ශ්‍රී ලංකාවේ ලෝක උරුම ලැයිස්තුව
(ශ්‍රි ලංකාවේ ජගත් උරැමයන වෙතින් යළි-යොමු කරන ලදි)
2022 වන විට[update], ශ්‍රී ලංකාවට ලෝක උරුම ලැයිස්තුවේ ස්ථාන අටක් ඇත. ප්රථම ස්ථාන තුන වන පුරාණ පොළොන්නරුව, පුරාණ සීගිරිය සහ අනුරාධපුර නගරය ලැයිස්තුගත කර ඇත්තේ 1982 දීය. නවතම ස්ථානය වන ශ්‍රී ලංකාවේ මධ්‍යම කඳුකරය 2010 දී ලැයිස්තුගත කර ඇත. මධ්‍යම කඳුකරය සහ සිංහරාජ වනාන්තරය රක්ෂිතය ස්වභාවික ස්ථාන වන අතර අනෙක් හය සංස්කෘතික වේ. මීට අමතරව, ශ්‍රී ලංකාව එහි තාවකාලික ලැයිස්තුවේ අඩවි හතරක් ඇත. රට 1983-1989 වසරවල ලෝක උරුම කමිටුවේ සාමාජිකයෙකු ලෙස සේවය කළේය.[1]
ශ්‍රී ලංකාවේ ලෝක උරුම ස්ථාන පිහිටීම. හරිත තිත් ස්වභාවික ස්ථාන වේ, රතු තිත් සංස්කෘතික වේ.
ලෝක උරුම ස්ථාන
යුනෙස්කෝව නිර්ණායක දහයක් යටතේ අඩවි ලැයිස්තුගත කරයි; සෑම ප්‍රවේශයක්ම අවම වශයෙන් එක් නිර්ණායකයක්වත් සපුරාලිය යුතුය. නිර්ණායක i සිට vi දක්වා සංස්කෘතික වන අතර vii හරහා x ස්වභාවික වේ.[2]
| අඩවිය | පිංතූරය | ස්ථානය (පලාත) | වර්ශය | UNESCO data | විස්තරය |
|---|---|---|---|---|---|
| අනුරාධපුර (පෞරාණික නගරය) | 
|
උතුරුමැද | 1982 | 200; ii, iii, vi (සංස්කෘතික) | අනුරාධපුරය ශ්‍රී ලංකාවේ අගනුවරක්ව පැවති අතර අදටත් ශ්‍රී ලාංකීය ශිෂ්ඨාචාර‍යේ සුරැකිව පවතින නටබුන් සදහා ලෝක ප්‍රසිද්ධියක් උසුලයි. අනුරාධපුරය නගරය මුල් කරගත් ශිෂ්ඨාචාරය ආසියා‍වේ පැවති විශිෂ්ඨත ම එකකි. දැනට එක්සත් ජාතින් ලෝක උරුමයක් වන මෙය වර්තමාන අගනුවර වන කොළඹ සිට කි.මී. 205 උතුරින්, උතුරු මැද පළාත මල්වතු ඔය ඉවුර මුල් කර‍ගෙන පිහිටා තිබේ. ක්‍රි.පූ 4 වන සියව‍සේ ආරම්භ වූ අනුරාධපුර රාජධානිය, 11 වන සියවස දක්වා ම දකුණු ආසිය‍‍වේ ස්ථාවරත ම දේශපාලන හා ආර්ථීක මධ්‍යස්ථනයක් ලෙස වැජඹුණි. බෞද්ධ ලෝකයට පූජනීය නගරයක් වූ, වර්ග කි.මි. 40 පුරා විහිදුනු බෞද්ධ ආරාම පිහිටා ඇත.[3][4] |
| පොළොන්නරුව පෞරාණික නගරය | 
|
උතුරුමැද | 1982 | 201; i, iii, vi (සංස්කෘතික) | දෙමළ මහාසෑය(රන්කොත් වෙහෙර)-පොළොන්නරුව]]
චෝල ආක්‍රමණිකයින් පරදවා පළමුවන විජයබා රජු විසින් අගනුවර කර ගත් පොළොන්නරුව ලංකාවේ දෙවන පැරණිතම නගරයයි. එනමුත් පොළොන්නරු රාජධානි‍යේ වැදගත්ම චරිතය වන්නේ ඔහුගේ මුනුබුරු මහා පරාක්‍රමබාහු රජුය. කෙටි චෝල පාලන සමයේ දී මෙම නගරය ජනනාත මංගලම් ලෙස ද හදුන්වා තිබේ. එ‍හෙත් ඉන් පසු පත් වූ පාලකයින් අතරින් නිශ්ශංකමල්ල රජු හැරුණු විට පත් වූ අනෙක් පාලකයින් එතරම් සාර්ථක නොවූහ. එම රජවරු ඇති කර ගත් දකුණු ඉන්දියානු විවාහ සම්බන්ධතා පසු කාලීනව ඇති වූ දකුණු ඉන්දියානු ආක්‍රමණවලට ද රාජධානිය දඹ‍දෙණියට සංක්‍රමණය වීමටද හේතු විය.[5][6] |
| සීගිරිය | 
|
