සුඩානයේ ජනවිකාසය
සුඩානයේ 2008 සංගණනයේදී උතුරු, බටහිර සහ නැගෙනහිර සුඩානයේ ජනගහනය මිලියන 30කට වඩා වැඩි බව වාර්තා විය.[1] මෙය දකුණු සුඩානය වෙන්වීමෙන් පසු සුඩානයේ ජනගහනයේ වර්තමාන ඇස්තමේන්තු අනුව මිලියන 30 කට වඩා ටිකක් වැඩි ය. 1983 සංගණනයට අනුව වර්තමාන දකුණු සුඩානය ද ඇතුළුව සුඩානයේ මුළු ජනගහනය මිලියන 21.6 ක් වූ බැවින් මෙය පසුගිය දශක දෙක තුළ සැලකිය යුතු වර්ධනයකි.[2] මහා කාර්ටූම් හි ජනගහනය (කාර්ටූම්, ඔම්දුර්මන් සහ කාර්ටූම් උතුර ඇතුළුව) වේගයෙන් වර්ධනය වන අතර එය මිලියන 5.2ක් ලෙස වාර්තා විය.
සරණාගතයින් ජනනය කරන රටක් හැරුණු විට, සුඩානය වෙනත් රටවලින් පැමිණෙන සරණාගතයින් විශාල ජනගහනයකට සත්කාරකත්වය සපයයි. UNHCR සංඛ්‍යාලේඛනවලට අනුව, 2019 අගෝස්තු මාසයේදී සරණාගතයින් සහ සරණාගතයින් මිලියන 1.1 කට වැඩි පිරිසක් සුඩානයේ ජීවත් වූහ. මෙම ජනගහනයෙන් බහුතරය දකුණු සුඩානය (මිනිසුන් 858,607), එරිත්‍රියාව (123,413), සිරියාව (93,502), ඉතියෝපියාව (14,201), මධ්‍යම අප්‍රිකානු ජනරජය (11,713) සහ චැඩ් (3,100). මොවුන්ට අමතරව, UNHCR වාර්තාව අභ්‍යන්තරව අවතැන් වූ පුද්ගලයන් (IDP) 1,864,195කි.[3] සුඩානය සරණාගතයින්ගේ තත්ත්වය සම්බන්ධ 1951 සම්මුතියේ පාර්ශවකරුවෙකි.
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්
සංස්කරණයඅරාබි ජනගහනය ජාතික සමස්තයෙන් 70%ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත. ඔවුන් සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ මුස්ලිම්වරුන් වන අතර ප්‍රධාන වශයෙන් සුඩාන අරාබි භාෂාව කතා කරයි. අනෙකුත් ජනවර්ගවලට බෙජා, ලොම්, නූබියන්, නුබා සහ කොප්ට්ස් ඇතුළත් වේ.[4][5]
අරාබි නොවන කණ්ඩායම් බොහෝ විට වාර්ගික, භාෂාමය සහ විවිධ මට්ටම් වලට සංස්කෘතික වශයෙන් වෙනස් වේ. මේවාට බෙජා (මිලියන දෙකකට වඩා), ලොම් (මිලියන එකකට වඩා), නුබා (දසලක්ෂයක්), මොරෝ, මසාලිට්, බෝර්නු, ටමා, ෆුලානි, හවුසා, නුබියන්ස්, බර්ටා, සඝවා, නයිමෑන්ග්, ඉන්ගෙස්සානා, ඩජු, කොලිබ්, ගුමුස්, මිඩොබ් සහ ටගාලේ ඇතුළත් වේ. හවුසා වෙළඳ භාෂාවක් ලෙස භාවිතා වේ.[කොහේද?] කුඩා නමුත් ප්‍රමුඛ ග්‍රීක ප්‍රජාවක් ද ඇත.[6][7][8]
සමහර අරාබි ගෝත්‍රිකයන් නජ්ඩි අරාබි භාෂාව කතා කරන අවාඩියා සහ ෆැඩ්නියා ගෝත්‍ර සහ බනි අරක් ගෝත්‍ර වැනි අරාබි භාෂාවේ වෙනත් ප්‍රාදේශීය ආකාර කතා කරයි; සහ හෙජාසි අරාබි භාෂාව කතා කරන බෙනී හසන්, අල්-අෂ්රෆ්, කව්ලා සහ රෂායිඩා. උතුරු රයිසිගාට්හි අරාබි බෙඩොයින් කිහිප දෙනෙකු සුඩාන අරාබි භාෂාව කතා කරන අතර සුඩාන අරාබිවරුන් හා සමාන සංස්කෘතියක් බෙදා ගනී. සමහර බග්ගරා සහ තුන්ජුර් චැඩියන් අරාබි කතා කරයි.
