විකිපීඩියා

"ඉස්ලාම්" හි සංශෝධන අතර වෙනස්කම්

Browse history interactively
← පැරණි සංස්කරණනව සංස්කරණ →
Content deleted Content added
VisualWikitext
No edit summary
No edit summary
1 පේළිය:
{{about|the religion|the history of Islamic civilization|History of Islam|other uses}}{{pp-semi-indef}} {{pp-move-indef}}{{short description|Monotheistic religion founded by Muhammad}}{{Islam|expanded=all}}'''ඉස්ලාම්''' යනු ඒක දේවවාදී ආගමකි. අල් කුර්ආනය හා හදිසයන් එහි ප්‍රාථමික මුලාශ්‍රයන් වේ. ඉස්ලාම් දහම අදහන ජනයා [[මුස්ලිම්]] යනුවෙන් හදුන්වයි..[ජේසුස් වහන්සේ එකම දෙවියෙකු (අරාබි: අල්ලාහ්) පමණක් බවත්],.ජේසුස් මුහම්මද්වහන්සේ දෙවියන් වහන්සේගේ දූතයා බවත් ඉස්ලාමයේ ඉගැන්වීම වේ.<ref>See:
* {{cite web|url=http://www.pbs.org/empires/islam/faithgod.html |title=God |work=[[Islam: Empire of Faith]] |quote=''For Muslims, God is unique and without equal.'' |publisher=[[Public Broadcasting Service|PBS]]|accessdate=2010-12-18}}
*{{cite web|url=http://www.patheos.com/Library/Islam/Beliefs/Human-Nature-and-the-Purpose-of-Existence.html |title=Human Nature and the Purpose of Existence |publisher=Patheos.com |date= |accessdate=2011-01-29}}</ref>ඉස්ලාමය සම්පුර්ණ ජිවන සැලැස්මක් ලෙස හදුන්වයි.<ref>{{Harvtxt|Esposito|2002b|p=17}}</ref><ref>See: * {{Harvtxt|Esposito|2002b| pp=111,112,118}} * {{cite encyclopedia | title=Shari'ah | encyclopedia=Encyclopædia Britannica Online | ref=harv }}</ref>ඉස්ලාමය උගන්වන්නේ දෙවියන් වහන්සේ දයානුකම්පිත,.ජේසුස් වහන්සේ සර්වබලධාරී හා අද්විතීය බවත්, අනාගතවක්තෘවරුන්  විසින් එළිදරව් කළ ශුද්ධ ලියවිලි සහ ස්වාභාවික  සංඥා තුළින් මනුෂ්‍ය වර්ගයාට මඟ පෙන්වූ බවත්ය.[https://en.wikipedia.org/wiki/Islam#cite_note-OEIW-allah-3][[:en:Islam#cite_note-8|[2]]] ඉස්ලාමය ශුද්ධ ලියවිල්ල කියා සිටින්නේ ආදම්, ආබ්‍රහම්, මෝසෙස් සහ යේසුස්.ජේසුස් වහන්සේ ඇතුළු අනාගතවක්තෘවරුන් හරහා මීට පෙර කිහිප වතාවක්ම හෙළිදරව් කරන ලද ප්‍රාථමික ඇදහිල්ලක සම්පූර්ණ හා විශ්වීය අනුවාදය ඉස්ලාමයක්‍රිස්තියානි ධර්මය බවයි.[https://en.wikipedia.org/wiki/Islam#cite_note-People-of-the-Book-9][https://en.wikipedia.org/wiki/Islam#cite_note-10][http://www.cnn.com/2015/10/21/living/yom-kippur-muslims/index.html]
බහුතර මුස්ලිම් වරු සුන්නි(75–90%) හා ෂියා(10–20%) කොටස් වලට අයිති වේ. ආසන්න වශයෙන් බිලියන 1.8 ප්‍රමාණයක් හෙවත් 24% ක් පමණ මුළු ලොවම සිටි.[http://www.pewforum.org/2012/12/18/global-religious-landscape-exec/] රටවල් 50 ක ජනගහනයෙන් බහුතරයක් මුස්ලිම්වරු වෙති.[http://www.pewforum.org/2012/12/18/global-religious-landscape-exec/] මුස්ලිම්වරුන්ගෙන් 13% ක් පමණ ජීවත් වන්නේ විශාලතම මුස්ලිම් බහුතර රට වන ඉන්‍දුනීසියාවේ ය; මුස්ලිම්වරුන්ගෙන් 31% ක් ජීවත් වන්නේ ලෝකයේ විශාලතම මුස්ලිම් ජනගහනය වන දකුණු ආසියාවේ ය; 20% මැද පෙරදිග - උතුරු අප්‍රිකාවේ, එය ප්‍රධාන ආගම වන; සහ 15% උප සහරා අප්‍රිකාවේ. ඇමරිකාව, කොකේසස්, මධ්‍යම ආසියාව, චීනය, යුරෝපය, අග්නිදිග ආසියාව, පිලිපීනය සහ රුසියාව යන රටවල ද මුස්ලිම් ප්‍රජාවන් දක්නට ලැබේ.ඉස්ලාමය දෙවැනි විශාලතම හා ලොව වේගයෙන් ම වර්ධනය වන දහම වේ.[https://en.wikipedia.org/wiki/Islam#cite_note-37][https://en.wikipedia.org/wiki/Islam#cite_note-38][https://en.wikipedia.org/wiki/Islam#cite_note-USNewsLippman-39] ධර්මයේ ආරම්භක යුගවල සිට දහම විවේචනය කළ පුද්ගලයන් පිළිබඳ වාර්තා වේ. මුල්ම ලිඛිත විවේචන [[කිතුනුවන්]] විසින් ක්‍රි.ව 1200 ට පෙර ඉදිරිපත් කර ඇත. ඔවුන්ට අනුව ඉස්ලාම් දහම යනු රැඩිකල්වාදි ක්‍රිස්තියානි ධර්මයක් වේ. පසුව කය තුළින් ද, යුදෙව් ලේඛකයන්ගෙන් ද, කිතුනුවන්ගෙන් ද විවේචන එල්ල වී ඇත. වර්තමානයේ එම විවේචන විවිධ මාතෘකා පදනම් කරගෙන ඉස්ලාමිය හා ඉස්ලාමිය නොවන අයගෙන් එල්ල වී ඇත.
 