මධ්‍යම | 1982 | 202; ii, iii, iv (සංස්කෘතික) | සීගිරිය ලොව අට වන පුදුමය ලෙස හඳුන්වයි. මෙය ඉතා ඈත අතීතයේදී සිංහලයේ රජ කළ,ලොව ප්රථම ගුවන් යානය වන දඩු මොනරයෙන් අහසින් ගමන් කරමින් මුළු ලොවම පාලනය කළ ලෝකාධිපති ලංකේෂ්වර රාවණ අධිරාජ්‍යා විසින් ක්‍රි.පූ 5000 දී ඉදිකරන ලද ආරක්ෂිත මාළිගා සංකීර්ණයක් ලෙස සලකනු ලබයි එතුමාට අමතරව කුවේර රජුත් පසුව පලමුවන කාශ්‍යප රජුත් මෙම මාලිගාව භාවිතා කරන ලදි.සීගිරි ගල මුදු‍නෙහි මාළිගාවක නටබුන්ද, ගල මධ්‍යයේ සිංහ දොරටුවක් ද බිතූ සිතුවම් සහ කැටපත් පවුර පිහිටා ඇත. මෙහි ඇති වෙනත් වැදගත් අංග ලෙස බිතු සිතුවම්, පර්වතය පහළින් පිහිටා ඇති මාලිගා සංකීර්ණය, දිය අගල්, පවුරු සහ පර්වත‍යේ සිට මිටර සිය ගණනක් දුරට විහි‍‍දෙන උද්‍යාන දැක්විය හැකිය.[7][8] |
| මහනුවර පෞරාණීක නගරය | 
|
මධ්‍යම | 1988 | 450; iv, vi (සංස්කෘතික) | මහනුවර නගරයේ පිහිටා ඇති පූජනීය ස්ථානයක් වන දළදා මාලිගා‍වේ බුදුන් වහන්සේගේ දන්ත ධාතුව තැන්පත් කර ඇත. රාජ්‍ය දේශපාලන වැදගත් සංකේතයක් වන දන්ත ධාතූන් වහන්සේගේ හිමිකරු ර‍ටෙහි පාලකයා බව සැලකෙන මතයක් පුරාණ කාල‍යේ සිටම පවති. වර්ෂ 1592 සිට 1815 දක්වා කාල සීමාවෙහි දී ලංකාවේ අගනුවර ලෙස මහනුවර පැවති අතර දළදා මාලිගාව නිසාවෙන් මහනුවර නගරය එක්සත් ජාතීන්ගේ ලෝක උරුමයක් ලෙස නම් කරනු ලැබීය. වසරකට වරක් ආගමික වතාවත් පැවැත්වී‍මේ අවස්ථාව අස්ගිරි මල්වතු දෙපාර්ශවය අතර හුවමාරු වේ. ත්‍රස්තවාදි ප්‍රහාරයකින් හානි සිදු වුවද දැන් සම්පුර්ණයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණය කර ඇත.[9][10] |
| සිංහරාජ රක්ෂිතය | .jpg)
|
සබරගමු පලාත සහ දකුණූ පලාත | 1988 | 405; ix, x (ස්වභාවික) | ශ්‍රී ලංකාවේ වන උද්‍යානයක් වන සිංහරාජ වනය, යුනෙස්කෝව මගින් ජෛව ගෝලීය රක්ෂිතයක් හා ලෝක උරුමයක් ලෙස නම් කර තිබේ. නො ඉදුල් වැසි වනාන්තරයක් වන මෙය, ළඟා වීමට ඇති අපහසු බව නිසා ම දැව කර්මාන්ත‍යේ ග්‍රහණ‍යෙන් මිදී ඇත. මෙය 1889 දී ලෝක උරුමයක් ද 1978 දී ලෝක උරුමයක් ද ලෙස ද නම් කර තිබේ. නැගෙනහිර - බටහිර දිශා ඔස්සේ කි.මි. 21 ද උතුරු- නැගෙනහිර දිශා ඔස්සේ කි.මි. 7 පමණක් වුව ද ඉතා සරු ජෛව විවිධත්වයකට සහ ආ‍වේනික විශේෂ (කෘමීන්, ශාක, උරගයන්, පක්ෂීන් සහ ක්ෂීර‍පායීන්) රැසකට සෙවණ සපයයි.[11] |
| පැරණි ගාලු නගරය සහ එහි බලකොටු | 
|
දකුණු පලාත | 1988 | 451; iv (සංස්කෘතික) | ගාල්ල, ශ්‍රී ලංකාවේ නිරිතදිග වෙරළ තීර‍යේ කොළඹ සිට කි.මි. 119 දුරින් පිහිටි නගරයකි. පෘතුගීසීන් පැමිණීමට පෙර 16 වන සියව‍සේ දී ධීවර වරායක් ලෙස පැවති මෙය එවකට ගිම්මතිත්ත ලෙස හදුන්වා ඇත. (ඉබන්බතුතා ක්වලි (Qali) ලෙස හදුන්වා තිබේ.) 18 වන සියව‍සේ බ්‍රිතාන්‍ය පාලකයින් කොළඹ ප්‍රධාන වරාය ලෙස සැලකීමට පෙර ගාල්ල එහි දියුණු‍වේ උපරිමයට එළඹ තිබිණ. 2004.12.26 දින ඇති වු සුනාමි උවදුරින් නගරයට හානි සිදු වූ අතර දහස් ගනණක් ජීවිතක්ෂයට පත් විය.[12][13] |
| රන්ගිරි දඹුලු ගල් විහරය | 
|
මධ්‍යම පලාත | 1991 | 561; i, iv (සංස්කෘතික) | දඹුලු ලෙන් විහාරය (රන්ගිරි දඹුලු ගල් විහාරය) රට මැද භාගයට වන්නට පිහිටි, ලෝක උරුමයක් ලෙස නම් කර ඇති ස්ථානයකි. කොළඹින් කි.මි. 148 නැ‍ගෙනහිරින්ද මහනුවරින් කි.මි. 72 උතුරින්ද පිහිටා ඇති මෙය ඉතා හොදින් සුරැකිව ඇති විහාර සංකීර්ණයකි. තැනිතලාවෙන් මි.160 උසින් පිහිටි පර්වතයක, 80 ට අධික ලෙන් සංඛ්‍යාවක් පවතින අතර ලෙන් පහක් ආශ්‍රිතව විහාර අංගනය පිහිටා ඇත. බුද්ධ චරිතයට අදාළ ස්තූප සහ බිතු සිතුවම් නිසා මෙම විහාරය ලෝක ප්‍රසිද්ධියට පත් වී ඇත. බුද්ධ ස්තූප 153, සිංහල රජුන්ගේ ප්‍රතිමා 3 සහ දැව ප්‍රතිමා 4 ක් වර්ග මි. 2100 ප්‍ර‍දේශයක පිහිටා තිබේ.[14] |