උතුරු සහ නැගෙනහිර සුඩානයේ සුඩාන අරාබිවරුන් මූලික වශයෙන් අරාබි අර්ධද්වීපයෙන් සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් පැවත එන බවත් සුඩානයේ ආදිවාසී ජනගහනය සමඟ අන්තර් විවාහයන් බවත් කියා සිටිති. නූබියන් ජනතාව දකුණු ඊජිප්තුවේ නූබියන්වරු සමඟ පොදු ඉතිහාසයක් බෙදා ගනී. සුඩානයේ අරාබි ගෝත්‍රිකයන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් 12 වැනි සියවසේදී සුඩානයට සංක්‍රමණය වූ අතර, ස්වදේශික නූබියන් සහ අනෙකුත් අප්‍රිකානු ජනගහණයන් සමඟ විවාහ වී ක්‍රමයෙන් ඉස්ලාමය හඳුන්වා දුන්හ.[9] මීට අමතරව, බටහිර අරාබියේ සිට කලාපයට පෙර සංක්‍රමණයන්ගෙන් පෙර-ඉස්ලාම් අරාබි ගෝත්‍ර කිහිපයක් සුඩානයේ පැවතුනි.[10]
සුඩාන ජනයා අරාබිකරණය පිළිබඳ අධ්‍යයනයන් කිහිපයකදී, ඉතිහාසඥයින් අරාබි එදිරිව අරාබි නොවන සංස්කෘතික අනන්‍යතා යන්නෙහි අර්ථය සාකච්ඡා කර ඇත. නිදසුනක් වශයෙන්, ඉතිහාසඥ එලේනා වෙසාඩිනි තර්ක කරන්නේ විවිධ සුඩාන කණ්ඩායම්වල ජනවාර්ගික ස්වභාවය රඳා පවතින්නේ සුඩාන ඉතිහාසයේ මෙම කොටස අර්ථකථනය කරන ආකාරය මත බවත් මෙම වෙනස සඳහා පැහැදිලි ඓතිහාසික තර්ක නොමැති බවත්ය. කෙටියෙන් කිවහොත්, "අරාබි සංක්‍රමණිකයන් ප්‍රාදේශීය ව්‍යුහයන්ට අවශෝෂණය වූ බවත්, ඔවුන් "සුඩානීකරණය" වූ බවත්, "එක් ආකාරයකින්, කණ්ඩායමක් එය යැයි ප්‍රකාශ කිරීමට පටන් ගත් විට අරාබි බවට පත් වූ බවත්" ඇය ප්‍රකාශ කරයි.[11]
විවිධ සුඩාන ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වල පෙළපත් පිළිබඳ ලිපියක, ප්‍රංශ පුරාවිද්‍යාඥ සහ වාග් විද්‍යාඥ ක්ලෝඩ් රිලී තර්ක කරන්නේ වැදගත් පිරිමි මුතුන් මිත්තෙකු මත පදනම්ව අරාබි සම්භවයක් ඇති බව කියන බොහෝ සුඩාන අරාබිවරුන් ඔවුන්ගේ DNA බොහෝ දුරට අප්‍රිකානු හෝ අප්‍රිකානු පරම්පරා වලින් සෑදී ඇති බව නොසලකා හරින බවයි. අරාබි භාර්යාවන් සහ ඔවුන්ගේ දරුවන්, එයින් අදහස් වන්නේ මෙම ප්‍රකාශයන් ජීව විද්‍යාත්මක කරුණු වලට වඩා වාචික සම්ප්‍රදායන් මත පදනම් වී ඇති බවයි.[12][13]
නාගරික ප්‍රදේශ
සංස්කරණය| ස්ථානය | ප්‍රාන්තය | ජනගහණය | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
.jpg) ඔම්ඩර්මන්  කාර්ටූම් |
1 | ඔම්ඩර්මන් | කාර්ටූම් | 1,849,659 | |||||
| 2 | කාර්ටූම් | කාර්ටූම් | 1,410,858 | ||||||
| 3 | කාර්ටූම් උතුර | කාර්ටූම් | 1,012,211 | ||||||
| 4 | නයලා | දකුණු ඩාෆුර් | 492,984 | ||||||
| 5 | සුඩාන වරාය | රතු මුහුද | 394,561 | ||||||
| 6 | එල්-ඔබෙයිඩ් | උතුරු කෝඩෝෆාන් | 345,126 | ||||||
| 7 | කස්සල | කස්සලා | 298,529 | ||||||
| 8 | වද් මදනි | ගෙසිරා | 289,482 | ||||||
| 9 | එල්-ගඩාරිෆ් | අල් කඩරිෆ් | 269,395 | ||||||
| 10 | අල්-ෆෂීර් | උතුරු ඩාෆුර් | 217,827 | ||||||
භාෂා
සංස්කරණයආසන්න වශයෙන් භාෂා 70ක් සුඩානයේ නිජබිම වේ.[15] සුඩානයට අන්‍යෝන්‍ය වශයෙන් තේරුම්ගත නොහැකි කලාපීය සංඥා භාෂා කිහිපයක් ඇත. ඒකාබද්ධ සුඩාන සංඥා භාෂාවක් සඳහා 2009 යෝජනාවක් සකස් කර ඇත.[16]
2005 ට පෙර අරාබි භාෂාව ජාතියේ එකම නිල භාෂාව විය.[17] 2005 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ දී, සුඩානයේ නිල භාෂා අරාබි සහ ඉංග්‍රීසි බවට පත් විය.[18] සාක්ෂරතා අනුපාතය මුළු ජනගහනයෙන් 70.2% කි (පිරිමි: 79.6%, ගැහැණු: 60.8%).[19]
ආගම
සංස්කරණයදකුණු සුඩානයෙන් වෙන් වූ 2011 කොට්ඨාශයේදී, ඉතිරි සුඩානයේ ජනගහනයෙන් 97% කට වඩා වැඩි පිරිසක් ඉස්ලාම් ආගමට ඇලී සිටියහ.[20] බොහෝ මුස්ලිම්වරුන් කණ්ඩායම් දෙකකට බෙදී ඇත: සුෆි සහ සලාෆි මුස්ලිම්. සුෆිවාදයේ ජනප්‍රිය බෙදීම් දෙකක්, අන්සාර් සහ ඛත්මියා, පිළිවෙලින් විරුද්ධ උම්මා සහ ඩිමොක්‍රටික් යුනිස්ට් පක්ෂ සමඟ සම්බන්ධ වේ. සාම්ප්‍රදායිකව රටේ සෙසු ප්‍රදේශවල සුෆි සහෝදරත්වයන්ගෙන් තොර වී ඇත්තේ ඩාර්ෆූර් ප්‍රදේශය පමණි.[21]
කොප්ටික් ඕතඩොක්ස් සහ ග්‍රීක ඕතඩොක්ස් ක්‍රිස්තියානීන්ගේ දිගුකාලීන කන්ඩායම් කාර්ටූම් සහ අනෙකුත් උතුරු නගරවල පවතී. ඉතියෝපියානු සහ එරිත්‍රියානු ඕතඩොක්ස් ප්‍රජාවන් කාර්ටූම් සහ නැගෙනහිර සුඩානයේ ද පවතී, බොහෝ දුරට පසුගිය දශක කිහිපයේ සිට සරණාගතයින් සහ සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සමන්විත වේ. ආර්මේනියානු අපෝස්තලික පල්ලිය ද සුඩාන-ආමේනියානුවන්ට සේවය කරයි. සුඩාන එවැන්ජලිකල් ප්‍රෙස්බිටේරියන් පල්ලියේ සාමාජිකත්වය ද ඇත.[වර්තමාන දේශසීමා තුළ සිටින අනෙකුත් ඒවාද?]