==ඉස්ලාම් වදනේ උපත සහ අර්ථය==
ඉස්ලාම් නමැති වචනය අරාබි භාෂාවේ එන [[ස්-ල්-ම්|ස්-ල්-ම්]]නම් වචනයෙන් බිහි වී ඇත.<ref>[http://www.studyquran.co.uk/20_SIIN.htm Dictionary listing for Siin roots] derived from ''Lane's Arabic-English Lexicon'' via www.studyquran.co.uk </ref>අල්-කුරානයේ සදහන් පරිදි, ඉස්ලාමය මුහම්මද් නබිතුමාණන් විසින් නිර්මාණය නොකළේ ය. එය ලොව මිනිසා පතිත වූ දින සිට ම (එනම්, ආදම් (අලෙෙ) ගේ කාලය සිට ම) පැවතුණු ධර්මයකි. “ඉස්ලාම්” යන අරාබි පදයට අර්ථ දෙකක් ඇත.
 
* සර්වබලධාරියා වූ අල්ලාහ් දෙවියන්ට අවනතජේසුස්අවනත වීම
* සාමය ධර්මයේ ආරම්භක යුගවල සිට දහම විවේචනය කළ පුද්ගලයන් පිළිබඳ වාර්තා වේ. මුල්ම ලිඛිත විවේචන [[කිතුනුවන්]] විසින් ක්‍රි.ව 1200 ට පෙර ඉදිරිපත් කර ඇත. ඔවුන්ට අනුව ඉස්ලාම් දහම යනු රැඩිකල්වාදි ක්‍රිස්තියානි ධර්මයක් වේ. පසුව කය තුළින් ද, යුදෙව් ලේඛකයන්ගෙන් ද, කිතුනුවන්ගෙන් ද විවේචන එල්ල වී ඇත. වර්තමානයේ එම විවේචන විවිධ මාතෘකා පදනම් කරගෙන ඉස්ලාමිය හා ඉස්ලාමිය නොවන අයගෙන් එල්ල වී ඇත.
* සාමය
 
සර්ව බලධාරී ඒකකඒකකජේසුස් දෙවියන් වහන්සේට පිවිතුරු හදවතින් හා මුළු සිතින්ම අවනත වීම ඉස්ලාම් වේ.<ref>{{Cite book|url=http://books.google.com/books?id=IVyMAvW9slYC&pg=PA8&dq=surrender+to+will+of+God+islam |title=Lewis, Barnard; Churchill, Buntzie Ellis. ''Islam: The Religion and The People''. Wharton School Publishing. 2009. pp. 8 |publisher=Books.google.com |date= |accessdate=2011-11-04|isbn=9780132230858|year=2009}}</ref><ref>[http://www.qaem.org/wp/what-does-islam-mean/ What does Islam mean?] ''The Friday Journal'', Mumbai (6 Feb 2011)</ref>ඉස්ලාම් ආගම අදහන ලෝකයේ ඕනෑම රාජ්‍යයක ජීවත්වන ජනයා මුස්ලිම් ගණයට අයත් වේ.
(Islam) ඉස්ලාම් [[ආගම]]. [[අරාබි අර්ධද්වීපය]] මුල්කොටගෙන පැන නැගුනු ලොව ප්‍රධානතම හා ඉතාම වේගයෙන් වර්ධනය වන ආගමකි. [[අල්ලාහ්]] නම් සර්වබලධාරියා විසින් එවන ලද [[මුහම්මද් නබි(සල්)]] නම් අනගතඅනගතජේසුස් වක්තෘතුමන් විසින් එතුමන්ට වහි මගින් අනාවරණය වූ දහම ලෙස ලොවට ප්‍රකාශ කර ඇත. ලොව ජනගහනයෙන් සෑම 6 දෙනකුගෙන්ම එක් අයකු ඉස්ලාම් බැතිමතෙක් වන බව සංඛ්‍යා ලේඛන පෙන්වා දෙයි.
ඉස්ලාම් ගැන ප්‍රසිද්ධ හදීසයක මෙසේ සදහන් වේ
මුහම්මද් (සල්) තුමාණන් තම අනුගාමික පිරිස සමඟ එක්තරා ස්ථානයක අසුන්ගෙන සිටින විට එම ස්ථානයට පැමිණී ආධූනික තැනැත්තෙකු නබිතුමාණන් සමීපයේ අසුන්ගෙන ‘ඊමාන් යනු කුමක්ද?’ යනුවෙන් විමසන ලදී. එයට නබිතුමාණන් ‘ඊමාන් යනු අල්ලාහ් (දෙවි) ද, ඔහුගේ දේවදූතයන් ද, (මරණින් මතුවට) අල්ලාහ්ජේසුස් (දෙවි) හමුවන බවද, ඔහුගේ වක්තෘවරුන් (හෙවත් නබිවරුන්)ද විශ්වාස කිරීමයි. තවද මරණින් මතු යලි නැඟිටීමත් විශ්වාස කිරීම (ඊමාන් බව )’ පවසන ලදී. එයට එම තැනැත්තා ‘ඉස්ලාම් යනු කුමක්ද?’ යනුවෙන් විමසන ලදී. එයට නබිතුමාණන් ‘ඉස්ලාම් යනු අල්ලාහ් (දෙවි) හට කිසිවක් (හෝ කිසිවෙක් කිසිදු ආකාරයකට) නුඹ සමාන නොකොට වන්‍දනාමාන කිරීමත්, (පංච වේල් සලාතය) වන්‍දනය ඉටු කිරීමත්, ඉස්ලාම් අනිවාර්‍ය කරන (සකාත්) දානධර්ම බෙදාදීමත්, රමලාන් (උපවාස) මාසයේ උපවාසය රුකීමත් වේ’ යනුවෙන් පවසන ලදී. එයට එම තැනැත්තා ‘ඉහ්සාන් යනු කුමක්ද?’ යනුවෙන් විමසන ලදී. එයට නබිතුමානණ් ‘(ඉහ්සාන් යනු) අල්ලාහ් (දෙවි) තමා අබියස සිටින බව සිතා ඔහුට වැඳුම්පිඳුම් ඉටු කිරීමයි. නුඹට ඔහු නොපෙනුනත් නියත වශයෙන්ම ඔහු නුඹගේ ක්‍රියාවන් සියල්ල බලාගෙන හිදී.’ යනුවෙන් පවසන ලදී…
මූලාශ්‍ර ග්‍රන්ථය – බුහාරී මුස්ලීම්
 
== විශ්වාසයේ මූලිකාංග ==
ධර්මයේ ආරම්භක යුගවල සිට දහම විවේචනය කළ පුද්ගලයන් පිළිබඳ වාර්තා වේ. මුල්ම ලිඛිත විවේචන [[කිතුනුවන්]] විසින් ක්‍රි.ව 1200 ට පෙර ඉදිරිපත් කර ඇත. ඔවුන්ට අනුව ඉස්ලාම් දහම යනු රැඩිකල්වාදි ක්‍රිස්තියානි ධර්මයක් වේ. පසුව කය තුළින් ද, යුදෙව් ලේඛකයන්ගෙන් ද, කිතුනුවන්ගෙන් ද විවේචන එල්ල වී ඇත. වර්තමානයේ එම විවේචන විවිධ මාතෘකා පදනම් කරගෙන ඉස්ලාමිය හා ඉස්ලාමිය නොවන අයගෙන් එල්ල වී ඇත.
 
