකෘති කිරීම් හේතුවෙන් ජාතිය පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය ජාතීන්ගේ සංවිධානයෙන් අත්හිටුවන ලදී.[53] ඊළඟ වසරේ, සිම්බාබ්වේ නිලධාරීන් ස්වේච්ඡාවෙන් එහි පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය සාමාජිකත්වය අවසන් කරන ලදී.[54] 2001 දී එක්සත් ජනපදය සිම්බාබ්වේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සහ ආර්ථික ප්‍රතිසාධන පනත (ZDERA) පනවන ලදී. එය 2002 දී ක්‍රියාත්මක වූ අතර සිම්බාබ්වේ රජයට ණය ලබා දීම අත්හිටුවා ඇත.[55]

2003 වන විට රටේ ආර්ථිකය කඩා වැටිලා. සිම්බාබ්වේ මිලියන 11 ක ජනගහනයෙන් හතරෙන් එකක් පමණ රට හැර ගොස් ඇති බවට ගණන් බලා ඇත. ඉතිරි සිම්බාබ්වේ වැසියන්ගෙන් හතරෙන් තුනක් දිනකට එක්සත් ජනපද ඩොලරයකට වඩා අඩුවෙන් ජීවත් විය.[56] 2005 මැතිවරණයෙන් පසුව, ආන්ඩුව "මුරම්බට්ස්විනා මෙහෙයුම" ආරම්භ කරන ලද අතර, නගර සහ නගරවල පැනනගින නීතිවිරෝධී වෙලඳපොලවල් සහ මුඩුක්කු මැඩලීමේ උත්සාහයක් වන අතර, නාගරික දිළිඳුන්ගෙන් සැලකිය යුතු කොටසකට නිවාස අහිමි විය.[57][58] ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් වැනි විවේචකයන්ට අනුව, බලධාරීන් තවමත් ඔවුන්ගේ ප්‍රකාශයන් නිසි ලෙස සනාථ කර නැතත්, සිම්බාබ්වේ රජය මෙම මෙහෙයුම විස්තර කර ඇත්තේ ජනගහනයට යහපත් නිවාස ලබා දීමේ උත්සාහයක් ලෙස ය.[59]

2008 ජූනි මාසයේ සිම්බාබ්වේ හි ආහාර අනාරක්ෂිත බව පෙන්වන සිතියම

2008 මාර්තු 29 සිම්බාබ්වේ පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයක් සමඟ ජනාධිපතිවරණයක් පැවැත්වීය. මෙම මැතිවරණයේ ප්‍රතිඵල සති දෙකකට අත්හිටුවන ලද අතර, ඉන් පසුව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී වෙනසක් සඳහා වූ ව්‍යාපාරය - Tsvangirai (MDC-T) පාර්ලිමේන්තුවේ පහළ මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ එක ආසනයක බහුතර බලයක් ලබා ගෙන ඇති බව සාමාන්‍යයෙන් පිළිගැනුණි.[60] 2008 සැප්තැම්බරයේදී, ෂ්වන්ගිරායි සහ ජනාධිපති මුගාබේ අතර බලය බෙදාගැනීමේ ගිවිසුමකට එළැඹුණු අතර, හිටපු අයට අගමැති ධුරය දැරීමට අවසර දුන්නේය. ඔවුන්ගේ දේශපාලන පක්ෂ අතර ඇති අමාත්‍ය මතභේද හේතුවෙන්, 2009 පෙබරවාරි 13 වන තෙක් ගිවිසුම සම්පුර්ණයෙන්ම ක්‍රියාත්මක නොවීය. 2010 දෙසැම්බර් වන විට, "බටහිර සම්බාධක" ඉවත් නොකළහොත් සිම්බාබ්වේ හි ඉතිරිව ඇති පුද්ගලික සමාගම් සම්පූර්ණයෙන්ම අත්පත් කර ගන්නා බවට මුගාබේ තර්ජනය කළේය.[61]

සිම්බාබ්වේ ජනාධිපති රොබට් මුගාබේ 2011 ජූලි මාසයේ දකුණු සුඩානයේ පැවති නිදහස් දින සැමරුම් උත්සවයට සහභාගී වෙමින්.

