පළමුවන බෝල්කන් යුද්ධය
පළමු බෝල්කන් යුද්ධය (සර්බියන්: Први балкански рат, Prvi balkanski rat; බල්ගේරියන්: Балканска война; ග්‍රීක්: Αʹ Βαλκανικός πόλεμος; තුර්කිෂ්: Birinci Balkan Savaşı) 1912 ඔක්තෝබර් සිට 1913 මැයි දක්වා පැවති අතර ඔටෝමාන් අධිරාජ්‍යයට එරෙහිව බෝල්කන් ලීගය (බල්ගේරියාව, සර්බියාව, ග්‍රීසිය සහ මොන්ටිනිග්‍රෝ රාජධානිය) ක්‍රියා කළේය. බෝල්කන් ප්‍රාන්තවල ඒකාබද්ධ හමුදාවන් මුලින් සංඛ්‍යාත්මකව අඩු (ගැටුම අවසන් වන විට සැලකිය යුතු ලෙස උසස්) සහ උපාය මාර්ගික වශයෙන් අවාසි සහගතව සිටි නමුත් ඔටෝමාන් හමුදාවන් අභිබවා ගොස් වේගවත් සාර්ථකත්වයක් අත්කර ගත්හ.
| පළමු බෝල්කන් යුද්ධය | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| බෝල්කන් යුද්ධය හි කොටසකි | |||||||||
 ඉහළ වමේ සිට - බල්ගේරියානු බර කාලතුවක්කු, සර්බියානු හමුදා මිට්‍රොවිකා නගරයට ඇතුළු වීම. පහල වමේ සිට - ග්‍රීක රජු 1 වන ජෝර්ජ් සහ බල්ගේරියානු සාර් 1 වන ෆර්ඩිනන්ඩ් සමග තෙසලෝනිකි හි රැස්වීම, කුමානෝවෝ සටන දී ඔටෝමාන් හමුදා. | |||||||||
| |||||||||
| යුද්ධාවතීරයන් | |||||||||
| බෝල්කන් ලීගය: |
 ඔටෝමන් අධිරාජ්යය | ||||||||
| ආඥාපතියන් සහ නායකයන් | |||||||||
|
| ||||||||
| හමුදාමය ප්‍රබලතාවය | |||||||||
|
මුලදී සෙබළුන් 436,742කි (අවසානය වන විට බෝල්කන් ලීගයට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස වැඩි)[5] සර්කැසියානු ස්වේච්ඡා භටයන්[6][7][8][9] | |||||||||
| අපාතිකයන් සහ හානි | |||||||||
156,139 ක් මියගොස්, තුවාල ලැබ හෝ රෝග වලින් මියගොස් |
ඔටෝමන් අධිරාජ්යය:[14]
340,000 ක් මියගොස්, තුවාල ලැබ, ප්‍රාණ ඇපයට ගෙන හෝ රෝග වලින් මියගොස් | ||||||||
.svg){kind=small}
ඔවුන්ගේ යුරෝපීය භූමි ප්‍රදේශවලින් 83% ක් සහ යුරෝපීය ජනගහනයෙන් 69% ක් අහිමි වූ ඔටෝමන්වරුන්ට යුද්ධය විස්තීර්ණ සහ අවම කළ නොහැකි ව්‍යසනයක් විය.[15]යුද්ධයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ඔටෝමාන් අධිරාජ්‍යයේ යුරෝපයේ ඉතිරිව තිබූ ප්‍රදේශ සියල්ලම පාහේ ලීගය විසින් අල්ලාගෙන බෙදා වෙන් කරන ලදී. ඉන් අනතුරුව ඇති වූ සිදුවීම් සර්බියානුවන් කෝපයට පත් කළ ස්වාධීන ඇල්බේනියාවක් නිර්මාණය කිරීමට ද හේතු විය. මේ අතර, බල්ගේරියාව, මැසිඩෝනියාවේ කොල්ලකෑම් බෙදීම සම්බන්ධයෙන් සෑහීමකට පත් නොවූ අතර, 1913 ජුනි 16 වන දින එහි හිටපු මිත්‍ර රටවල් වන සර්බියාව සහ ග්‍රීසියට පහර දුන් අතර එය දෙවන බෝල්කන් යුද්ධයේ ආරම්භය විය.
පසුබිම
සංස්කරණයඔටෝමාන් පාලනය යටතේ පවතින රුමේලියා (නැගෙනහිර රුමේලියා, ත්‍රේස් සහ මැසිඩෝනියාව) පළාත් කෙරෙහි ඔවුන්ගේ ප්‍රතිවාදී අභිලාෂයන් සම්බන්ධයෙන් බෝල්කන් රාජ්‍යයන් අතර ආතතීන් 19 වන සියවසේ මැද භාගයේ මහා බලවතුන්ගේ මැදිහත්වීමෙන් පසුව තරමක් සමනය විය. ඒ පළාත්වල ක්‍රිස්තියානි බහුතරය මෙන්ම පවතින තත්ත්වය පවත්වා ගැනීමටය. 1867 වන විට සර්බියාව සහ මොන්ටිනිග්‍රෝ යන රටවල් දෙකම ඔවුන්ගේ නිදහස තහවුරු කර ගත් අතර එය බර්ලින් ගිවිසුම (1878) මගින් තහවුරු විය. ඔටෝමාන් පාලනයේ ශක්‍යතාව පිළිබඳ ප්‍රශ්නය 1908 ජූලි මාසයේදී තරුණ තුර්කි විප්ලවයෙන් පසුව නැවත පණ ගැන්වූ අතර, අධිරාජ්‍යයේ අත්හිටුවන ලද ව්‍යවස්ථාව ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කිරීමට ඔටෝමාන් සුල්තාන්ට බල කෙරුනි.
බොස්නියාව සහ හර්සගොවිනා අත්පත් කර ගැනීමේ සර්බියාවේ අභිලාෂයන් බොස්නියානු අර්බුදය විසින් ව්‍යර්ථ කරන ලද අතර, එය 1908 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී ඔස්ට්‍රියාවේ පළාත ඈඳා ගැනීමට හේතු විය. ඉන්පසු සර්බියානුවන් ඔවුන්ගේ යුද ප්‍රයත්නයන් දකුණට යොමු කළහ. ඈඳාගැනීමෙන් පසු, තරුණ තුර්කි ජාතිකයන් බොස්නියාවේ මුස්ලිම් ජනතාව ඔටෝමාන් අධිරාජ්‍යයට සංක්‍රමණය වීමට පොළඹවා ගැනීමට උත්සාහ කළහ. මෙම යෝජනාව භාරගත් අය ඔටෝමාන් බලධාරීන් විසින් උතුරු මැසිඩෝනියාවේ දිස්ත්‍රික්කවල මුස්ලිම්වරුන් කිහිප දෙනෙකු සමඟ නැවත පදිංචි කරන ලදී. සංක්‍රමණිකයන් ඇල්බේනියානු මුස්ලිම්වරුන්ගේ දැනට සිටින ජනගහනය සමඟ පහසුවෙන් එක්සත් වී 1911 ඇල්බේනියානු කැරලි මාලාවට සහ 1912 ඇල්බේනියානු කැරැල්ලට සහභාගී වූ බැවින් මෙම අත්හදා බැලීම ව්‍යසනයක් බව ඔප්පු විය. සමහර ඇල්බේනියානු රජයේ හමුදා පැති මාරු කළහ.
1912 මැයි මාසයේදී, ඇල්බේනියානු කැරලිකරුවන් ජාතික ස්වයං පාලනයක් සහ දෙවන සුල්තාන් අබ්දුල් හමීඩ් නැවත බලයට පත් කිරීමට උත්සාහ කරමින්, තරුණ තුර්කි හමුදා ස්කොප්ජේ වෙතින් පලවා හරින ලද අතර, දකුණට මැනස්තිර් (දැන් බිටෝලා) දෙසට තල්ලු කර, තරුණ තුර්කි ජාතිකයින්ට විශාල ප්‍රමාණයේ ස්වාධීනත්වයක් ලබා දීමට බල කෙරුනි. 1912 ජූනි මාසයේදී කලාප.[16][17] ඇල්බේනියානු කතෝලික සහ හමිඩියන් කැරලිකරුවන් සන්නද්ධ කිරීමට උදව් කළ සහ සමහර ප්‍රමුඛ නායකයින් වෙත රහස් නියෝජිතයන් යවා ඇති සර්බියාව, කැරැල්ල යුද්ධයට කඩතුරාවක් ලෙස ගෙන ඇත.[18] 1912 ඇල්බේනියානු කැරැල්ල ඇතිවීමට පෙර සර්බියාව, මොන්ටිනිග්‍රෝ, ග්‍රීසිය සහ බල්ගේරියාව ඔටෝමාන් අධිරාජ්‍යයට එරෙහිව කළ හැකි ප්‍රහාර ගැන සාකච්ඡා කරමින් සිටි අතර, සර්බියාව සහ මොන්ටිනිග්‍රෝ අතර විධිමත් ගිවිසුමක් මාර්තු 7 දින අත්සන් කරන ලදී.[19] 1912 ඔක්තෝබර් 18 වැනි දින සර්බියාවේ පළමුවන පීටර් රජු, ඇල්බේනියානුවන්ට මෙන්ම සර්බියානුවන්ට ද සහාය දක්වන ලෙස පෙනී සිටි 'සර්බියානු ජනතාවට' ප්‍රකාශයක් නිකුත් කළේය.
තුර්කි ආන්ඩු තම පුරවැසියන් කෙරෙහි ඔවුන්ගේ යුතුකම් ගැන උනන්දුවක් නොදැක්වූ අතර සියලු පැමිණිලි සහ යෝජනා වලට බිහිරි කන් හැරියේය. යුරෝපයේ තුර්කියේ තත්වය ගැන කිසිවෙකු සෑහීමකට පත් නොවූ තරමට දේවල් අතපසු විය. එය සර්බියානුවන්ට, ග්‍රීකයන්ට සහ ඇල්බේනියානුවන්ටද දරාගත නොහැකි විය. දෙවියන් වහන්සේගේ කරුණාවෙන්, අපගේ සහෝදරයන් නිදහස් කර යහපත් අනාගතයක් ප්‍රාර්ථනා කිරීම සඳහා ශුද්ධ වූ යුද්ධයට සම්බන්ධ වන ලෙස මම මගේ නිර්භීත හමුදාවට නියෝග කළෙමි. පැරණි සර්බියාවේදී, මගේ හමුදාව ක්‍රිස්තියානි සර්බියානුවන් පමණක් නොව, අපට සමානව ආදරය කරන මුස්ලිම් සර්බියානුවන් ද, ඔවුන්ට අමතරව, සියවස් දහතුනක් තිස්සේ අපගේ ජනතාව සතුට හා ශෝකය බෙදාගත් ක්‍රිස්තියානි සහ මුස්ලිම් ඇල්බේනියානුවන් ද හමුවනු ඇත. දැන්. ඒ හැමෝටම අපි නිදහස, සහෝදරත්වය සහ සමානාත්මතාවය ගෙන දෙනවා.
— සර්බියාවේ පළමුවන පීටර් රජු
මිත්‍ර පාක්ෂිකයින් සෙවීමේදී සර්බියාව බල්ගේරියාව සමඟ ගිවිසුමක් ඇතිකර ගැනීමට සූදානම් විය.[20] ඔටෝමන්වරුන්ට එරෙහිව ජයග්‍රහණය කළහොත් බල්ගේරියාවට ක්‍රිවා පලන්කා-ඔරිඩ් රේඛාවට දකුණින් ඇති සියලුම මැසිඩෝනියාව ලැබෙනු ඇතැයි ගිවිසුම මගින් සපයා ඇත. සර්බියාවේ ව්‍යාප්තිය බල්ගේරියාව විසින් පිළිගනු ලැබුවේ ෂාර් කඳුකරයේ (කොසෝවෝ) උතුරට වන්නටය. ඔටෝමාන් අධිරාජ්‍යයට එරෙහි සාර්ථක යුද්ධයකදී රුසියාවේ සාර් රජු විසින් මැදිහත් වන ප්‍රදේශය "ආරවුල්" බවට පත් කිරීමට එකඟ විය.[21] යුද්ධය අතරතුර, පළමුවන පීටර් රජු විසින් යෝජනා කරන ලද පරිදි, ඇල්බේනියානුවන් සර්බියාව විමුක්තිදායකයෙකු ලෙස නොසැලකූ බව පෙනී ගිය අතර, ඇල්බේනියානුවන් කෙරෙහි ඔහුගේ මිත්‍රත්වය ප්‍රකාශ කිරීම නිරීක්ෂණය කිරීමට සර්බියානු හමුදා අසමත් විය.
නැගෙනහිර රුමේලියාව සමඟ ඒකාබද්ධ කිරීම සඳහා වූ සාර්ථක කුමන්ත්‍රණයෙන් පසුව,[22] බල්ගේරියාව සිය ජාතික එක්සත් කිරීම සාක්ෂාත් කරගනු ඇතැයි සිහින දකින්නට පටන් ගත්තේය. එම කාර්යය සඳහා එය විශාල හමුදාවක් ගොඩනඟා "බෝල්කන් ප්‍රෂියා" ලෙස හඳුනාගෙන ඇත.[23] කෙසේ වෙතත්, බල්ගේරියාවට ඔටෝමන්වරුන්ට එරෙහිව තනිවම යුද්ධයක් ජයගත නොහැකි විය.
ග්‍රීසියේ, හෙලනික් හමුදා නිලධාරීන් 1909 අගෝස්තුවේ ගූඩි කුමන්ත්‍රණයේදී කැරලි ගසා, ක්‍රීට් ප්‍රශ්නය ග්‍රීසියට පක්ෂව විසඳනු ඇතැයි ඔවුන් බලාපොරොත්තු වූ Eleftherios Venizelos යටතේ ප්‍රගතිශීලී රජයක් පත් කර ගැනීමට හැකි විය. ඔටෝමන්වරුන් විසින් ග්‍රීක-තුර්කි යුද්ධයේදී (1897) ඔවුන්ගේ පරාජය ආපසු හැරවීමටද ඔවුන්ට අවශ්‍ය විය. ඒ සඳහා ප්‍රංශ හමුදා මෙහෙයුමක් විසින් මෙහෙයවන ලද හදිසි හමුදා ප්‍රතිසංවිධානයක් ආරම්භ කර තිබූ නමුත් බෝල්කන් ප්‍රදේශයේ ඇති වූ යුද්ධය හේතුවෙන් එහි වැඩකටයුතුවලට බාධා එල්ල විය. ග්‍රීසිය බෝල්කන් ලීගයට බැඳීමට තුඩු දුන් සාකච්ඡා වලදී, බල්ගේරියාව මැසිඩෝනියාව සම්බන්ධයෙන් සර්බියාව සමඟ ඇති ගනුදෙනුව මෙන් නොව, භෞමික වාසි බෙදා හැරීම පිළිබඳ කිසිදු ගිවිසුමකට බැඳීම ප්‍රතික්ෂේප කළේය. බල්ගේරියාවේ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික ප්‍රතිපත්තිය වූයේ සර්බියාව මැසිඩෝනියාවට ප්‍රවේශය සීමා කරන ගිවිසුමකට තල්ලු කිරීමයි[24] නමුත්, ඒ සමඟම, ග්‍රීසිය සමඟ එවැනි ගිවිසුමක් ප්‍රතික්ෂේප කිරීම. බල්ගේරියාව විශ්වාස කළේ ග්‍රීකයන්ට එසේ කිරීමට පෙර සිය හමුදාවට ඒජියන් මැසිඩෝනියාවේ විශාල කොටසක් සහ වැදගත් වරාය නගරයක් වන සැලෝනිකා (තෙසලෝනිකි) අත්පත් කර ගැනීමට හැකි වනු ඇති බවයි.
1911 දී, ඉතාලිය දැන් ලිබියාවේ ට්‍රිපොලිටේනියාවේ ආක්‍රමණයක් දියත් කර ඇති අතර, එය ඉක්මනින්ම ඊජියන් මුහුදේ ඩොඩෙකනීස් දූපත් අත්පත් කර ගැනීමත් සමඟ සිදු විය. ඔටෝමාන් අධිරාජ්‍යයට එරෙහිව ඉතාලියානුවන්ගේ තීරනාත්මක මිලිටරි ජයග්‍රහණ සහ සාර්ථක 1912 ඇල්බේනියානු කැරැල්ල ඔටෝමන්වරුන්ට එරෙහිව යුද්ධයක් ජයගත හැකි යැයි සිතීමට බෝල්කන් රාජ්‍යයන් දිරිමත් කළේය. 1912 වසන්ත හා ගිම්හානය වන විට, විවිධ ක්‍රිස්තියානි බෝල්කන් ජාතීන් විසින් මිලිටරි සන්ධාන ජාලයක් නිර්මාණය කර ඇති අතර එය බෝල්කන් ලීගය ලෙස හැඳින්වේ.
මහා බලවතුන්, විශේෂයෙන් ප්‍රංශය සහ ඔස්ට්‍රියාව-හංගේරියාව, සංධාන පිහිටුවීමට ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ බෝල්කන් ලීගය යුද්ධයට යාමෙන් වලක්වාලීමට අසාර්ථක උත්සාහයක් දරති. සැප්තැම්බර් අගදී, ලීගය සහ ඔටෝමාන් අධිරාජ්යය යන දෙකම ඔවුන්ගේ හමුදාවන් බලමුලු ගන්වන ලදී. සැප්තැම්බර් වෙනිදා මොන්ටිනිග්‍රෝව ඔටෝමන් අධිරාජ්‍යට එරෙහිව යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. ඔක්තෝම්බර් 13 වන දින ඔටෝමන් අධිරාජ්යය වෙත අවසාන නිවේදනයක් නිකුත් කිරීමෙන් පසු, බල්ගේරියාව, සර්බියාව සහ ග්‍රීසිය ඔක්තෝබර් 17 (1912) ඔටෝමන්වරුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළහ. යුද ප්‍රකාශයන් යුද වාර්තාකරුවන් විශාල සංඛ්‍යාවක් ආකර්ෂණය කර ගත්තේය. 1912 නොවැම්බරයේ බෝල්කන් ප්‍රදේශයේ යුද්ධය වාර්තා කිරීමට ලොව පුරා මාධ්‍යවේදීන් 200 සිට 300 දක්වා ඇස්තමේන්තු කර ඇත.[25]
යොමු කිරීම්
සංස්කරණය- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;Hall16නමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;Hall18නමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;Erickson70නමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ Erickson (2003), p. 69
- ^ Erickson (2003), p. 52
- ^ "Там /в Плевенско и Търновско/ действително се говори, че тези черкези отвличат деца от българи, загинали през последните събития." (Из доклада на английския консул в Русе Р. Рийд от 16.06.1876 г. до английския посланик в Цариград Х. Елиот. в Н. Тодоров, Положението, с. 316)
- ^ Hacısalihoğlu, Mehmet. Kafkasya'da Rus Kolonizasyonu, Savaş ve Sürgün (PDF). Yıldız Teknik Üniversitesi.
- ^ BOA, HR. SYS. 1219/5, lef 28, p. 4
- ^ Karataş, Ömer. The Settlement of the Caucasian Emigrants in the Balkans during lkans duringthe 19th Century Century
- ^ Hall, The Balkan Wars 1912–1913, p 135
- ^ Hall, The Balkan Wars 1912–1913, p 135
- ^ Βιβλίο εργασίας 3, Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, ΒΑΛΕΡΙ ΚΟΛΕΦ and ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΚΟΥΛΟΥΡΗ, translation by ΙΟΥΛΙΑ ΠΕΝΤΑΖΟΥ, CDRSEE, Thessaloniki 2005, p. 120,(Greek). Retrieved from http://www.cdsee.org
- ^ Hall, The Balkan Wars 1912–1913, p 135
- ^ a b Erickson (2003), p. 329
- ^ Balkan Savaşları ve Balkan Savaşları'nda Bulgaristan, Süleyman Uslu
- ^ Noel Malcolm, A short History of Kosovo, pp 246–247
- ^ Olsi Jazexhi, Ottomans into Illyrians : passages to nationhood in 20th century Albania, pp> 86–89
- ^ Noel Malcolm, A Short History of Kosovo pp. 250–251.
- ^ Hall, The Balkan Wars 1912–1913, pp 10–13
- ^ The Ear Correspondence of Leon Trotsky: Hall, The Balkan Wars, 1912–13, 1980, p. 221
- ^ Hall, The Balkan Wars, 1912–1913 p. 11
- ^ Joseph Vincent Fulle, Bismarck's Diplomacy at Its Zenith, 2005, p.22
- ^ "The Project Gutenberg eBook of THE INSIDE STORY OF THE PEACE CONFERENCE, by Dr. E.J. Dillon". Mirrorservice.org. සම්ප්‍රවේශය 1 March 2022.
- ^ Hugh Seton-Watson & Christopher Seton-Watson, The Making of a New Europe, 1981, p. 116
- ^ "Correspondants de guerre", Le Petit Journal Illustré (Paris), 3 novembre 1912.