රටේ දේශපාලන බෙදීම් සඳහා ආගමික අනන්‍යතාවය භූමිකාවක් ඉටු කරයි. නිදහසින් පසු රටේ දේශපාලන හා ආර්ථික ක්‍රමයේ ආධිපත්‍යය දැරුවේ උතුරු හා බටහිර මුස්ලිම්වරු ය. එන්සීපීය ඉස්ලාම්වාදීන්, සලාෆිස්/වහාබිවරුන් සහ උතුරේ අනෙකුත් ගතානුගතික අරාබි-මුස්ලිම්වරුන්ගෙන් බොහෝ සහයෝගය ලබා ගනී. උම්මා පක්ෂය සම්ප්‍රදායිකව සූෆිවාදයේ අන්සාර් නිකායේ අරාබි අනුගාමිකයින් මෙන්ම ඩාර්ෆූර් සහ කෝර්ඩෝෆාන් වෙතින් අරාබි නොවන මුස්ලිම්වරුන් ආකර්ෂණය කර ගෙන ඇත. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී යුනියන්වාදී පක්ෂයට (DUP) උතුරු හා නැගෙනහිර අරාබි සහ අරාබි නොවන මුස්ලිම් යන දෙඅංශයෙන්ම ඇතුළත් වේ, විශේෂයෙන් ඛත්මියා සුෆි නිකායේ අය.[තහවුරු කර නොමැත]
සෞඛ්‍ය
සංස්කරණයmacrotrends.net[22] 2019 වර්ෂය සඳහා වන නවතම දත්ත වලට අනුව සුඩානයේ ආයු අපේක්ෂාව වසර 65.1 කි. 2016 දී මරණ අනුපාතය 1000 කට 44.8 කි.[23]
UNICEF ඇස්තමේන්තු කරන පරිදි වයස අවුරුදු 15 ත් 49 ත් අතර සුඩාන කාන්තාවන්ගෙන් 87% ක් ඔවුන් මත කාන්තා ලිංගික ඡේදනය සිදු කර ඇත.[24]
අධ්‍යාපනය
සංස්කරණය_002.jpg)
අවුරුදු 6 සිට 13 දක්වා ළමුන් සඳහා සුඩානයේ අධ්‍යාපනය නොමිලේ සහ අනිවාර්ය වේ, නමුත් ආර්ථික තත්ත්වය හේතුවෙන් ළමයින්ගෙන් 40% කට වඩා පාසල් නොයති. පාරිසරික හා සමාජීය සාධක ද පාසල් යාමේ දුෂ්කරතාවය වැඩි කරයි, විශේෂයෙන් ගැහැණු ළමයින් සඳහා.[25] ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය වසර අටකින් සමන්විත වන අතර ඉන් අනතුරුව වසර තුනක ද්විතීයික අධ්‍යාපනය සමන්විත වේ. කලින් තිබූ අධ්‍යාපනික ඉණිමඟ 6 + 3 + 3 1990 දී වෙනස් කරන ලදී. සියලුම මට්ටම්වල ප්‍රාථමික භාෂාව අරාබි වේ. පාසල් නාගරික ප්‍රදේශවල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත; බටහිර ප්‍රදේශයේ බොහෝ සිවිල් යුද්ධයෙන් හානි වී හෝ විනාශ වී ඇත. 2001 දී ලෝක බැංකුව ඇස්තමේන්තු කළේ ප්‍රාථමික බඳවා ගැනීම් සුදුසුකම් ලත් සිසුන්ගෙන් සියයට 46 ක් සහ ද්විතියික සිසුන්ගෙන් සියයට 21 ක් බවයි. බඳවා ගැනීම් පුළුල් ලෙස වෙනස් වන අතර සමහර පළාත්වල සියයට 20 ට වඩා පහත වැටේ. සාක්ෂරතා අනුපාතය මුළු ජනගහනයෙන් 70.2%, පිරිමි: 79.6%, ගැහැණු: 60.8%.[26]
යොමු කිරීම්
සංස්කරණය- ^ Heavens, Andrew (21 May 2009). "Southerners dismiss Sudan pre-poll census count". Reuters. 10 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 May 2013.
- ^ "Sudan – Population". Library of Congress Country Studies.
- ^ "Sudan | Global Focus". reporting.unhcr.org. සම්ප්‍රවේශය 13 December 2019.
- ^ "World Directory of Minorities and Indigenous Peoples – Sudan: Copts". Minority Rights Group International. 2008. සම්ප්‍රවේශය 21 December 2010.
- ^ "Copts migration". Sudanupdate.org.
- ^ Suliman 2010, පිටු අංකය: 115.
- ^ "Ethnologue, Sudan".
- ^ "Sudan" (PDF). growup.ethz.ch.
- ^ Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland (1888). Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland. Vol. 17. p. 16. සම්ප්‍රවේශය 8 May 2011.
- ^ وزير خارجية السودان الاسبق حسين ابوصالح ل"الشرق" : التهديدات الامريكية للسودان كانت تصلنا في ورقة صغيرة دون ترويسة اوامضاء (අරාබි බසින්). Almshaheer.com. 14 July 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 March 2012.
- ^ Vezzadini, Elena (2012). "Identity, history and power in the historiography of Sudan: some thoughts on Holt and Daly's A History of Modern Sudan". Canadian Journal of African Studies. 46 (3): 442. doi:10.1080/00083968.2012.737533. ISSN 0008-3968. S2CID 142624684.
- ^ Rilly, Claude (2021). "Aux racines de la population soudanaise". In Rilly, Claude; Francigny, Vincent; Maillot, Marc; Cabon, Olivier (eds.). Le Soudan, de la Préhistoire à la conquête de Méhémet Ali (ප්‍රංශ බසින්). Paris: Soleb Bleu autour. pp. 543–544. ISBN 978-2-35848-186-1. OCLC 1298202018.
- ^ See also: Spaulding, J. (2000) The chronology of Sudanese Arabic genealogical tradition. In History in Africa 27, Cambridge University Press, pp. 325–337
- ^ "Sudan: States, Major Cities, Towns". citypopulation.de. සම්ප්‍රවේශය 26 July 2021.
- ^ Gordon, Raymond G., Jr. (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, 16th ed. Dallas: SIL International. Online version: "Languages of Sudan"
- ^ Karen Andrae (2009) Language for inclusion (Sign language in Sudan) යූ ටියුබ් වෙත
- ^ Leclerc, Jacques. "L'aménagement linguistique dans le monde, "Soudan"" (ප්‍රංශ බසින්). Trésor de la langue française au Québec. 23 October 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 31 May 2013.
- ^ "2005 constitution in English" (PDF). 9 June 2007 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 31 May 2013.
- ^ "The World Factbook". cia.gov. සම්ප්‍රවේශය 13 August 2015.
- ^ "Sudan Overview". UNDP Sudan. 5 June 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2012.
- ^ Hamid Eltgani Ali, Darfur's Political Economy: A Quest for Development, pg. 9. Abingdon-on-Thames: Routledge, 2014. ISBN 9781317964643
- ^ "Sudan Life Expectancy) | Data". macrotrends.net. සම්ප්‍රවේශය 25 November 2019.
- ^ "Mortality rate, infant (per 1,000 live births) | Data". data.worldbank.org. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2018.
- ^ "UNICEF FGM country profile for Sudan" (PDF). UNICEF. සම්ප්‍රවේශය 3 May 2019.
- ^ Browne, Angela (1991). "Female Education in Sub-Saharan Africa: The Key to Development?". Comparative Education. 27 (3): 275–285. doi:10.1080/0305006910270303.
- ^ "Sudan". The World Factbook. U.S. Central Intelligence Agency. ISSN 1553-8133. සම්ප්‍රවේශය 10 July 2011.