2008 අගභාගයේදී, සිම්බාබ්වේ හි ගැටලු ජීවන තත්වයන්, මහජන සෞඛ්‍යය (දෙසැම්බර් මාසයේදී විශාල කොලරාවක් පැතිර යාමත් සමඟ) සහ විවිධ මූලික කටයුතු සම්බන්ධයෙන් අර්බුදකාරී මට්ටම් කරා ළඟා විය.[62] මෙම කාල වකවානුවේදී රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන විසින් සිම්බාබ්වේ හි ආහාර අනාරක්ෂිත භාවයේ මෙම කාල පරිච්ෙඡ්දය තුළ ප්‍රධාන ආහාර සැපයුම්කරුවෙකු ලෙස රජයෙන් භාර ගන්නා ලදී.[63] 2011 දී ෆ්‍රීඩම් හවුස් විසින් කරන ලද සමීක්ෂණයකින් යෝජනා වූයේ බලය බෙදාගැනීමේ ගිවිසුමෙන් පසු ජීවන තත්වයන් වැඩිදියුණු වී ඇති බවයි.[64] එක්සත් ජාතීන්ගේ මානුෂීය කටයුතු සම්බන්ධීකරණ කාර්යාලය එහි 2012-2013 සැලසුම් ලේඛනයේ සඳහන් කළේ "2009 සිට සිම්බාබ්වේහි මානුෂීය තත්වය වැඩිදියුණු වී ඇති නමුත් බොහෝ මිනිසුන් සඳහා කොන්දේසි අවිනිශ්චිතව පවතින" බවයි.[65]

2013 සිම්බාබ්වේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා ජනමත විචාරණයේදී අනුමත කරන ලද නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ජනාධිපති බලතල කප්පාදු කරයි.[66] 2013 ජුලි සිම්බාබ්වේ මහ මැතිවරණයෙන් මුගාබේ නැවත ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර එය ද ඉකොනොමිස්ට් විස්තර කළේ "දූෂිත"[67] සහ ඩේලි ටෙලිග්‍රාෆ් "සොරකම්" ලෙසයි.[68] ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී වෙනසක් සඳහා වූ ව්‍යාපාරය දැවැන්ත වංචාවක් සිදු කළ බවට චෝදනා කළ අතර උසාවිය හරහා සහනයක් ලබා ගැනීමට උත්සාහ කළේය.[69] 2014 දෙසැම්බරයේ ZANU-PF කොන්ග්‍රසයේ විස්මිත මොහොතක, ජනාධිපති රොබට් මුගාබේ අහම්බෙන් 2008 විවාදාත්මක ඡන්ද විමසීමෙන් විස්මිත 73% කින් විපක්ෂය ජයග්‍රහණය කර ඇති බව ලිස්සා ගියේය.[70] මැතිවරණය ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් පසුව, මුගාබේ ZANU-PF ආන්ඩුව එක් පක්‍ෂ පාලනයක් නැවත ස්ථාපිත කරන ලදී,[68] රාජ්‍ය සේවය දෙගුණ කළ අතර, ද ඉකොනොමිස්ට් පුවත්පතට අනුව, "වැරදි පාලනය සහ විස්මය දනවන දූෂණය" ආරම්භ කළේය.[67] ආරක්‍ෂක අධ්‍යයන ආයතනය (ISS) විසින් 2017 දී සිදු කරන ලද අධ්‍යයනයකින් නිගමනය වූයේ රජයේ සහ ආර්ථිකයේ පිරිහීම හේතුවෙන් "රජය තමන්ගේම ආයතනවලට අරමුදල් සැපයීමට ඇති නොහැකියාව පිරිමැසීමට දූෂණය දිරිමත් කරන" බවයි. මෙහි එක් ප්‍රකාශනයක් වීම සංචාරකයින්ට.[71]