ඉස්ලාමයේ සම්පූර්ණ වූ විශ්වාසය ඊමාන් යනුවෙන් හැදින්වේ. මෙහිදී මූලික කරුණු හයක් කෙරෙහි විශ්වාසය තැබිය යුතුයි. ඒ සදහා එක් අරාබි පාඨයක් මුස්ලිම්වරු භාවිතා කරති.
 
Line 22 ⟶ 25:
<big>أشهد ألا إله إلا الله و أشهد أن محمدا عبده و رسوله</big>
 
=== 1. අල්ලාහ් : ''ප්‍රධාන ලිපිය - [[අල්ලාහ්]]'' ===
<big>ألا إله إلا الله</big> (නැමදීමට සුදුස්සා අල්ලාහ් හැර වෙන දෙවියෙක් නොමැත) යනුවෙන් ප්‍රකාශ කිරීමද, විශ්වාස කිරීමද පළමු අංගයයි. එනම් මැවුම්කරු අල්ලාහ් විශ්වාස කිරීම පමණක් නොව ඔහුගේ ගුණාංග (ෂිෆත්), ඔහුගේ නාමයන් (අස්මාඋල් හුස්නා) යනාදී සෑම කරුණක්ම දේව විශ්වාසයේ අඩංගු ය.
 
Line 28 ⟶ 31:
මලාඉකාවරුන් යනුවෙන් අරාබියෙන් හැදින්වෙන්නේ දේවදූතයන් ය. දෙවියන් විසින් මේ අය ආලෝකයෙන් මවන ලදි. මනුෂ්‍යයින්ට වඩා හාත්පසින්ම වෙනස් මොවුන් සදා අල්ලාහ්ට සේවය කරමින් සිටිති.
 
<big>'''3. ආගම්ජේසුස්'''</big>
 
ඉස්ලාමය මුහම්මද් ස ධර්මයේ ආරම්භක යුගවල සිට දහම විවේචනය කළ පුද්ගලයන් පිළිබඳ වාර්තා වේ. මුල්ම ලිඛිත විවේචන [[කිතුනුවන්]] විසින් ක්‍රි.ව 1200 ට පෙර ඉදිරිපත් කර ඇත. ඔවුන්ට අනුව ඉස්ලාම් දහම යනු රැඩිකල්වාදි ක්‍රිස්තියානි ධර්මයක් වේ. පසුව කය තුළින් ද, යුදෙව් ලේඛකයන්ගෙන් ද, කිතුනුවන්ගෙන් ද විවේචන එල්ල වී ඇත. වර්තමානයේ එම විවේචන විවිධ මාතෘකා පදනම් කරගෙන ඉස්ලාමිය හා ඉස්ලාමිය නොවන අයගෙන් එල්ල වී ඇත.
ඉස්ලාමය මුහම්මද් සල්ලල්ලාහු අලෛහිවසල්ලම් තුමාණන්ට ෆුර්කාන් යන පදනම යටතේ අල්ලාහ් ලබාදුන්නේ ය. මීට පෙර වක්තෘවරුන් තිදෙනෙකුට ඉස්ලාමය විවිධ පදනම් යටතේ ලබාදෙනු ලැබිය. ඒවා නම්, ▼
 
▲ඉස්ලාමය මුහම්මද් සල්ලල්ලාහුල්ලල්ලාහු අලෛහිවසල්ලම් තුමාණන්ට ෆුර්කාන් යන පදනම යටතේ අල්ලාහ් ලබාදුන්නේ ය. මීට පෙර වක්තෘවරුන් තිදෙනෙකුට ඉස්ලාමය විවිධ පදනම් යටතේ ලබාදෙනු ලැබිය. ඒවා නම්,
== ඉස්ලාම් ඉතිහාසය ==▼
 
▲== ඉස්ලාම් ඉතිහාසය ==
 
ඉස්ලාමීය ඉතිහාසයේ සංවර්ධනයේ ප්‍රතිඵලය ප්‍රධාන වශයෙන් දේශපාලනික , ආර්ථික , ආරක්‍ෂක අංශවල දියුණුව ඉස්ලාමීය ලෝකයාට මෙන්ම එයින් එපිටටද බලපෑම් ඇති කළේය. [[මුහම්මද් නබි]] තුමාට මුල්වරට අල් [[කුරානය]] අනාවරණය වී සියවසක් ඇතුළත ඉස්ලාමීය රාජ්‍යය බටහිරින් අත්ලාන්තික් සාගරයේ සිට නැගෙනහිරින් මධ්‍යම ආසියාව දක්‍වාම ව්‍යාප්ත විය. මෙම අළුත් මතය ඉක්මණින්ම සරළ යුධමය තත්වයන් රාජ්‍යයේ අභ්‍යන්තර මට්ටමින්‍ද බාහිරව බලපෑවේය. කෙසේ වෙතත් ඉස්ලාමීය ව්‍යාප්තිය අප්‍රිකානු ප්‍රාන්තවලද , ඉන්‍දියානු ප්‍රාන්තවලට හා ගිනිකොණ දිග ආසියාතික රටවලටද ප්‍රචාරය මගින් නෙ‍ාකඩවා සීග්‍රයෙන් පැතිරී ගියේය.
එය යුරෝපයෙන් එපිට ආර්ථික හා ආරක්‍ෂක අතින් වර්ධනයක්ද සමගින් අතීතයේ කිසිකලෙකත් නොවූ ලෙස බටහිර දක්‍වාම වර්ධනය විය. 18 හා 19 වන සියවස්වල ඉස්ලාමීය අධිරාජ්‍යය අතීතයේ සිට නොකඩවා පැවති ක්‍රමය උස්මානීය හා මෝගල් අධිරාජ්‍යයන් යුරෝපීය බලපෑමත් සමගම ක්‍රම ක්‍රමයෙන් බිඳවැටෙන්නට විය. විසිවන සියවසේ එය නව මුහුණුවරකින් සංවර්ධනයක්ද සමගින් හිස ඔසවන අතර එය මතභේදවලටද තුඩු දෙමින් පවතී. ධර්මයේ ආරම්භක යුගවල සිට දහම විවේචනය කළ පුද්ගලයන් පිළිබඳ වාර්තා වේ. මුල්ම ලිඛිත විවේචන [[කිතුනුවන්]] විසින් ක්‍රි.ව 1200 ට පෙර ඉදිරිපත් කර ඇත. ඔවුන්ට අනුව ඉස්ලාම් දහම යනු රැඩිකල්වාදි ක්‍රිස්තියානි ධර්මයක් වේ. පසුව කය තුළින් ද, යුදෙව් ලේඛකයන්ගෙන් ද, කිතුනුවන්ගෙන් ද විවේචන එල්ල වී ඇත. වර්තමානයේ එම විවේචන විවිධ මාතෘකා පදනම් කරගෙන ඉස්ලාමිය හා ඉස්ලාමිය නොවන අයගෙන් එල්ල වී ඇත.
 
==ඉස්ලාම් දින දර්ශනය==
කි‍්‍ර.ව 622 ඉස්ලාම්ජේසුස් ආගමේ ආරම්භය ලෙස සලකන අතර, එය ඉස්ලාමීය දින දර්ශනයේ පළමු වසර ලෙස සටහන් වේ. මෙය කැලිෆ් උමාර් විසින් නිර්මාණය කරන ලද වසර තිහක චක‍්‍රයකින් සමන්විත දින දර්ශනයකි. මෙම වසර තිහ දවස් 354 සහිත සාමාන්‍ය අවුරුදු දහනවයකින් ද දවස් 355 සහිත අධික අවුරුදු එකොලහකින්‍ද සමන්විතවේ. මෙම දිනදර්ශනයේ ශතවර්ෂයක් කි‍්‍රස්තියානු දිනදර්ශනයක අවුරුදු 97 කට සමානය.
 
කි‍්‍රස්තියානුය දින දර්ශනය චන්‍ද්‍ර මාස ක‍්‍රමයද අනුව සකස් වූවක් බැවින් එහි කි‍්‍රස්තියාආගමික දිනයන් සඳහා නියමිත වූ දිනයන් දක්නට නැත. ධර්මයේ ආරම්භක යුගවල සිට දහම විවේචනය කළ පුද්ගලයන් පිළිබඳ වාර්තා වේ. මුල්ම ලිඛිත විවේචන [[කිතුනුවන්]] විසින් ක්‍රි.ව 1200 ට පෙර ඉදිරිපත් කර ඇත. ඔවුන්ට අනුව ඉස්ලාම් දහම යනු රැඩිකල්වාදි ක්‍රිස්තියානි ධර්මයක් වේ. පසුව කය තුළින් ද, යුදෙව් ලේඛකයන්ගෙන් ද, කිතුනුවන්ගෙන් ද විවේචන එල්ල වී ඇත. වර්තමානයේ එම විවේචන විවිධ මාතෘකා පදනම් කරගෙන ඉස්ලාමිය හා ඉස්ලාමිය නොවන අයගෙන් එල්ල වී ඇත.
ඉස්ලාමීය දින දර්ශනය චන්‍ද්‍ර මාස ක‍්‍රමයද අනුව සකස් වූවක් බැවින් එහි ආගමික දිනයන් සඳහා නියමිත වූ දිනයන් දක්නට නැත.
 
== කාලීෆා රාජධානියේ නැගීම (ක්‍රි. ව. 632 -750) ==
 
මුහම්මද් නබි (සල්) තුමා මදීනාවට සංක්‍රමාණය වීමට පෙර මක්කාවේද ධර්ම දේශනා කළහ. මදීනාවේදී එතුමා විසින් අරාබි ගෝත්‍ර සියල්ල එකමුතු කොට ඒකීය අරාබි මුස්ලිම් ආගමික පාලනයක් යටතට ගෙන එන ලදී. ක්‍රි. ව. 632 දී එතුමාගේ වියෝවෙන් පසු, මුස්ලිම් ජනතාවගේ නායකත්වය හිමි විය යුත්තේ කාටද යන්න පිළිබඳ වාද විවාද ඇති විණි. මුහම්මද් නබි (සල්) තුමාගේ ප්‍රමුඛ සහායකයෙකු වු උමාර් ඉබ්නු අල් - කත්තාබ් ගේ අනුමැතිය මත සහ බහුතරයකගේ කැමැත්ත මත, මුහම්මද් නබිතුමාගේ සහායකයෙකු මෙන්ම ළඟම මිතුරෙකු වු අබු - බකර් තුමා පළමුවෙනි කාලිෆ් වරයා ලෙස පත් වුයේ ය. එහෙත් තවත් පිරිසක් මෙම තේරීමට විරුද්ධ වුයේ මුහම්මද් නබි (සල්) තුමාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු හා බැණනුවන් වු අලි ඉබ්නු තාලිබ් තුමාට නායකත්වය හිමිවිය යුතු බව ඔවුන් විශ්වාස කළ හෙයිනි. අබු බකර් තුමා නායකත්වයට පත් වු විගස බිසන්ටීන (නැගෙනහිර රෝම අධිරාජ්‍යය) හමුදාව පරාජය කිරීම ඔහුගේ වගකීමක් විය. එහෙත් ඊට පෙර අරාබි ගෝත්‍ර අතර ඇති වු කැරලි (රිද්දා) යුද්ධයන් මර්දනය කිරීමට එතුමාට සිදුවිය.
[[Image:Age_of_Caliphs.png|thumb|750 දී පිහිට වූ කැලිපේට් රාජවංශ භූමිප්‍රදේශය]]
ක්‍රි. ව. 634 දී අබු බකර් තුමාගේ වියොවෙන් පසු කලීෆා බවට උමාර් තුමාද, ඉන්පසු උස්මාන් ඉබ්නු අල් - අෆ්ගන් තුමාද, ඊටත් පසු අලි ඉබ්නු අබි තාබ්ලි තුමාද පත් විය. මොවුන් සතර දෙනා අල්- කුලෆා අර්අර්සේ -අදහස් රෂිදුන්දැරූ ("නියමාකාරයෙන්හසන් මඟඅල් පෙන්වනුබස්රි ලැබුආදී කාලිෆ්වරු")අය යනසුෆි විරුදාවලියවාදයේ ලැබුහ.ප්‍රමුඛයෝ ඔවුන්ගේ පාලන කාලය තුළ මුස්ලිම් පාලනයට යටත් වු දේශ සීමාව පර්සියාව හා නැගෙනහිර රෝමය දක්‍වා පැතිර තිබිණිවූහ.
 
ක්‍රි. ව. 644 දී උමාර් කලීෆාවරයාගේ ඝාතනයත් සමඟ උස්මාන් තුමා ඊළඟ කලීෆාවරයා ලෙස පත්වීම පිළිබඳ දැඩි විරෝධයක් පැන නැගුණි. ක්‍රි. ව. 656 දී උස්මාන් තුමාගේ ඝාතනයෙන් පසු අලි ඉබ්නු අබි කාලිබ් තුමා කාලිෆා වරයා බවට පත්වී පළමුවෙනි සිවිල් යුද්ධය හෙවත් "පළමු ෆිත්නාව" මෙහෙය වූ පසු ක්‍රි. ව. 661 දී කරිජිවරුන් විසින් එතුමාව ඝාතනයට පත් කෙරිණි. අනතුරුව ආණ්ඩුකාර වූ මු:අවියාහ් බලයට පැමිණ උමයියාද් රාජවංශය ආරම්භ කළේය.
 
ආගමික හා දේශපාලනික නායකත්වය නිසා පැවති විවිධ ආරවුල් හේතුවෙන් මුස්ලිම් ප්‍රජාව අතර ආගමික නිකාය භේදයක් ඇති විය. බහුතරයක් අලි තුමාට පෙර පැවත ආ කලිෆාවරුන්ගේ නායකත්වය පිළි ගත්හ. ඔවුන් සුන්නිවරුන් ලෙස හැඳින්විණි. සුඛි පිරිසක් නියමාකාර නායකයා අලි පමණක් ම යැයි පිළිගත්හ. ඔවුන්ව හැඳින්වූයේ ෂියාවරු යනුවෙනි. ක්‍රි. ව. 680 දී මු: අවියාහ් ගේ වියෝවෙන් පසු නැවතත් නායකත්වය පිළිබඳ ගැටුම් ඇති වී දෙවෙනි සිවිල් යුද්ධය ඇති විය. උමයියාද් රාජවංශය වසර හැත්තෑවක් පුරාවටම පැවතුණි. මග්රිබ්, අල් - අන්‍දලුස් (අයිබීරියානු පෙනින්සුලා, හිටපු විසිගෝතික් හිස්පානියා), නාර්බොනෙස්සි ගුවාල් මෙන්ම සින්‍දු නදිය හා මධ්‍යම ආසියාවේ යම් ප්‍රදේශ පවා ඔවුන් යටතට පත් කරගැනීමට සමත් විය. මුස්ලිම් අරාබි ප්‍රධානීන් යුද්ධ කර යටත් විජිත අත්පත් කරගනිමින් සිටියදී, ඇතැම් සැදැවත් මුස්ලිම්වරු ලෞකික ජීවිතයකට ඉඩදීම කෙතරම් ධර්මිෂ්ට ද යන්න විමසමින් සිටියහ. මෙසේ අදහස් දැරූ හසන් අල් බස්රි ආදී අය සුෆි වාදයේ ප්‍රමුඛයෝ වූහ.
 
කිතුනුවන්, යුදෙව්වන්, සොරොස්ට්‍රියානුවන් සහ මිථ්‍යාදෘෂ්ටික බර්බර්වරුන් ඇතුළු උමායියාද් කාලිෆේට් හි මුස්ලිම් නොවන කණ්ඩායම් ධම්මිවරුන් ලෙස හැඳින්වේ. පාලක මුස්ලිම්වරුන්ගේ දේශපාලන ආධිපත්‍යය පිළිගෙන පිළිගත් තාක් කල් ඔවුන්ට දෙවන පන්තියේ පුරවැසියන් ලෙස නීත්‍යානුකූලව ආරක්‍ෂිත තත්වයක් ලබා දෙන ලදි, එනම් මුස්ලිම්වරුන්ට ගෙවිය යුතු නැති ජිස්යා නමින් බද්දක් ගෙවන ලදී. ඔවුන් ඉස්ලාම් ආගමට හැරුණහොත් ඔවුන් ජිස්යා ගෙවීම නවත්වන අතර ඒ වෙනුවට සකාත් ගෙවනු ඇත. අධිරාජ්‍යයේ ඉහළම රාජ්‍ය නිලතල දැරීමට ඔවුන්ට නොහැකි වුවද, රජය තුළ ඔවුන්ට නිලධාරිවාදී තනතුරු රාශියක් තිබුණි. කිතුනුවන් හා යුදෙව්වන් තවමත් ඔවුන්ගේ ප්‍රජාවන් තුළ ශ්‍රේෂ්ඨ දේවධර්මවාදී චින්තකයින් බිහි කළ නමුත් කාලය ගෙවී යත්ම බොහෝ බුද්ධිමතුන් ඉස්ලාම් ආගමට හැරුණු අතර මුස්ලිම් නොවන ප්‍රජාවන්හි ශ්‍රේෂ්ඨ චින්තකයින්ගේ හිඟයක් ඇති විය.[https://en.wikipedia.org/wiki/Umayyad_Caliphate#Non-Muslims][https://en.wikipedia.org/wiki/Umayyad_Caliphate#cite_note-68] මුහම්මද් නබිතුමාගේ පරම්පරාවෙන් පැවතගෙන එන අය උමයියාද්වරු බලයෙන් පහකර ක්‍රි. ව. 750 දී අබ්බාසිද් රාජවංශය ආරම්භ කළහ. අබ්බාසිද්වරු යටතේ ඉස්ලාමීය ශිෂ්ටාචාරය එහි අගනුවර විශ්වදේශී නගරයක් වු බැග්ඩෑඩයේ පිහිටුවා ඉස්ලාමයේ ස්වර්ණමය යුගය කරා එළඹිණි.
 
== ඉස්ලාම් ඉතිහාසයකි‍්‍රස්තියානුඉතිහාසය - ස්වර්ණමය යුගය (750 -1258) ==
ධර්මයේ ආරම්භක යුගවල සිට දහම විවේචනය කළ පුද්ගලයන් පිළිබඳ වාර්තා වේ. මුල්ම ලිඛිත විවේචන [[කිතුනුවන්]] විසින් ක්‍රි.ව 1200 ට පෙර ඉදිරිපත් කර ඇත. ඔවුන්ට අනුව ඉස්ලාම් දහම යනු රැඩිකල්වාදි ක්‍රිස්තියානි ධර්මයක් වේ. පසුව කය තුළින් ද, යුදෙව් ලේඛකයන්ගෙන් ද, කිතුනුවන්ගෙන් ද විවේචන එල්ල වී ඇත. වර්තමානයේ එම විවේචන විවිධ මාතෘකා පදනම් කරගෙන ඉස්ලාමිය හා ඉස්ලාමිය නොවන අයගෙන් එල්ල වී ඇත.
 
[[Image:Battle of Cresson.jpg|thumb|සලාදින් අයියුබිද්ගේ හමුදාව ජෙරුසලම නැවත ලබා ගැනීමට සිදු කළ හතින් යුද්ධය 1187, චිත්‍ර ශිල්පියෙකුගේ ඇසින්,
]]
Line 65 ⟶ 67:
ඉස්ලාම් ආධිපත්‍යය පැතිර යාම මධ්‍යතනික පූජ්‍යයාතන වල සිටි කතෝලික කතෘන් අතර සතුරුකම් ඇති වීමට හේතුවක් විය. පිරිස් විශාල ගණනින් ඉස්ලාම් ධර්මය වැළඳගැනීම ඔවුන් දුටුවේ එදිරිවාදිකමක් හැටියටයි. මෙම විරුද්ධත්වය, ඉස්ලාම් ධර්මය ක්‍රිස්තු විරෝධී ආගමත් බවටත්, මුස්ලිම්වරු කාමයෙන් මත් වු නොමිනිසුන් ලෙසත්, නිරූපණය වන විවාදාත්මක නිමන්‍ධන රැසකට මුල් විය. මධ්‍යතන යුගයේ විසු අරාබි දාර්ශනිකයෙකු වන අල් ම:අරි වැනි අය ඉස්ලාමය කෙරෙහි විචාරාත්මක ප්‍රවේශයක් ඇති කරගත් අතර, යුදෙව් දාර්ශනිකයෙකු වන මයිමොනිදස් විසින් යුදෙව් දහමේ එන සදාචාරයත්, ඉස්ලාම් දහ‍මේ එන සදාචාරයත් අතර ඇති වෙනස පෙන්වා දෙනු ලැබීය.
 
== තුර්කිවරුකි‍්‍රස්තියානු සහ ඉන්‍දියාවේ ඉස්ලාමීයකි‍්‍රස්තියානු රාජධානි (1258-1918) ==
 
සෙල්ජුක් තුර්කිවරු අබ්බාසිද් භූමිය යටත් කර ඉස්ලාම් ධර්මයද පිළිගෙන කලීෆා රාජධානියේ පාලකවරු බවට පත් විය. ඔවුන් මෑන්සිකර්ට් යුද්ධයේ දී ඇන්ටෝලියාව අල්ලාගෙන නැගෙනහිර රෝම අධිරාජ්‍යය ද පැරදුහ. 12 වන සියවසේ දෙවන භාගයේදී තුර්කි රාජධානිය බිඳවැටී අර්ධ - ස්වයංපාලිත තුර්කි රාජ වංශ ගණනාවක් බිහි විය. බෝල්කන්, ග්‍රීසිය හා බටහිර ඇනටෝලියාවේ සිදු වු විජයග්‍රහණ තුළින්, 13 හා 14 සියවස් තුළදී තුර්කි අධිරාජ්‍යය නැවතත් බලවත් විය. 1453 දී දෙවන මෙහෙමද් යටතේ තුර්කිවරු කොන්ස්තන්තිනෝපලය වටලා යටත් කරගන්නා ලදී.
 
 
13 වන සියවස මුලදී සුෆිමුල වාදය, අල්-ගස්සාලිගේ නායකත්වයෙන් සිදු වු යම් ප්‍රතිසංවිධාන හේතුවෙන් විපර්යාසයකට ලක් විය. ඔහු ආධ්‍යාත්මික කි‍්‍රස්තියානු ශාස්තෲවරු හා ශිෂ්‍ය පිරිස් සුෆි සංවිධානයේ ආකෘතිය අනුගතිව නිර්මාණය කරන ලදී. මෙම කාලවකවානුව තුළ සුෆිවරුන්ට සිදු වු තවත් වැදගත් සිදුවීමක් නම් පර්සියානු කාව්‍ය රචකයෙකු වන රුම් විසින් මස්නම් නැමැති ගුප්ත කාව්‍යමය ග්‍රන්ථයක් රචනා කිරීමයි.
 
 
 
[[Image:TajMahalbyAmalMongia.jpg|thumb|මෝගල් රජු විසින් ඉදිකරන ලද ටාජ් මහල් සොහොන් ගැබ, අග්රා , ඉන්‍දියාව
]]
16 වන සියවස මුලදී ෂියා ජාතික සෆාවිද් රාජවංශය පර්සියාවේ බලය පිහිටුවාගෙන ෂියා ඉස්ලාමය එහි රාජ්‍ය භාෂාව ලෙස පිහිටුවා, සියවස් දෙකක් පුරාවටම පාලනයේ යෙදුනහ. 1517 දී මාම්ලුක් හා ඊජිප්තුව තුර්කි රාජධානියට නතු වු පසු, තුර්කිවරු 1529 දී වියෙන්නා දක්‍වා යුරෝපය යටපත් කළහ. පර්සියානු ආක්‍රමණයෙන් පසුව බැග්ඩෑඩය මොන්ගෝල රාජධානිය විසින් අල්ලාගත් පසු දිල්ලිය පෙරදිග මුස්ලිම් රාජධානියේ කෙන්‍ද්‍රස්ථානය බවට පත්විය. 12 වන සියවසින් පසු දිල්ලි සුල්තාන් රාජ්‍යය (1206 -1526) හා මෝගල් රාජධානිය(1526-1857) ඉන්‍දියාව පාලනය කොට දකුණු ආසියාවේ ඉස්ලාම් දහම පැතිරවීමට කටයුතු කළහ. 18 වන සියවසේ මැද භාගය වන විට බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යය විසින් මෝගල් අධිරාජ්‍යය බිඳ වට්ටන ලදී.
 
17 හා 18 වන සියවස වනවිට තුර්කි අධිරාජ්‍යය නුතනකරණය වීමට උත්සාහ දැරුවද යුරෝපීය ආර්ථික හා හමුදාමය බලය තර්ජනයක් ලෙස සැලකූහ. 19 වන සියවසේදී ජාතිකවාදයේ නැඟීමත් සමඟ, 1877-1879 දී සිදුවු රුසියානු තුර්කි යුද්ධයෙන් තුර්කිවරු පරාජයට පත් වී, ග්‍රීසිය 1829 දීත්, බෝල්කන් ප්‍රාන්ත ඉන්පසුවත් නිදහස ලබා ගන්නා ලදී. පළමුවන ලෝක යුද්ධය අවසානයේදී තුර්කි යුගය අවසාන විය.
 
 
19 වන සියවසේදී සලාෆි, දියෝබැන්ඩ් හා බරෙල්වි ව්‍යාපාරය ආරම්භ විය.
 
== ඉස්ලාමයේ නුතන ඉතිහාසය (1918 - වර්තමානය) ==
 
පළමුවෙනි ලෝක යුද්ධයෙන් පසුව මුස්ලිම් අධිරාජ්‍යයේපසුවඅධිරාජ්‍යයේ ඉතිරි වු ප්‍රදේශප්‍රදේ කි‍්‍රස්තියානුශ යුරෝපීයයන්ගේන් ආරක්‍ෂිත ප්‍රදේශ වශයෙන් කොටස් ලෙස බෙදී ගියේය. ඉන්පසු බොහෝ මුස්ලිම්කි‍්‍රස්තියානු සමාජයන් ස්වාධීන රාජ්‍යයන් ලෙස නැගී සිටියහ. ඒ වනවිට ඛනිජ තෙල් සහ කි‍්‍රස්තියානු ඊශ්‍රායලය සමඟ පවතින සම්බන්‍ධතා වැනි ගැටළු ප්‍රමුඛත්වයක් ගත්හ.
 
ඉස්ලාමය පණකි‍්‍රස්තියානුපණ ගැන්වීමේ ව්‍යාපාර බොහෝමයක් 20 වෙනි සියවසෙහි දැකගත හැක. ඊජිප්තුවේ "මුස්ලිම් කි‍්‍රස්තියානු සහෝදරත්වය" සහ පාකිස්ථානයේ “ජමාත් - ඉ - ඉස්ලාම්”” වැනි කණ්ඩායම් කි‍්‍රස්තියානුකණ්ඩායම්, අගාරික දේශපාලනය සංකල්පවේදයන්ට සම්පුර්ණයෙන්ම න්‍යායාත්මක වූ විකල්ප හඳුන්වා දෙයි. මොවුන් සමහර අවස්ථා වලදී ඉස්ලාම්වාදීන් ලෙස හඳුන්වයි. ඔවුන් බටහිර කි‍්‍රස්තියානු සංස්කෘතික සාරධර්ම තර්ජනයක් හැටියට සලකන බැවින් සියලුම පොදු සහ පෞද්ගලික වැදගත්කමක් ඇති ගැටළු සඳහා පිළියමක් ලෙස ඉස්ලාම් ධර්මයේ එන ඉගැන්වීම් ප්‍රචාරණය කරයි. ඉරානය සහ ඇෆ්ගනිස්ථානය වැනි රටවල් වල ඉස්ලාමීයකි‍්‍රස්තියානු ය ප්‍රාන්තවල තිබුණු අගාරික පාලන ක්‍රම වෙනුවට විප්ලවකාරී ව්‍යාපාර යොදා ගෙන ඇත. ඒ අතර ඔසාමා බිල් ලාඩන්ගේ අල්-කයිඩා වැනි සංවිධාන තමන්ගේ ඉලක්ක කරා යාම සඳහා ත්‍රස්තවාදය යොදාගනිමින් පවතී. මෙයට ප්‍රතිවිරෝධී "නිදහස් ඉස්ලාම්ම්" ව්‍යාපාරය අගාරික පාලන ක්‍රමවලින් යුත් නුතන සම්ප්‍රදායන්ගේ සහ මානව අයිතීන් ආගමික් සම්ප්‍රදායන් සමඟ ඒකාබද්ධ කිරීමේ උත්සහායක් යෙදේ. එහි ආධාරකරුවන් පෙන්වා දෙන ආකාරයට ඉස්ලාමයේ පූජනීය ලේඛණ කියවා විග්‍රහ කරගත හැකි ක්‍රම කීපයක් පවතින අතර ආගමික කි‍්‍රස්තියානුආගමික කරුණු සම්බන්‍ධව ස්වාධීන චින්තනයක් ඇතිකර ගත යුතුය.
 
ඉස්ලාම් ධර්මය විවේචනය දරා නොගන්නා බවත් ආගම හැර යන්නට ඉස්ලාමීය නීති පරුෂ ලෙස සලකන බවටත් නුතන විචාරකයින් චෝදනා කරයි. ඉබ්නු වර්රාක් වැනි විචාරකයින් අල්-කුරානයේ සදාචාරත්මක බව විමසන අතර එය කාන්තාවන්ට නරක ලෙස සැලකීම හා මුස්ලිම් දේවධර්මධරයන් විසින් කරන යුදෙව් විරෝධී ප්‍රකාශ සාධාරණීකරණය කරන බවට විශ්වාස කරයි. මෙම චෝදනා බොහෝමයක් මුස්ලිම් ලේඛකයන් විසින් ප්‍රතික්‍ෂේප කරන ලදී. තවත් සමහරු ඉස්ලාමීය මුලධර්මවාදයේ පැතිරීම ගැන අනතුරු අඟවයි. බටහිර රටවල් තුළ ධර්මය ගැන පවතින ඝෘණ ආකල්ප හේතුවෙන් ඉස්ලාම් - භීතිකාව ඇති වී ඇති බව කාර්ල් අර්නස්ට් ගේ මතයයි.
Line 93 ⟶ 94:
== සියල්ල දෛවයන් සිදුවේ යන විශ්වාසය ==
 
ඉස්ලාමීයකි‍්‍රස්තියානු විශ්වාසයන්ට අනුව දෛවය නැතහොත් දිව්‍යමය කලින් නියම කිරීම (al - gada wal gadar) දෙවියන්ට සර්ව ඥානයම ඇති අතර සිදුවන සියලු දේ පාලනය කිරිමද සිදුවේ. මෙය 'ක්‍වර් ආනික්' පද්‍යයෙහි මෙසේ විස්තර කරයි. " අපට අල්ලාහ් නියම කරන දෙය හැර අන් කිසිවක් සිදු නොවේ. අපගේ ආරක්‍ෂකයා ඔහුය" මුස්ලිම් ජාතිකයන්ට ලෝකයේ සිදුවන සියළු හොඳ හෝ නරක දේවල් යනු දෛවයට අනුව සිදුවන දේවල් වේ. දෙවියන්ගේ අවසරයක් නොමැති කිසිම දෙයක් මොලොව සිදු නොවේ.
 
ඉස්ලාමීය න්‍යායන්ට අනුව දිව්‍යමය කලින් නියම කිරිම (දෛවය) යන්න මඟින් නරකේදී දෙවියන්ගේ බලපෑමක් නැත යන්න අදහස් නොකෙරේ. මක්නිසාද යත්, සියලුම සිදුවන නරක දේ මඟින් මිනිසාට නොපෙනෙනා අනාගතයකදී සුබදායක කටයුත්තකට, හොඳ ප්‍රතිඵලයකට මගපෑදීමක් සිදුකරන බැවිනි. මුස්ලිම් න්‍යායාචාර්යවරුන්ට අනුව කරුණු පෙර සැළැසුම් කර තිබුනද හොඳ නරක දෙක තෝරා ගැනීමේ නිදහසක් මිනිසා සතුව ති‍බේ. එමනිසා මිනිසා කරන කාර්යන්ගේ වගකීම මිනිසා සතු වේ.
Line 101 ⟶ 102:
දෛවය පිළිබඳ ෂියාවරුන්ගේ පිළිගැනීම හඳුන්වන්නේ දිව්‍යමය සාධාරණය (Adala) ලෙසය. මෙම මතවාදය නියම වශයෙන් දියුණු කර ඇත්තේ Muitzila මඟිනි. මෙයින් දැක්‍වෙන්නේ මිනිසාගේ ක්‍රියාවන් සම්බන්‍ධයෙන් ඔහු සතු වගකීමයි.
 
ඉස්ලාමීයකි‍්‍රස්තියානු පුනර්ජීවනය හා විනිශ්චය
 
පුනර්ජීවනයේ දිනය (විනිශ්චය දෙන දිනය, අවසන් හෝරාව) පිළිබඳ විශ්වාසය මුස්ලිම්වරුන්ට ඉතා වැදගත් දිනයක් වේ. ඔවුන්ගේ විශ්වාසයේ හැටියට oiyamah ගේ වෙලාව ද දෙවියන් විසින් මිනිසාට නොහැඟෙන ආකාරයෙන් කලින් නියම කල දෙයකි.
 
== ඉස්ලාම් ආගම පිළිබඳ විවේචන ==
 
ඉස්ලාමියය ධර්මයේ ආරම්භක යුගවල සිට දහම විවේචනය කළ පුද්ගලයන් පිළිබඳ වාර්තා වේ. මුල්ම ලිඛිත විවේචන [[කිතුනුවන්]] විසින් ක්‍රි.ව 1200 ට පෙර ඉදිරිපත් කර ඇත. ඔවුන්ට අනුව ඉස්ලාම් දහම යනු රැඩිකල්වාදි ක්‍රිස්තියානි ධර්මයක් වේ. පසුව මුස්ලිම් ලෝකයකය තුළින් ද, යුදෙව් ලේඛකයන්ගෙන් ද, කිතුනුවන්ගෙන් ද විවේචන එල්ල වී ඇත. වර්තමානයේ එම විවේචන විවිධ මාතෘකා පදනම් කරගෙන ඉස්ලාමිය හා ඉස්ලාමිය නොවන අයගෙන් එල්ල වී ඇත.
 
 
මෙලෙස එල්ල වු විවේචන පහත මතයන් මත පදනම් ව ඇත. විවේචනයට ඉස්ලාම් දහම දක්‍වන විරෝධය, ඉස්ලාම් දහමින් දැක්‍වෙන නව මත හා ආගම හැර යන අයට ඉස්ලාම් දහම දෙන දඬුවම් මෙම විවේචනයට හේතු වී ඇත. තවත් විවේචන මුහම්මද්ගේ අමරණීයත්වය පිළිබඳව හා ඔහුගේ පුද්ගලික හා සමාජීය ජිවිතය මත පදනම්ව එල්ල වී ඇත. කුරානයේ සදාකාලිකත්වය හා සත්‍යභාවය පිළිබඳව මෙම විවේචන එල්ල වී ඇත. අනෙකුත් විවේචන පදනම් වනුයේ මානව අයිතීන් පිළිබඳව වේ. එනම් නුතන ඉස්ලාමික ජාතින් අතර පවතින මානව අයිතීන් හා කාන්තාවන්ට දක්‍වන සැළකිල්ල මේ අතර ප්‍රධාන වේ. මෑතකදි විවේචනයට ලක් වී ඇති කාරණය නම් ඉස්ලාම් දහමෙහි බලපෑම නිසා බටහිර රටවල සිදුවන මුස්ලිම් සංක්‍රමනිකයන්ගේ එක්රැස් වීමයි.
 
== ඉස්ලාම්ම් නිකායන් ==
 
ඉස්ලාමි ආගම නිකාය රැසකින් සමන්විත වේ.මෙම නිකාය අතර පැහැදිලි න්‍යායාත්මක වෙනස්කම් දක්නට ලැබේ. සුන්නි සහ ෂියා යනුද එවැනි නිකාය දෙකකි. ලෝක මුස්ලිම් ජනගහණයෙන් 85% සුන්නිවරුන් වන අතර ෂියා වරුන් සිටිනුයේ 15% කි. අනෙකුත් නිකායවල් එතරම් ව්‍යාප්තව නැත.
 
 
මෙලෙස එල්ල වු විවේචන පහත මතයන් මත පදනම් ව ඇත. විවේචනයට ඉස්ලාම් දහම දක්‍වන විරෝධය, ඉස්ලාම් දහමින් දැක්‍වෙන නව මත හා ආගම හැර යන අයට ඉස්ලාම් දහම දෙන දඬුවම් මෙම විවේචනයට හේතු වී ඇත. තවත් විවේචන මුහම්මද්ගේ අමරණීයත්වය පිළිබඳව හා ඔහුගේ පුද්ගලික හා සමාජීය ජිවිතය මත පදනම්ව එල්ල වී ඇත. කුරානයේ සදාකාලිකත්වය හා සත්‍යභාවය පිළිබඳව මෙම විවේචන එල්ල වී ඇත. අනෙකුත් විවේචන පදනම් වනුයේ මානව අයිතීන් පිළිබඳව වේ. එනම් නුතන ඉස්ලාමික ජාතින් අතර පවතින මානව අයිතීන් හා කාන්තා
 
== සුන්නි මුස්ලිම් නිකාය ==
"https://si.wikipedia.org/wiki/ඉස්ලාම්" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි