කර්කාලී සටන

කර්කාලී සටන ; කර්ජාලී සටන
	පළමුවන බෝල්කන් යුද්ධය හි කොටසකි
	; බල්ගේරියානුවෝ කර්ජාලී අත්පත් කර ගනිති
දිනය	21 ඔක්තොම්බර් 1912
පිහිටුම	කර්කාලී, ගුමල්චිනේ සන්ජැක්, ඒඩ්‍රියොනොපෝල් විලෝයෙට්, ඕටමන් අධිරාජ්‍යය; (වර්තමානයෙහි කර්ජාලී , බල්ගේරියාව)41°39′N 25°22′E / 41.650°N 25.367°E
ප්‍රතිඵලය	බල්ගේරියානු ජයග්‍රහණය
යුද්ධාවතීරයන්
බල්ගේරියාව	ඕටමන් අධිරාජ්‍යය
ආඥාපතියන් සහ නායකයන්
වසිල් ඩෙලොෆ්; ඇන්ඩ්‍රැනික් ඔසානියන්; ගේර්ගින් නේෂ්ඩේ	මෙහමඩ් යාවර් පාෂා
හමුදාමය ප්‍රබලතාවය
සෙබළුන් 8,700; කාලතුවක්කු 42	සෙබළුන් 9,000; කාලතුවක්කු 8
අපාතිකයන් සහ හානි
9 මිය ගියෝය; 45 තුවාල ලදි	200 මිය ගියෝය සහ තුවාල ලදි ; 19 අල්ලා ගැනුණි

කර්කාලී සටන^[1] හෝ කර්ජාලී සටන^{[උපහරණ ඇවැසිය]} යනු, පළමුවන බෝල්කන් යුද්ධයෙහි කොටසක් වශයෙන් බල්ගේරියාවෙහි සහ ඕටමන් අධිරාජ්‍යයෙහි යුද්ධ හමුදා අතර සටන් වැදුනකි. එය සටන් වැදුනේ 1912 ඔක්තොම්බර් 21 දිනදී වන අතර, එහිදී බල්ගේරියානු හැස්කෝවො අණු ඛණ්ඩය විසින් යාවර් පාෂාගේ ඕටමන් කර්කාලී අණු ඛණ්ඩය පරාජය කොට කර්ජාලී සහ නැගෙනහිර රොඩෝපී ප්‍රදේශ බල්ගේරියාව වෙත ස්ථීර වශයෙන් එක් කෙරිණි. මෙම සිද්ධියෙහි සංවත්සරය සමරණු වස් සැම වසරකම ඔක්තොම්බර් 21 දින නගරයෙහි නිවාඩු දිනයක් වශයෙන් සැලකෙයි.^[3]

තනතුරු, ශක්තිය සහ සැලසුම්

බල්ගේරියාව සහ ඔටෝමාන් අධිරාජ්‍යය අතර යුද්ධයට ටික කලකට පෙර, 2 වන ත්‍රේසියානු පාබල සේනාංකයේ 2 වන බලසේනාව (28 සහ 40 පාබල රෙජිමේන්තු, 3 වන කාලතුවක්කු රෙජිමේන්තු විසින් ශක්තිමත් කරන ලද) හස්කෝවෝ අවට ප්‍රදේශයේ යොදවා ඇති අතර ප්ලොව්ඩිව් සහ ස්ටාරා සාගෝරා වෙත මාර්ග ආවරණය කිරීමට නියෝග ලබා දී ඇත. බල්ගේරියාව එක්සත් කිරීමෙන් පසු 1886 දී බල්ගේරියානු-ඔටෝමාන් දේශසීමා නිවැරදි කිරීමෙන් පසුව, ඔටෝමන්වරු කාර්ඩ්ෂාලි සහ ඒ අවට කඳු වැටි පාලනය කළහ. කලාපයේ ඔවුන්ගේ හමුදාව ප්ලොව්ඩිව් සහ හර්මන්ලි අතර දුම්රිය මාර්ගයට සහ නැගෙනහිර ත්‍රේස් වෙත ඉදිරියට යාමට නියමිත බල්ගේරියානු හමුදා කඳවුරට භයානක ලෙස සමීප විය. 2 වන යුධ හමුදාවේ අණදෙන නිලධාරී ජෙනරාල් නිකොලා ඉවානොව් ඩෙලොව්ට අණ කළේ ඔටෝමන්වරුන් අර්ඩා ගඟට දකුණට තල්ලු කරන ලෙසයි.^[4]^[5]

බල්ගේරියානු හස්කොවෝ කඳවුරේ කාලතුවක්කු 42ක් සහිත සොල්දාදුවන් 8,700ක් සිටියහ. ඔටෝමාන්වරු කර්කාලි රක්ෂිත අංශයට විරුද්ධ සිටි අතර බටහිරින් බල්ගේරියානු රොඩෝපෝ ඩිටාච්මන්ට්හි වම් කණ්ඩායම ඔටෝමාන් කර්කාලි ග්‍රාමාරක්ෂක අංශයට විරුද්ධ විය.යාවර් පාෂා යටතේ වූ ඔටෝමාන් කර්කාලි කඳවුරේ කොටස්, එය වඩා විශාල (24,000^[6]) නමුත් විසුරුවා හරින ලද සෙබළුන් සහ අඩු කාලතුවක්කු ප්‍රමාණයක් සහිත විය.^[7]

හස්කොවෝ කඳවුරේ දියුණුව

යුද්ධයේ පළමු දිනයේ, 1912 ඔක්තෝබර් 18 වන දින, ඩෙලොව්ගේ කඳවුර තීරු හතරකින් දේශ සීමාව හරහා දකුණට ඉදිරියට ගියේය. ඊළඟ දවසේ, ඔවුන් කෝවන්සිලර් (වර්තමානය: පචෙලරෝවෝ) සහ ගොක්ලෙමෙලර්(වර්තමානය: ස්ට්රෙම්ට්සි) ගම්මානවලදී ඔටෝමන් හමුදා පරාජය කර පසුව කාර්ඩ්ෂාලි වෙත ගමන් කළහ. යාවර් පාෂාගේ කණ්ඩායම අවුල් සහගතව නගරයෙන් පිටව ගියේය. ගුමුල්ජිනා දෙසට ගමන් කිරීමත් සමඟ හස්කොවෝ භට කණ්ඩායම ත්‍රේස් සහ මැසිඩෝනියාවේ ඔටෝමාන් හමුදා අතර සන්නිවේදනයට තර්ජනයක් විය. මේ හේතුව නිසා ඔටෝමාන්වරු, යාවර් පාෂාට අණ කලේ බල්ගේරියානුවන්ට කාර්ඩ්ෂාලි වෙත ළඟා වීමට පෙර ප්‍රතිප්‍රහාර එල්ල කරන ලෙස නමුත් ඔහුට යුධ බිම ශක්තිමත් කිරීමට අවශ්‍ය දේ එවා තිබුනේ නැත.^[8] මෙම නියෝගය අනුගමනය කිරීම සඳහා ඔහු සතුව ටැබෝර් 9 ක් සහ කාලතුවක්කු 8 ක් පමණි.^[9]

කෙසේ වෙතත්, බල්ගේරියානුවන් සතුරාගේ ශක්තිය ගැන නොදැන සිටි අතර ඔක්තෝබර් 19 වන දින බල්ගේරියානු මහ අණදෙන නිලධාරියා (ජෙනරාල් අයිවන් ෆිචෙව් යටතේ ක්‍රියාකාරී හමුදා මූලස්ථානය) ජෙනරාල් ඉවානොව්ට නියෝග කළේ එය අවදානම් ලෙස සලකන ලද නිසා හස්කෝවෝ කඳවුරේ ඉදිරි ගමන නතර කරන ලෙසයි. කෙසේ වෙතත්, 2 වන හමුදාවේ අණ දෙන නිලධාරියා ඔහුගේ නියෝග ඉල්ලා අස්කර නොගත් අතර ඩෙලොව්ට ක්‍රියා කිරීමේ නිදහස ලබා දුන්නේය.^[10] මෙම කඳවුර ඔක්තෝබර් 20 වන දින වන විට හොද තත්වයක් සමඟ දිගටම පැවතුනි. ධාරානිපාත වර්ෂාව සහ කාලතුවක්කු වල මන්දගාමී චලනය හේතුවෙන් ගමන මන්දගාමී වූ නමුත් ඔටෝමාන්වරුන් ප්‍රතිසංවිධානය වීමට පෙර බල්ගේරියානුවන් කාර්ඩ්ෂාලිට උතුරින් උසට ළඟා විය.^[11]

ඔක්තෝබර් 21 වන දින උදේ යාවර් පාෂා නගරයෙන් පිටත බල්ගේරියානුවන් සමඟ සම්බන්ධ විය. ඔවුන්ගේ උසස් කාලතුවක්කු සහ බයිනෙත්තු ප්‍රහාර හේතුවෙන් හස්කෝවෝ ඩිටාච්මන්ට් හි සොල්දාදුවන් ඔටෝමාන් ආරක්ෂක වළල්ල ඉක්මවා ගිය අතර ඔවුන් බටහිරින් පිටතට ගෙන ඒමට ගත් උත්සාහයන් වලක්වනු ලැබීය. ඔටෝමන්වරු එකම දිශාවකින් ඉවතට පැනීමේ අවදානමට ලක් වූ අතර දෙවන වරටත් ආඩා ගඟේ දකුණට පසුබැසීමට සිදු වූ අතර විශාල ආයුධ සහ උපකරණ විශාල ප්‍රමාණයක් ඉතිරි කළහ. 16:00 පැයට බල්ගේරියානුවන් කාර්ඩ්ෂාලි වෙත ඇතුළු විය.^[12]

පසු විපාක

සටනේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ජනගහනයෙන් වැඩි පිරිසක් නගරය හැර ගියහ. බල්ගේරියානු ඉදිරි ගමනේදී ප්‍රදේශයේ තුර්කි වැසියන් පලා ගියහ.^[13]

පරාජිත ඔටෝමන්වරු මෙස්ටන්ලි (වර්තමානය: මොම්චිල්ග්‍රෑඩ්) වෙත පසුබැස ගිය අතර, හස්කෝවෝ ඩිටාච්මන්ට් අර්ඩා දිගේ ආරක්ෂාව සූදානම් කළේය. මේ අනුව, ඇඩ්‍රියානෝපල් සහ කොන්ස්තන්තිනෝපල් දෙසට ගමන් කරන බල්ගේරියානු හමුදාවන්ගේ දෙපස සහ පසුපස කොටස ආරක්ෂා විය. කාර්ඩ්ෂාලි වැටීමෙන් පසු බල්ගේරියානුවන් සලෝනිකා සහ ඩෙඩෙගාච් අතර දුම්රිය මාර්ගය කපා හරිනු ඇතැයි කනස්සල්ලට පත් වූ ඔටෝමාන් අණ දෙන්නන් බල්ගේරියානුවන්ගේ අවධානය වෙනතකට යොමු කිරීමට තීරණය කළේය. නැඟෙනහිර හමුදාවේ ප්‍රතිප්‍රහාර සඳහා එහි කඩිමුඩියේ දුන් නියෝග කිර්ක් කිලිස්සේ සටනේදී ඔටෝමන්වරුන්ගේ දරුණු පරාජයට හේතු විය. කාර්ඩ්ෂාලිගේ වැටීමෙන් පසු බල්ගේරියානු විධානය ඉදිරියට ගියේ නැත. ගුමුල්ජිනා අල්ලා ගැනීම වෙනුවට, ඔක්තෝබර් 23 වන දින හස්කෝවෝ ඩිටාච්මන්ට් හි ප්‍රධාන හමුදාවන්ට නැගෙනහිරට ගොස් ඇඩ්‍රියානොපල් වටලෑමට සහභාගී වන ලෙස නියෝග කරන ලදී. කාර්ඩ්ෂාලිහි ඉතිරිව සිටියේ කුඩා කණ්ඩායමක් පමණි.^[14]

යොමු කිරීම්

^ ^a ^b එඩ්වඩ් ජේ. එරික්සන්, ඩිෆීට් ඉන් ඩීටේල්, දි ඕටමන් ආමි ඉන් ද බෝල්කන්ස්, 1912–1913, වෙස්ට්පෝර්ට්, ප්‍රීචර්, 2003, p. 149.
^ ^a ^b Войната между България и Турция, Т. V, стр. 163–164
^ ඩේ ඔෆ් කර්ජලි – 21 ඔක්තොම්බර් (5.01.2010 දින සම්ප්‍රවේශය කෙරිණි)
^ Войната между България и Турция, Т. V, стр. 127
^ Иванов, Балканската война, стр. 43–44
^ Войната между България и Турция, Т. V, стр. 127
^ Иванов, Балканската война, стр. 60
^ Войната между България и Турция, Т. V, стр. 151–152
^ Иванов, Балканската война, стр. 60
^ Иванов, Балканската война, стр. 43–44
^ Войната между България и Турция, Т. V, стр. 153–156
^ Войната между България и Турция, Т. V, стр. 157–163
^ Иванов, Балканската война, стр. 53, 59
^ Балканската война 1912–1913, София 1961, стр. 412

[Erickson149-1] එඩ්වඩ් ජේ. එරික්සන්, ඩිෆීට් ඉන් ඩීටේල්, දි ඕටමන් ආමි ඉන් ද බෝල්කන්ස්, 1912–1913, වෙස්ට්පෝර්ට්, ප්‍රීචර්, 2003, p. 149.

[vbtV164-2] Войната между България и Турция, Т. V, стр. 163–164

[3] ඩේ ඔෆ් කර්ජලි – 21 ඔක්තොම්බර් (5.01.2010 දින සම්ප්‍රවේශය කෙරිණි)

[vbtV127-4] Войната между България и Турция, Т. V, стр. 127

[ivanov43-5] Иванов, Балканската война, стр. 43–44

[vbtV1272-6] Войната между България и Турция, Т. V, стр. 127

[iv60-7] Иванов, Балканската война, стр. 60

[8] Войната между България и Турция, Т. V, стр. 151–152

[iv602-9] Иванов, Балканската война, стр. 60

[ivanov432-10] Иванов, Балканската война, стр. 43–44

[11] Войната между България и Турция, Т. V, стр. 153–156

[12] Войната между България и Турция, Т. V, стр. 157–163

[13] Иванов, Балканската война, стр. 53, 59

[14] Балканската война 1912–1913, София 1961, стр. 412

[1]

[3]

[a]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]