2016 ජුලි මාසයේදී රටපුරා රටේ ආර්ථික කඩාවැටීම සම්බන්ධයෙන් විරෝධතා පැවැත්විණි.[72][73] 2017 නොවැම්බරයේදී, මුගාබේ නිවාස අඩස්සියේ තබා උප ජනාධිපති එමර්සන් ම්නන්ගග්වා නෙරපා හැරීමෙන් පසු හමුදාව කුමන්ත්‍රණයක් මෙහෙයවීය. ඔවුන්ගේ ක්‍රියාවන් කුමන්ත්‍රණයක් වූ බව හමුදාව ප්‍රතික්ෂේප කළේය.[74][75] 2017 නොවැම්බර් 19 වන දින, ZANU-PF විසින් රොබට් මුගාබේ පක්ෂ නායකත්වයෙන් ඉවත් කර ඔහු වෙනුවට හිටපු උප ජනාධිපති එමර්සන් ම්නන්ගග්වා පත් කළේය.[76] 2017 නොවැම්බර් 21 දින, මුගාබේ දෝෂාභියෝග ක්‍රියාවලිය අවසන් වීමට පෙර සිය ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළේය.[77] සිම්බාබ්වේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ ග්‍රේස් මුගාබේගේ ආධාරකරුවෙකු වන උප ජනාධිපති ෆෙලෙකෙසෙලා ම්පෝකෝ විසින් පත් කළ යුතු වුවද, ZANU-PF ප්‍රධාන සංවිධායක ලව්මෝර් මතුකේ රොයිටර් පුවත් ඒජන්සියට ප්‍රකාශ කළේ ම්නන්ගග්වා ජනාධිපති ලෙස පත් කරන බවයි.[77]

2018 ජූලි 30 දින සිම්බාබ්වේ එහි මහ මැතිවරණය පැවැත්විණි,[78] එය ජයග්‍රහණය කළේ ම්නන්ගග්වා විසින් නායකත්වය දුන් ZANU-PF පක්ෂය විසිනි.[79] ප්‍රධාන විරුද්ධ පක්ෂය වන MDC සන්ධානයේ නායකත්වය දැරූ නෙල්සන් චමිසා ඡන්ද ප්‍රතිඵලවලට ඉදිරිපත් වූ අතර,[80] ඡන්ද වංචා කළ බව පවසමින්, පසුව සිම්බාබ්වේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණයට පෙත්සමක් ගොනු කළේය.[81] මුගාබේට පසුව අලුතින් තේරී පත් වූ ජනාධිපතිවරයා බවට පත් කරමින් ම්නන්ගග්වාගේ ජයග්‍රහණය අධිකරණය විසින් තහවුරු කරන ලදී.[82][83]

2017 දෙසැම්බරයේ සිම්බාබ්වේ නිවුස් වෙබ් අඩවිය විවිධ සංඛ්‍යාලේඛන යොදා ගනිමින් මුගාබේ යුගයේ පිරිවැය ගණනය කරමින් කියා සිටියේ 1980 නිදහස ලබන විට රට වසරකට සියයට පහක පමණ ආර්ථික වර්ධනයක් පෙන්නුම් කළ බවත් එය සෑහෙන කාලයක් තිස්සේ සිදු කර ඇති බවත්ය. කාලය. ඉදිරි වසර 37 තුළ මෙම වර්ධන වේගය පවත්වා ගෙන ගියේ නම්, 2016 දී සිම්බාබ්වේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 52 ක් වනු ඇත. ඒ වෙනුවට එහි විධිමත් අංශයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 14 ක් පමණක් වූ අතර එය අහිමි වූ වර්ධනයේ වියදම ඩොලර් බිලියන 38 කි. 1980 වසරේ ජනගහන වර්ධනය අප්‍රිකාවේ ඉහළම අගයක් වූ අතර එය වසරකට සියයට 3.5ක් පමණ වන අතර එය සෑම වසර 21කට වරක් දෙගුණ වේ. මෙම වර්ධනය පවත්වා ගෙන ගියේ නම්, ජනගහනය මිලියන 31 ක් වනු ඇත. ඒ වෙනුවට, 2018 වන විට එය මිලියන 13 ක් පමණ වේ. නොගැලපීම් අර්ධ වශයෙන් සාගින්නෙන් හා රෝගවලින් මිය යාමෙන් සහ අර්ධ වශයෙන් අඩු සාරවත් බව නිසා ඇති වූ බව විශ්වාස කෙරේ. ආයු අපේක්ෂාව අඩකින් අඩු වී ඇති අතර, 1980 සිට රජය විසින් අනුග්‍රහය දක්වන ලද දේශපාලනික අභිප්‍රේරිත ප්‍රචණ්ඩ ක්‍රියා හේතුවෙන් මිය ගිය සංඛ්‍යාව 200,000 ඉක්මවයි. මුගාබේ රජය වසර 37ක් තුළ අවම වශයෙන් සිම්බාබ්වේ වැසියන් මිලියන තුනකගේ මරණයට සෘජුව හෝ වක්‍රව හේතු වී ඇත.[84] ලෝක ආහාර වැඩසටහනට අනුව, රට මුහුණ දෙන මෑත කාලීන නියඟය හේතුවෙන් මිලියන දෙකකට අධික ජනතාවක් සාගින්නෙන් පෙළෙති.[85]

