දිඹුලාගල රජ මහා විහාරය
දිඹුලාගල රජ මහා විහාරය පිහිටා ඇත්තේ ශ්‍රී ලංකාවේ පොළොන්නරුව පුරාතන නගරයට කිලෝමීටර 16 ක් ගිණිකොන දෙසටය. දිඹුලාගල කඳු වලල්ලෙහි ලෙන් කිහිප සංඛ්‍යාවක් පිහිටන අතර ඒවායේ කටාරම් වලට ඉහලින් බ්‍රාහ්මි අක්ෂර කොටා ඇත.
දිඹුලාගල විහාරස්ථානය පසුකර යන විට, ඔබ වමට හැරී ප්‍රියජනක හිච්ච පිච්ච වැව (වැව යනු ජලාශයක්) පසුකර යන මුද්‍රා නොකළ මාර්ගයක ගමන් කරන ජල ටැංකියක් පමණක් වන අතර එය පාමුලම ඇති තවත් හැරවුමකි. ගල් පර්වතයක්. කැලෑ සහ ගල් පර්වත හරහා කෙටි නැගීමක්, ශ්‍රී ලංකාවේ කලා උරුමයේ ඉතිහාසයේ වැදගත් සන්ධිස්ථානයක් ලෙස සැලකෙන මෙම අමතක වූ බිතු සිතුවම වෙත ගෙන එයි.
බිතුසිතුවම් සංස්කරණය කරන්න පුල්ලිගොඩ බිතුසිතුවම් 1897 දී බෙල් විසින් වාර්තා කරන ලද අතර, නොගැඹුරු ලෙන් සිද්ධස්ථානයක පැරණි සිතුවම්වල ඛණ්ඩනය වූ නටබුන් මාලාවක්. පුලුල් අසුනක් මත තබා ඇති නෙළුම් කුෂන් මත හිඳගත් පිරිමි රූප පහකින් සමන්විත, වන්දනාමාන කිරීමේ ආකල්පයේ සිටි බැතිමතුන්ගේ විශාල දර්ශනයක් විය හැකි අද කොටසකි. මෙම බිතුසිතුවම්වල කාල නිර්ණය විවාදයට භාජනය වේ. කුමාරස්වාමි සහ වින්සන්ට් ස්මිත් මෙම සිතුවම් 8 වැනි සියවසට අයත් යැයි කාල නිර්ණය කළහ. පරණවිතාන විසින් ඒවා 12 වැනි සියවසට පෙර කාල පරිච්ඡේදයකට ආරෝපණය කරන ලද නමුත් පොළොන්නරුව සිතුවම් (12 වන සියවස) සමඟ සමකාලීන වීමට ඉඩ ඇත. රාජා ද සිල්වා පුල්ලිගොඩ ද්‍රව්‍යමය තාක්‍ෂණය පෙර අනුරාධපුර යුගයේ සිතුවම්වලට පොදු වූ බව සඳහන් කරන අතර ඒවා 4 වැනි සියවස තරම් ඈතට දිව යයි. ආචාර්ය රාජා ද සිල්වා, (ශ්‍රී ලංකාවේ හිටපු පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්) විසින් ක්‍රි.පූ. 247 සිට ක්‍රි.ව. 800 දක්වා මුල් යුගයේ සිතුවම් අධ්‍යයනයක දී පුල්ලිගොඩ ගල්ගේ බිතුසිතුවම්වල ලක්ෂණ සහ අංග කිහිපයක් නිර්වචනය කරයි. එක් එක් හිස පිටුපස රතු පැහැයෙන් යුත් ඕවලාකාර ආකාශයෙන් පෙන්නුම් කරන පරිදි මෙහි නිරූපිත පිරිමි රූප සාක්ෂාත් වීමේ අදියරකට (සෝවාන්, සකෘදාගාමී, අනාගාමී හෝ අර්හත්) පැමිණ ඇති බව ඔහු විස්තර කරයි. සාන්තුවරයාගේ රූප සියල්ලම කකුල් හරස් කර වාඩි වී ඇත. අත්ල මෙන් යටිපතුල් ආලේපනවලින් රතු පැහැයෙන් වර්ණාලේප කර ඇත. පහළ ඇඳුම් යනු සරළ රතු හෝ වළලුකර දක්වා විහිදෙන ඉරි සහිත තොරණයි. ඔවුන්ගේ හිස් වැසුම් බ්‍රාහ්මණයන් ලෙස රූප දෙකක් වෙන්කර හඳුනා ගනී. තවත් අයෙක් මුනිවරයෙකු සලකුණු කරමින් හිස් උඩුකය හරහා පූජනීය නූල් සුදු පටියක් පැළඳ සිටී. කන් මුදු, මාල ආම්ලට්, බ්රේස්ලට් ද පැළඳ සිටී. එක් රූපයක් කොළ පාටයි. නෙළුම් කුෂන් තබන ලද ආසන (ආසන) විසිතුරු ය. අගය කිරීමට ඉතිරිව ඇත්තේ කුඩා කැබැල්ලක් පමණි, එය මෙම ආරණ්‍ය සේනාසනයන් භුක්ති විඳිය හැකි අධ්‍යාත්මික, සන්සුන් භාවය සහ සාමයේ තත්වයක් විහිදුවයි. එය අලංකාරය, ශෝධනය, සමබරතාවය සහ අලංකාරය ගැන කතා කරයි. එක් රූපයක් නටුවෙන් නෙළුම් පොහොට්ටුවක් අල්ලාගෙන සිටියදී වම් අත පපුව හරහා නැමී පූජා කිරීමේ ආකර්ශනීය ඉරියව්වකින් යුක්ත විය. අනෙක් අය තම අත්ල අලංකාර ලෙස එකට අල්ලාගෙන සිටින බව පෙනේ. මැටි රතු, ඕචර්, කහ සහ කොළ වර්ණක කුඩා කවාකාර මෝස්තර සහිත සුදු පසුබිමක නැගී සිටියේය. වසර ගණනාවකට පසුව පවා බිතුසිතුවම් තවමත් ජීවමානව පවතී. ආචාර්ය ද සිල්වා පවසන්නේ පුල්ලිගොඩ චිත්‍ර ඇඳීම, සෙවනැලි කිරීම, ඉදිරිදර්ශනය සහ ශෛලීය ක්‍රමවල ලක්ෂණ ගෙනහැර දැක්වීමේ ලක්ෂණ සීගිරියේ සිතුවම් මතකයට නැඟෙන්නේ ස්ථාන දෙකෙහිම චිත්‍ර ශිල්පීන් එකම ගතානුගතික පන්සල් සිතුවම් පාසලක අය බවයි. තව දුරටත් ඉහළට යන විට ස්ලැබ් වහලක් සහිත නිවසක් සෑදීමට ස්වභාවිකවම සමාන සිත් ඇදගන්නාසුළු ගල් ගුහාවක් ඇත.