| ශ්‍රී ලංකාවේ මධ්‍යම උස්බිම් | 
|
මධ්‍යම පලාත සහ සබරගමුව පලාත | 2010 | 1203; ix, x (ස්වභාවික) | ශ්‍රී ලංකාවේ උස්බිම් තෙත් කලාපීය උද්‍යාන තුනකින් සමන්විත වේ: කඳු මුදුන වන සංරක්ෂණ ප්‍රදේශය, හෝර්ටන් තැන්න ජාතික වනෝද්‍යානය සහ නකල්ස් සංරක්ෂණ වනාන්තරය. ආදම්ගේ කඳු මුදුන බෞද්ධ වන්දනාකරුවන් සඳහා සැලකිය යුතු මධ්‍යස්ථානයක් බවට පත්ව ඇති උසම ස්ථානයයි. එය ආවේණික විශේෂ ඇදහිය නොහැකි පරාසයක් සහිත ජෛව විවිධත්ව උණුසුම් ස්ථානයකි. බටහිර දම් පාට මුහුණැති ලැංගූර්, සිහින් ලෝරිස් සහ ශ්‍රී ලංකා දිවියා වැනි වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති විශේෂ කිහිපයක් පවා මෙහි සොයාගත හැකිය.[15] |
තාවකාලික ලැයිස්තුව
ලෝක උරුම ලැයිස්තුවේ ලියා ඇති ස්ථාන වලට අමතරව, සාමාජික රටවලට නම් කිරීම සඳහා සලකා බැලිය හැකි තාවකාලික ස්ථාන ලැයිස්තුවක් පවත්වා ගත හැකිය. ලෝක උරුම ලැයිස්තුව සඳහා නාමයෝජනා පිළිගනු ලබන්නේ එම ස්ථානය කලින් තාවකාලික ලැයිස්තුවේ ලැයිස්තුගත කර ඇත්නම් පමණි.[16] Sri Lanka has four properties on its tentative list.[1]
| අඩවිය | පිංතූරය | ස්ථානය (පලාත) | වර්ශය | UNESCO data | විස්තරය |
|---|---|---|---|---|---|
| සේරුවිල මංගල රජ මහා විහාරය | 
|
නැගෙනහිර | 2006 | ii, v (සංස්කෘතික) | [17] |
| ශ්‍රී ලංකාවේ මහවැලි ගඟ දිගේ සේරුවිල සිට ශ්‍රී පාදය පුරාණ වන්දනා මාර්ගය | 
|
අඩවි කිහිපයක් | 2010 | ii, iii, vi (සංස්කෘතික) | [18] |
| රජගල පුරාවිද්‍යා රක්ෂිතයේ පිහිටි පුරාණ ආරියකර විහාරය | 
|
නැගෙනහිර | 2020 | i, iii, iv (සංස්කෘතික) | [19] |
| පුරාණ ශ්‍රී ලංකාවේ බෞද්ධ භාවනා ආරාම | 
|
උතුරු මැද, වයඹ | 2024 | iii, iv, v (සංස්කෘතික) | [20] |
මේ අඩවියත් බලන්න
මූලාශ්‍ර
- ^ a b "Sri Lanka". UNESCO World Heritage Centre. 19 May 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 March 2022.
- ^ "UNESCO World Heritage Centre – The Criteria for Selection". UNESCO World Heritage Centre. 12 ජූනි 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 අගෝස්තු 2018.
- ^ "Sacred City of Anuradhapura: Advisory Body Evaluation (ICOMOS) / Évaluation de l'organisation consultative (ICOMOS)". UNESCO World Heritage Centre. 5 July 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2022.
- ^ "Sacred City of Anuradhapura". UNESCO World Heritage Centre. 7 July 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2022.
- ^ "Ancient City of Polonnaruwa: Advisory Body Evaluation (ICOMOS) / Évaluation de l'organisation consultative (ICOMOS)". UNESCO World Heritage Centre. 28 August 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2022.
- ^ "Ancient City of Polonnaruwa". UNESCO World Heritage Centre. 28 August 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2022.
- ^ "Ancient City of Sigiriya: Advisory Body Evaluation (ICOMOS) / Évaluation de l'organisation consultative (ICOMOS)". UNESCO World Heritage Centre. 5 July 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2022.
- ^ "Ancient City of Sigiriya". UNESCO World Heritage Centre. 6 August 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2022.
- ^ "Sacred City of Kandy: Advisory Body Evaluation (ICOMOS) / Évaluation de l'organisation consultative (ICOMOS)". UNESCO World Heritage Centre. 5 July 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2022.
- ^ "Sacred City of Kandy". UNESCO World Heritage Centre. 1 August 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2022.
- ^ "Sinharaja Forest Reserve". UNESCO World Heritage Centre. 2 August 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2022.
- ^ "Old Town of Galle and its Fortifications: Advisory Body Evaluation (ICOMOS) / Évaluation de l'organisation consultative (ICOMOS)". UNESCO World Heritage Centre. 5 July 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2022.
- ^ "Old Town of Galle and its Fortifications". UNESCO World Heritage Centre. 2 August 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2022.
- ^ "Rangiri Dambulla Cave Temple". UNESCO World Heritage Centre. 26 December 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2022.
- ^ "Central Highlands of Sri Lanka". UNESCO World Heritage Centre. 26 December 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2022.
- ^ "Tentative Lists". UNESCO World Heritage Centre. 1 April 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 October 2010.
- ^ "Seruwila Mangala Raja Maha Vihara". UNESCO World Heritage Centre. 11 May 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2022.
- ^ "Seruwila to Sri Pada (Sacred Foot Print Shrine), Ancient pilgrim route along the Mahaweli river in Sri Lanka". UNESCO World Heritage Centre. 11 May 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2022.
- ^ "Ancient Ariyakara Viharaya in the Rajagala Archaeological Reserve". UNESCO World Heritage Centre. 11 May 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2022.
- ^ "Buddhist Meditation Monasteries of Ancient Sri Lanka". UNESCO World Heritage Centre. 4 June 2024. සම්ප්‍රවේශය 30 June 2024.