2018 දී, ජනාධිපති ම්නන්ගග්වා නිවේදනය කළේ, ඔහුගේ රජය පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලයට නැවත සම්බන්ධ වීමට උත්සාහ කරන බවයි, එය 2023 වන විට මහලේකම්වරයාගෙන් නිර්දේශයක් නිකුත් කරන ලෙස ඉල්ලා සිටීමට පෙර කරුණු සෙවීමේ මෙහෙයුමක් පවත්වයි.[86]

2023 අගෝස්තු මාසයේදී, විපක්ෂය විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලද සහ නිරීක්ෂකයින් විසින් ප්‍රශ්න කරන ලද මැතිවරණයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ජනාධිපති එමර්සන් ම්නන්ගග්වා දෙවන වාරය ජයග්‍රහණය කළේය.[87]

යොමු කිරීම් සංස්කරණය

  1. ↑ "Zimbabwe - Cultural life | Britannica". www.britannica.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-02-11.
  2. ↑ "Pre-colonial history of SA". South African History Online. 2 July 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 July 2016.
  3. ↑ "Zimbabwe". South African History Online. 7 January 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2019.
  4. ↑ 4.0 4.1 Hall, Martin; Stephen W. Silliman (2005). Historical Archaeology. Wiley Blackwell. pp. 241–44. ISBN 978-1-4051-0751-8.
  5. ↑ Nelson, Harold (1983). Zimbabwe: A Country Study. The Studies. pp. 1–317.
  6. ↑ Hensman, Howard (1901). Cecil Rhodes: A Study of a Career (reprint ed.). Creative Media Partners, LLC (published 2018). pp. 106–107. ISBN 9781376448528. සම්ප්‍රවේශය 12 July 2020.
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 Parsons, pp. 178–81.
  8. ↑ Bryce, James (2008). Impressions of South Africa. p. 170; ISBN 055430032X.
  9. ↑ Southern Rhodesia Order in Council of 20 October 1898, which includes at section 4 thereof: "The territory for the time being within the limits of this Order shall be known as Southern Rhodesia."
  10. ↑ Gray, J. A. (1956). "A Country in Search of a Name". The Northern Rhodesia Journal. 3 (1): 78. 30 April 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 May 2007.
  11. ↑ 11.0 11.1 "Zimbabwe | South African History Online". www.sahistory.org.za (ඉංග්‍රීසි බසින්). 7 January 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 February 2020.
  12. ↑ Southern Rhodesia (Annexation) Order in Council, 30 July 1923 which provided by section 3 thereof: "From and after the coming into operation of this Order the said territories shall be annexed to and form part of His Majesty's Dominions, and shall be known as the Colony of Southern Rhodesia."
  13. ↑ Stella Madzibamuto v Desmond William Larder – Burke, Fredrick Phillip George (1969) A.C 645 – Authority for date of annexation having been 12 September 1923, being the date the Rhodesia (Annexation) Order in Council came into effect
  14. ↑ 14.0 14.1 Collective Responses to Illegal Acts in International Law: United Nations Action in the Question of Southern Rhodesia by Vera Gowlland-Debbas
  15. ↑ Stella Madzibamuto v Desmond William Larder – Burke, Fredrick Phillip George (1969) A.C 645
  16. ↑ Southern Rhodesia Constitution Letters Patent, 1923
  17. ↑ 17.0 17.1 Moorcraft, Paul (31 August 1990). "Rhodesia's War of Independence". History Today. 40 (9). [P]er head of (white) population Rhodesia had contributed more in both world wars than any other part of the empire, including the United Kingdom. ... There is little doubt now that after a few resignations here and there, the army, the Royal Navy and even the Royal Air Force (supposedly the most disaffected service) would have carried out any orders to subdue the first national treason against the Crown since the American War of Independence.
  18. ↑ Machingaidze, Victor E.M. (1991). "Agrarian Change from above: The Southern Rhodesia Native Land Husbandry Act and African Response". The International Journal of African Historical Studies. 24 (3): 557–588. doi:10.2307/219092. JSTOR 219092.
  19. ↑ Parsons, p. 292.
  20. ↑ 20.0 20.1 Hastedt, Glenn P. (2004) Encyclopedia of American Foreign Policy, Infobase Publishing, p. 537; ISBN 143810989X.
  21. ↑ "On This Day". BBC News. 1 June 1979. සම්ප්‍රවේශය 14 December 2008.
  22. ↑ 22.0 22.1 Chung, Fay (2006). Re-living the Second Chimurenga: memories from the liberation struggle in Zimbabwe, Preben (INT) Kaarsholm. p. 242; ISBN 9171065512.
  23. ↑ Preston, Matthew (2004). Ending Civil War: Rhodesia and Lebanon in Perspective. p. 25; ISBN 1850435790.
  24. ↑ Lord Soames, "From Rhodesia to Zimbabwe." International Affairs 56#3 (1980): 405–419. online
  25. ↑ Zimbabwe, May 1980/Joint Committee on Foreign Affairs and Defence, Canberra: Government Printer, 1980. p. 122.
  26. ↑ Waddy, Nicholas (2014). "The Strange Death of 'Zimbabwe-Rhodesia': The Question of British Recognition of the Muzorewa Regime in Rhodesian Public Opinion, 1979". South African Historical Journal. 66 (2): 227–248. doi:10.1080/02582473.2013.846935. S2CID 159650816.
  27. ↑ George M. Houser. "Letter by George M. Houser, Executive Director of the American Committee on Africa (ACOA), on the 1980 independence election in Rhodesia". සම්ප්‍රවේශය 1 December 2007.
  28. ↑ Smith, Ian (2008). Bitter Harvest. London: John Blake Publishing Ltd. p. 367. ISBN 978-1-85782-604-3.
  29. ↑ Godwin, Peter; Hancock, Ian (1995) [1993]. 'Rhodesians Never Die': The Impact of War and Political Change on White Rhodesia, c. 1970–1980. Harare: Baobab Books. p. 312. ISBN 978-0-908311-82-8.
  30. ↑ Johnson, Boris (15 November 2017). "Robert Mugabe tarnished the jewel that is Zimbabwe. Now is its chance to shine again". The Telegraph. 10 January 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත – via www.telegraph.co.uk.
  31. ↑ Lessing, Doris (10 April 2003). "The Jewel of Africa". The New York Review of Books.
  32. ↑ Chifera, Irwin (17 April 2015). "What Happened to Zimbabwe, Once Known as The Jewel of Africa?".
  33. ↑ Nelson, Harold D., ed. (August 1982). "Zimbabwe: A country study" (PDF). Area Handbook Series. United States Government. p. xvii. Rev. ed. of: Area handbook for Southern Rhodesia. 1975
  34. ↑ Davies, Hywel (1984). "Urban change in Zimbabwe". Africa Insight. 14 (3): 163.
  35. ↑ Nyarota, Geoffrey (2006). Against the Grain, Zebra, p. 134; ISBN 1770071121.
  36. ↑ 36.0 36.1 36.2 Meredith, Martin (September 2007) [2002]. Mugabe: Power, Plunder and the Struggle for Zimbabwe. New York: PublicAffairs. pp. 62–73. ISBN 978-1-58648-558-0.
  37. ↑ 37.0 37.1 Hill, Geoff (2005) [2003]. The Battle for Zimbabwe: The Final Countdown. Johannesburg: Struik Publishers. p. 77. ISBN 978-1-86872-652-3.
  38. ↑ "Report on the 1980s disturbances in Matabeleland and the Midlands, by the Catholic Commission for Justice and Peace in Zimbabwe, March 1997 – Conclusion – FINAL ESTIMATE: The figure for the dead and missing is not less than 3000. This statement is now beyond reasonable doubt. Adding up the conservative suggestions made above, the figure is reasonably certainly 3750 dead. More than that it is still not possible to say, except to allow that the real figure for the dead could be possibly double 3000, or even higher. Only further research will resolve the issue" (PDF).
  39. ↑ "Gukurahundi killed 80,000: Eddie Cross". 12 November 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 November 2016.
  40. ↑ Catholic Commission for Justice and Peace in Zimbabwe; Legal Resources Foundation (1 January 1997). "Breaking the Silence, Building True Peace" – via Internet Archive.
  41. ↑ "Report on the 1980s Disturbances in Matabeleland & the Midlands". Catholic Commission for Justice and Peace in Zimbabwe. March 1997. සම්ප්‍රවේශය 8 August 2015.
  42. ↑ "Chronology of Zimbabwe". badley.info. 23 November 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2008.
  43. ↑ "Timeline: Zimbabwe". BBC News. 15 October 2009. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2008.
  44. ↑ "Zimbabwe: 1990 General Elections". EISA. 5 December 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2008.
  45. ↑ Moyo, Jonathon N. "Voting for Democracy: A Study of Electoral Politics in Zimbabwe". University of Zimbabwe. 2 September 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2008.
  46. ↑ "Zimbabwe: ZANU PF hegemony and its breakdown (1990–1999)". EISA. 5 December 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2008.
  47. ↑ "History of Zimbabwe". infoplease.com.
  48. ↑ "History of HIV & AIDS in Africa". AVERT. 20 July 2015. සම්ප්‍රවේශය 8 August 2015.
  49. ↑ "Britain's troubles with Mugabe". BBC News. 3 April 2000.
  50. ↑ 50.0 50.1 "Fast Track Land Reform in Zimbabwe" (PDF). Human Rights Watch. (175 KB)
  51. ↑ Polgreen, Lydia (20 July 2012). "In Zimbabwe Land Takeover, a Golden Lining". The New York Times. සම්ප්‍රවේශය 21 July 2012.
  52. ↑ "Council Common Position renewing restrictive measures against Zimbabwe" (PDF). Council of the European Union. 26 January 2009.
  53. ↑ "Zimbabwe Suspended Indefinitely from Commonwealth". Human Rights First. 8 December 2003. 29 June 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  54. ↑ "Commonwealth website confirms Zimbabwe "terminated" its membership with effect from 7 December 2003". Thecommonwealth.org. 12 December 2003. 5 July 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  55. ↑ "Text of S. 494 (107th): Zimbabwe Democracy and Economic Recovery Act of 2001 (Passed Congress/Enrolled Bill version)". GovTrack. 12 December 2001. සම්ප්‍රවේශය 29 December 2016.   මෙම ලිපිය තුළ මෙම ප්‍රභවයේ පෙළ ඇතුළත් වන අතර එය පොදු වසම තුළ පවතියි.
  56. ↑ "Searching for fuel and other tales from Zimbabwe". 1 October 2003.
  57. ↑ "Zimbabwe destruction: One man's story". BBC. 30 August 2005. සම්ප්‍රවේශය 19 December 2008.
  58. ↑ "Driving out the filth in Zimbabwe". 31 January 2007.
  59. ↑ "Zimbabwe: Housing policy built on foundation of failures and lies – Amnesty International". 9 August 2006. 10 October 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 30 December 2013.
  60. ↑ Kenneth Ingham; Clyde William Sanger; Kenneth Bradley. "Zimbabwe - 2008 elections and aftermath | Britannica". Encyclopedia Britannica. 16 January 2023 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 January 2023.
  61. ↑ "Mugabe wants sanctions removed". United Press International. 18 December 2010. සම්ප්‍රවේශය 21 August 2011.
  62. ↑ Jacobson, Celean (24 November 2008). "Carter warns situation appears dire in Zimbabwe". Fox News. Associated Press.
  63. ↑ Ndlovu, Nompilo (2009). A case study of Non-Governmental Organisations' (NGOS) responses to food insecurity in Matabeleland, Zimbabwe (MSocSc). University of Cape Town. 24 February 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 February 2019.
  64. ↑ Booysen, Susan (4 March 2011). Changing Perceptions in Zimbabwe – Nationwide Survey of the Political Climate in Zimbabwe November 2010 – January 2011 (PDF) (Report). Freedom House. 12 December 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 February 2012.
  65. ↑ OCHA in 2012–2013: Plan and Budget: Zimbabwe (Report). United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs. December 2011. 30 January 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 February 2012.
  66. ↑ Dzirutwe, MacDonald. "Zimbabweans start voting to adopt new constitution". Reuters. 27 September 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 March 2013. {{cite news}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  67. ↑ 67.0 67.1 "Bailing out bandits". The Economist. Vol. 420, no. 8997. 9 July 2016. pp. 43–44. ISSN 0013-0613. සම්ප්‍රවේශය 8 July 2016.
  68. ↑ 68.0 68.1 Fletcher, Martin (7 February 2017). "Out of House and Home". The Telegraph (Telegraph Magazine ed.). p. 39.
  69. ↑ "Zimbabwe election: A guide to rigging allegations". BBC News. 7 August 2013. සම්ප්‍රවේශය 7 June 2016.
  70. ↑ "As the House Burns, Whither the Zimbabwean Opposition? – By Nicole Beardsworth". 23 April 2015.
  71. ↑ Matyszak, Derek (20 September 2017). "Zimbabwe's shady police roadblocks reflect its failing governance – ISS Africa". ISS Africa (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 22 September 2017.
  72. ↑ "Zimbabwe 'shut down' over economic collapse". BBC News. සම්ප්‍රවේශය 7 July 2016.
  73. ↑ Raath, Jan; Graham, Stuart (25 July 2016). "Mugabe at war with militias that keep him in power". The Times. සම්ප්‍රවේශය 25 July 2016.
  74. ↑ McKenzie, David; Swails, Brent; Dewan, Angela. "Zimbabwe in turmoil after apparent coup". CNN. සම්ප්‍රවේශය 15 November 2017.
  75. ↑ "Zimbabwe's Robert Mugabe confined to home as army takes control". The Guardian. 15 November 2017. සම්ප්‍රවේශය 15 November 2017.
  76. ↑ "Ruling party sacks Mugabe as leader". BBC News. 19 November 2017. සම්ප්‍රවේශය 19 November 2017.
  77. ↑ 77.0 77.1 "Zimbabwe's President Mugabe 'resigns'". BBC News. 21 November 2017. සම්ප්‍රවේශය 21 November 2017.
  78. ↑ Gondo, Talent. "BREAKING- Record 23 Presidential Candidates For Zimbabwe's July 30 Polls". zimeye.net (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 17 January 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 January 2019.
  79. ↑ Mabhena, Charles (2 August 2018). "BREAKING NEWS: Emerson Mnangagwa wins Zimbabwe Presidential Elections 2018, ZEC". ZWNews (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 17 January 2019.
  80. ↑ Bruce Mutsvairo; Cleophas T. Muneri (29 November 2019). Journalism, Democracy, and Human Rights in Zimbabwe. Rowman & Littlefield. pp. 14–. ISBN 978-1-4985-9977-1. OCLC 1128426040.
  81. ↑ "Zimbabwe's Chamisa challenges election result". TRTWORLD. 10 August 2018. 17 January 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 September 2019.
  82. ↑ "Zim ConCourt dismisses MDC's challenge, confirms Mnangagwa winner – SABC News – Breaking news, special reports, world, business, sport coverage of all South African current events. Africa's news leader". www.sabcnews.com. 24 August 2018. සම්ප්‍රවේශය 17 January 2019.
  83. ↑ "Top Zimbabwe court confirms Mnangagwa's presidential election victory". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). 25 August 2018. සම්ප්‍රවේශය 17 January 2019.
  84. ↑ "The costs of the Robert Mugabe era". newzimbabwe.com. 1 February 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 March 2018.
  85. ↑ Mark Chingono and Bukola Adebayo (7 August 2019). "Millions in Zimbabwe facing starvation after severe droughts, UN food agency says". CNN. සම්ප්‍රවේශය 14 August 2019.
  86. ↑ "Canada and others debate Zimbabwe's bid to rejoin Commonwealth". The Globe and Mail. 7 Feb 2023. p. A4.
  87. ↑ "Zimbabwe's President Mnangagwa wins second term, opposition rejects result". Al Jazeera (ඉංග්‍රීසි බසින්).
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=සිම්බාබ්වේ_හි_ඉතිහාසය&oldid=667068" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි