සියෙරා ලියෝන් හි රජය සහ දේශපාලනය
සියෙරා ලියොන් යනු සෘජුව තේරී පත් වූ ජනාධිපතිවරයෙකු සහ ඒකමතික ව්‍යවස්ථාදායකයක් සහිත ව්‍යවස්ථාපිත ජනරජයකි. සියෙරා ලියොන් රජයේ වත්මන් ක්‍රමය පදනම් වී ඇත්තේ 1991 සියරා ලියොන් ව්‍යවස්ථාව මතය. සියෙරා ලියොන්හි අධිපති ඒකීය මධ්‍යම රජයක් සහ දුර්වල පළාත් පාලන ක්‍රමයක් ඇත. සියෙරා ලියොන් ජනාධිපතිවරයාගේ ප්‍රධානත්වයෙන් යුත් සියෙරා ලියොන් රජයේ විධායක ශාඛාවට පුළුල් බලතල සහ බලපෑම් ඇත. ජනාධිපතිවරයා සියරා ලියොන්හි බලවත්ම රාජ්‍ය නිලධාරියා වේ.[1]
ජනාධිපතිවරයා රාජ්‍ය නායකයා, රජයේ ප්‍රධානියා සහ සියෙරා ලියොන් සන්නද්ධ හමුදාවේ අණදෙන නිලධාරියා වේ. ජනාධිපතිවරයා විසින් අමාත්‍ය මණ්ඩලයක් පත් කර ප්‍රධානියා වන අතර එය පාර්ලිමේන්තුව විසින් අනුමත කළ යුතුය. ජනාධිපතිවරයා මහජන ඡන්දයෙන් තේරී පත් වන්නේ වසර පහක උපරිම වාර දෙකක් පමණි. ජනාධිපතිවරයා සියරා ලියොන් රජය තුළ ඉහළම සහ බලවත්ම තනතුරයි.
සියෙරා ලියොන් හි ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වීමට අපේක්ෂකයෙකු අවම වශයෙන් 55% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගත යුතුය. කිසිදු අපේක්ෂකයෙකු 55% ලබා නොගන්නේ නම්, ඉහළම අපේක්ෂකයින් දෙදෙනා අතර දෙවන වටයේ දෙවන තරඟයක් පවතී.[2]
සියෙරා ලියොන් හි වත්මන් ජනාධිපති හිටපු හමුදා ජුන්ටා නායක ජුලියස් මාඩා බයෝ ය.[3] රටෙහි දැඩි ලෙස තරඟ කළ 2018 ජනාධිපතිවරණයේදී බයෝ විසින් පාලක සමස්ත මහජන කොංග්‍රසයේ (APC) සමුර කාමරා පරාජය කරන ලදී. බයෝ 2018 අප්‍රේල් 4 වන දින අගවිනිසුරු අබ්දුලායි චාම් විසින් දිවුරුම් දීමෙන් පසු ඉවත්ව යන ජනාධිපති අර්නස්ට් බායි කොරෝමා වෙනුවට බයෝ පත් විය. බයෝ යනු සියෙරා ලියොන් හි වත්මන් පාලක පක්ෂය වන සියෙරා ලියොන් මහජන පක්ෂයේ නායකයායි.
ජනාධිපතිවරයාට ඊළඟට සිටින්නේ සියරා ලියොන් රජයේ විධායක අංශයේ දෙවැනි ඉහළම රාජ්‍ය නිලධාරියා වන උප ජනාධිපතිවරයා ය. සියෙරා ලියොන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් නම් කර ඇති පරිදි, ජනාධිපතිවරයාගේ මරණය, ඉල්ලා අස්වීම හෝ ඉවත් කිරීම මත උප සභාපතිවරයා සියරා ලියොන් හි නව ජනාධිපති බවට පත්විය යුතුය.
පාර්ලිමේන්තුව
සංස්කරණයසියෙරා ලියොන් පාර්ලිමේන්තුව ආසන 149 කින් සමන්විත ඒකමණ්ඩලයකි. රටේ දිස්ත්‍රික්ක 16 බැගින් පාර්ලිමේන්තුව නියෝජනය කරයි. සභිකයින් 135 දෙනෙකු ජනාධිපතිවරණවලට සමගාමීව තේරී පත් වේ; අනෙකුත් ආසන 14 පුරවන්නේ රටේ පරිපාලන දිස්ත්‍රික්කවල ප්‍රධානීන් විසිනි.[4] සියරා ලියොන් පාර්ලිමේන්තුව මෙහෙයවනු ලබන්නේ පාර්ලිමේන්තුවේ කථානායකවරයා විසිනි, ඔහු පාර්ලිමේන්තුවේ සමස්ත නායකයා වන අතර පාර්ලිමේන්තුවේ වාඩි වී සිටින මන්ත්‍රීවරුන් විසින් සෘජුවම තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. සියරා ලියොන් පාර්ලිමේන්තුවේ වත්මන් කථානායකවරයා වන්නේ 2014 ජනවාරි 21 දින පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් විසින් තේරී පත් වූ අබාස් බන්දු ය.
සියෙරා ලියොන් පාර්ලිමේන්තුවේ වත්මන් සාමාජිකයින් 2023 සියෙරා ලියොන් මහ මැතිවරණයෙන් තේරී පත් විය. දැනට තේරී පත් වූ පාර්ලිමේන්තු ආසන 135න් 54ක් APC සතුව ඇති අතර සියරා ලියොන් මහජන පක්ෂයට (SLPP) ආසන 81ක් ඇත. සියෙරා ලියොන්හි වඩාත් ප්‍රමුඛ පක්ෂ දෙක වන APC සහ SLPP, 2023 සියෙරා ලියොන් පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේදී පාර්ලිමේන්තුවේ තේරී පත් වූ සෑම ආසනයක්ම සාමූහිකව දිනා ගත්හ. පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් වයස අවුරුදු විසිඑකකට වැඩි සියරා ලියොන්හි පුරවැසියෙකු විය යුතුය, ලියාපදිංචි ඡන්ද දායකයෙකු විය යුතුය, සහ ඉංග්‍රීසි භාෂාව පිළිබඳ ප්‍රවීණයෙකු විය යුතුය.[1]
1961 දී නිදහස ලැබීමෙන් පසු, සියෙරා ලියොන් දේශපාලනය ප්‍රධාන දේශපාලන පක්ෂ දෙකකින් ආධිපත්‍යය දරයි: SLPP සහ APC. අනෙකුත් සුළු දේශපාලන පක්ෂ ද පවතින නමුත් සැලකිය යුතු සහයෝගයක් නොමැත.[5]
අධිකරණය
සංස්කරණය
සියෙරා ලියොන් හි අධිකරණ බලය පැවරී ඇත්තේ සියරා ලියොන් අගවිනිසුරුවරයාගේ ප්‍රධානත්වයෙන් සහ රටේ ඉහළම අධිකරණය වන සියරා ලියොන් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයෙන් සමන්විත අධිකරණයට ය, එනම් එහි තීන්දුවලට එරෙහිව අභියාචනයක් ඉදිරිපත් කළ නොහැකි බවයි. අනෙකුත් අධිකරණවලට මහාධිකරණය, අභියාචනාධිකරණය, මහේස්ත්‍රාත් අධිකරණ සහ ග්‍රාමීය ගම්මානවල සම්ප්‍රදායික අධිකරණ ඇතුළත් වේ. ජනාධිපතිවරයා විසින් අධිකරණ තුන සඳහා විනිසුරුවරුන් පත් කරන අතර පාර්ලිමේන්තුව අනුමත කරයි. රට පුරා ඇති සියලුම සිවිල් සහ අපරාධ කටයුතු සම්බන්ධයෙන් අධිකරණ බලය ඇත. සියරා ලියොන් හි වත්මන් වැඩබලන අගවිනිසුරුවරයා වන්නේ ඩෙස්මන්ඩ් බබටුන්ඩේ එඩ්වර්ඩ් ය.
විදේශ සබඳතා
සංස්කරණයසියෙරා ලියොන් විදේශ කටයුතු සහ ජාත්‍යන්තර සහයෝගිතා අමාත්‍යාංශය සියෙරා ලියොන් හි විදේශ ප්‍රතිපත්තියේ වගකීම දරයි. සියෙරා ලියොන් චීනය, රුසියාව,[6] ලිබියාව, ඉරානය සහ කියුබාව ඇතුළු රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇත.
සියෙරා ලියොන් එක්සත් ජනපදය ඇතුළු බටහිර රටවල් සමඟ හොඳ සබඳතා පවත්වන අතර, පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය ජාතීන්ගේ සාමාජිකත්වය හරහා එක්සත් රාජධානිය සහ අනෙකුත් පැරණි බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත සමඟ ඓතිහාසික සබඳතා පවත්වා ගෙන ඇත.[7] 2000 දී සිවිල් යුද්ධය අවසන් කිරීමට මැදිහත් වීමෙන් පසු පරිපාලන ආධාර සහ හමුදා පුහුණුව සමඟින්, හිටපු යටත් විජිතයට ආධාර සැපයීමේදී එක්සත් රාජධානිය ප්‍රධාන කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇත.
හිටපු ජනාධිපති සියාකා ස්ටීවන්ස්ගේ රජය බටහිර අප්‍රිකානු රාජ්‍යයන්ගේ ආර්ථික ප්‍රජාව (ECOWAS) යටතේ අනෙකුත් බටහිර අප්‍රිකානු රටවල් සමඟ සමීප සබඳතා ඇති කර ගැනීමට උත්සාහ කර ඇත, එය වත්මන් රජය විසින් දිගටම කරගෙන යන ප්‍රතිපත්තියකි. සියරා ලියොන්, ලයිබීරියාව, අයිවරි කෝස්ට් සහ ගිනියාව සමඟ එක්ව මනෝ ගංගා සංගමය (MRU) පිහිටුවා ඇත. එය මූලික වශයෙන් සැලසුම් කර ඇත්තේ සංවර්ධන ව්‍යාපෘති ක්‍රියාත්මක කිරීම සහ රටවල් හතර අතර කලාපීය ආර්ථික ඒකාබද්ධතාවය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සඳහාය.[8]
සියෙරා ලියොන් එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ සහ එහි විශේෂිත ආයතන වන අප්‍රිකානු සංගමය, අප්‍රිකානු සංවර්ධන බැංකුව (AFDB), ඉස්ලාමීය සහයෝගිතා සංවිධානය (OIC) සහ නොබැඳි ව්‍යාපාරයේ (NAM) සාමාජිකයෙකි.[9] සියෙරා ලියොන් යනු එක්සත් ජනපද හමුදාව සඳහා (98 වගන්තිය යටතේ ආවරණය වන පරිදි) ආරක්ෂාව සඳහා ද්විපාර්ශ්වික ප්‍රතිශක්තිකරණ ගිවිසුමක් ඇති ජාත්‍යන්තර අපරාධ අධිකරණයේ සාමාජිකයෙකි.
2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව සියෙරා ලියොන් ලෝකයේ 66 වැනි සාමකාමී රට වේ.[10]
හමුදා
සංස්කරණයසියෙරා ලියොන් හමුදාව, නිල වශයෙන් සියෙරා ලියොන් සන්නද්ධ හමුදා (RSLAF), සියෙරා ලියොන් දේශසීමාවේ භෞමික ආරක්ෂාව සහ එහි ජාත්‍යන්තර බැඳීම් රාමුව තුළ සියෙරා ලියොන්හි ජාතික අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කිරීම සඳහා වගකිව යුතු සියෙරා ලියොන්හි ඒකාබද්ධ සන්නද්ධ හමුදාවන් වේ. . 1961 දී නිදහස ලැබීමෙන් පසු සන්නද්ධ හමුදාවන් පිහිටුවන ලද්දේ, රට තුළ හිටපු බ්‍රිතාන්‍ය රාජකීය බටහිර අප්‍රිකානු දේශසීමා බලකායේ අංග පදනම් කරගෙන ය. සියෙරා ලියොන් සන්නද්ධ හමුදාවන් 15,500 ක් පමණ පුද්ගලයන්ගෙන් සමන්විත වන අතර, විශාලතම සියෙරා ලියොන් හමුදාව,[11] සියෙරා ලියෝන් නාවික හමුදාව සහ සියෙරා ලියොන් එයාර් වින්ග් වේ.[12]
සියෙරා ලියොන් හි ජනාධිපතිවරයා හමුදා ප්‍රධානියා වන අතර ආරක්ෂක ප්‍රතිපත්ති සහ සන්නද්ධ හමුදා සැකසීම සම්බන්ධයෙන් වගකිව යුතු ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයා වේ.[13][14]
1961 දී සියෙරා ලියොන් නිදහස ලබා ගත් විට, රාජකීය සියෙරා ලියොන් හමුදා බලකාය බටහිර අප්‍රිකානු දේශසීමා බලකායේ සියෙරා ලියොන් බලඇණියෙන් නිර්මාණය කරන ලදී.[15] ජාතික ප්‍රතිසංස්කරණ කවුන්සිලය බලයට ගෙන එමින් 1968 දී හමුදාව බලය අල්ලා ගත්තේය. 1971 අප්‍රේල් 19 වන දින, සියෙරා ලියොන් ජනරජයක් බවට පත් වූ විට, රාජකීය සියෙරා ලියොන් හමුදා බලකාය සියෙරා ලියොන් හමුදා බලකාය (RSLMF) ලෙස නම් කරන ලදී.[15][16] 1979 සියෙරා ලියොන් නාවික හමුදාව පිහිටුවන තෙක් RSLMF තනි සේවා සංවිධානයක් ලෙස පැවතුනි. 1995 දී ආරක්ෂක මූලස්ථානය පිහිටුවන ලද අතර සියෙරා ලියොන් ගුවන් වින්ග් පිහිටුවන ලදී. RSLMF සියෙරා ලියොන් ජනරජයේ සන්නද්ධ හමුදා (AFRSL) ලෙස නම් කරන ලදී.
නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම
සංස්කරණයසියෙරා ලියොන් හි නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම මූලික වශයෙන් වගකීම වන්නේ අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යවරයාට (ජනාධිපතිවරයා විසින් පත් කරන ලද) වගකිව යුතු සියරා ලියොන් පොලිසියේ (SLP) ය. සියරා ලියොන් පොලිසිය 1894 දී බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතය විසින් පිහිටුවන ලදී. එය බටහිර අප්‍රිකාවේ පැරණිතම පොලිස් බලකායකි. එය අපරාධ වැළැක්වීම, ජීවිත හා දේපළ ආරක්ෂා කිරීම, වැරදිකරුවන් හඳුනා ගැනීම සහ නඩු පැවරීම, මහජන සාමය පවත්වා ගැනීම, ආරක්ෂාව සහ ආරක්ෂාව සහතික කිරීම සහ යුක්තිය සඳහා ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ක්‍රියා කරයි. සියෙරා ලියොන් පොලිසියේ ප්‍රධානියා වන්නේ සියෙරා ලියොන් පොලිස් බලකායේ වෘත්තීය ප්‍රධානියා වන පොලිස්පතිවරයා වන අතර ඔහු සියෙරා ලියෝන් හි ජනාධිපතිවරයා විසින් පත් කරනු ලැබේ.
සියෙරා ලියොන්හි දිස්ත්‍රික්ක 14 න් එක් එක් දිස්ත්‍රික්ක ප්‍රධානත්වය දරනු ලබන්නේ අදාළ දිස්ත්‍රික්කයේ වෘත්තීය ප්‍රධානියා වන දිස්ත්‍රික් පොලිස් කොමසාරිස්වරයෙකු විසිනි. මෙම පොලිස් කොමසාරිස්වරු ෆ්‍රීටවුන් හි සියරා ලියොන් පොලිස් මූලස්ථානයේ සිටින පොලිස්පතිවරයා වෙත සෘජුවම වාර්තා කරති. වත්මන් පොලිස්පතිවරයා වන්නේ විලියම් ෆායියා සෙල්ලු වන අතර, ඔහු 2020 මාර්තු මාසයේ සිට එම තනතුරේ සිටි ඇම්බ්‍රෝස් සොවුලා වෙනුවට 2022 ජූලි 27 වන දින ජනාධිපති ජුලියස් මැඩ්ඩා බයෝ විසින් එම තනතුරට පත් කරන ලදී.[17][18]
මානව හිමිකම්
සංස්කරණය1861 පුද්ගල පනතට එරෙහි වැරදි වල 61 වගන්තිය යටතේ පිරිමි සමලිංගික ලිංගික ක්‍රියාකාරකම් නීති විරෝධී වන අතර ජීවිතාන්තය දක්වා සිරදඬුවම් නියම කළ හැකිය.[19][20]
අධික පොලිස් ම්ලේච්ඡත්වය ද නිරන්තර ගැටලුවකි. බන්ධනාගාර කැරලිකරුවන් මෙන් විරෝධතාකරුවන් ආරක්ෂක අංශ විසින් මරා දමා ඇත (පදෙඹ පාර බන්ධනාගාරයේ එක් සිද්ධියකදී රැඳවියන් 30 දෙනෙකු සහ එක් නිවැරදි කිරීමේ නිලධාරියෙකු ඝාතනය විය). COVID-19 අගුලු දැමීමේ කාලය තුළ මූලික අවශ්‍යතා ලබා ගැනීමට උත්සාහ කරන පුද්ගලයින්ට පොලිසිය පහර දීමේ චෝදනා කිහිපයක් එල්ල විය.[21]
ලෝක පාලන මුල පිරීම්වල නායකත්වය
සංස්කරණයසියෙරා ලියොන් යනු ලෝක ව්‍යවස්ථාවක් සම්පාදනය කිරීමේ සම්මුතියක් කැඳවීමේ ගිවිසුමට අත්සන් කළ රටකි.[22][23] එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, 1968 දී, මානව ඉතිහාසයේ ප්‍රථම වතාවට, පෘථිවි සම්මේලනය සඳහා වූ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව කෙටුම්පත් කිරීම සහ සම්මත කිරීම සඳහා ලෝක ව්‍යවස්ථාදායක සභාවක් රැස් විය.[24] එවකට සියෙරා ලියොන් හි ජනාධිපති වූ මිල්ටන් මාර්ගායි ලෝක ව්‍යවස්ථාදායක සභාවක් කැඳවීමේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.[25]
පරිපාලන අංශ
සංස්කරණය
සියෙරා ලියොන් ජනරජය කලාප පහකින් සමන්විත වේ: උතුරු පළාත, වයඹ පළාත, දකුණු පළාත, නැගෙනහිර පළාත සහ බස්නාහිර ප්‍රදේශය. පළාත් හතරක් තවදුරටත් දිස්ත්‍රික්ක 14කට බෙදා ඇත; බස්නාහිර පළාත දිස්ත්‍රික්ක දෙකකට බෙදා ඇත.
පළාත් දිස්ත්‍රික්ක ප්‍රධානීන් 186 කට බෙදා ඇති අතර, ඒවා සම්ප්‍රදායිකව ප්‍රධානීන් විසින් මෙහෙයවනු ලැබූ අතර, 1896 දී සියෙරා ලියොන් ආරක්ෂක ප්‍රදේශය සංවිධානය කරන අවස්ථාවේ බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය විසින් පිළිගනු ලැබීය. පැරාමවුන්ට් ප්‍රධානීන් විශේෂයෙන් ගම් සහ කුඩා ග්‍රාමීය නගරවල බලපෑම් ඇති කරයි.[26] සෑම ප්‍රධානියාටම එකල පිළිගත් පාලක පවුල් ඇත; ප්‍රාදේශීය ප්‍රධානීන්ගෙන් සැදුම්ලත් ගෝත්‍රික අධිකාරිය, පාලක පවුල්වලින් පරම ප්‍රධානියා තෝරා ගනී.[26] සාමාන්‍යයෙන්, ප්‍රධානීන්ට "බදු වැඩි කිරීමට, අධිකරණ පද්ධතිය පාලනය කිරීමට සහ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල වැදගත්ම සම්පත වන ඉඩම් වෙන් කිරීමට" බලය ඇත.[27]
පළාත් පාලන සන්දර්භය තුළ දිස්ත්‍රික්ක පාලනය වන්නේ ප්‍රාදේශීය වශයෙන් ය. ප්‍රාදේශීය මට්ටමින් අධිකාරිය ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ කාර්යයන් ඉටු කිරීමට සෑම කෙනෙකුටම සෘජුවම තේරී පත් වූ ප්‍රාදේශීය දිස්ත්‍රික් සභාවක් ඇත.[28][29] සමස්තයක් වශයෙන්, ප්‍රාදේශීය සභා 19 ක් ඇත: දිස්ත්‍රික් සභා 13 ක්, දිස්ත්‍රික්ක 12 ට එකක් සහ බස්නාහිර ප්‍රදේශ ග්‍රාමීය සඳහා එකක්, සහ මහ නගර සභා හයක් ද ප්‍රාදේශීය සභා තේරී පත් වී ඇත. බස්නාහිර ප්‍රදේශයේ නාගරික දිස්ත්‍රික්කය සඳහා පළාත් පාලන ආයතන ලෙස ක්‍රියාත්මක වන ෆ්‍රීටවුන් සහ බෝ, බොන්තේ, කෙනෙමා, කොයිදු සහ මාකේනි යන නගර සභා හයට ඇතුළත් වේ.[28][30][31]
දිස්ත්‍රික් සභා ඒ ඒ පළාත් පාලන ආයතනවල අධීක්ෂණය යටතේ පවතින අතර, මහ නගර සභා සෘජුවම පළාත් පාලන හා ප්‍රජා සංවර්ධන අමාත්‍යාංශය මගින් අධීක්ෂණය කරනු ලබන අතර, එම නිසා පරිපාලනමය වශයෙන් දිස්ත්‍රික් සහ පළාත් පාලනවලින් ස්වාධීන වේ.
| දිස්ත්‍රික්කය | ප්‍රධාන නගරය | ප්‍රමානය (ව.කි) | පළාත | ජනගහනය
(2004 සංඝණනය)[32] |
ජනගහනය
(2015 සංඝණනය)[33] |
|---|---|---|---|---|---|
| බොම්බාලි දිස්ත්‍රික්කය | මාකේනි | 7,985 | උතුරු | 408,390 | 606,183[34] |
| කොයිනාඩුගු දිස්ත්‍රික්කය | කබාලා | 12,121 | 265,758 | 408,097[35] | |
| පෝර්ට් ලොකෝ දිස්ත්‍රික්කය | ලොකෝ වරාය | 5,719 | 453,746 | 614,063[35] | |
| ටොන්කොලිලි දිස්ත්‍රික්කය | මග්බුරාකා | 7,003 | 347,197 | 530,776[36] | |
| කම්බියා දිස්ත්‍රික්කය | කම්බියා | 3,108 | 270,462 | 343,686[37] | |
| කෙනෙමා දිස්ත්‍රික්කය | කෙනෙමා | 6,053 | නැගෙනහිර | 497,948 | 609,873[38] |
| කොනෝ දිස්ත්‍රික්කය | කොයිදු නගරය | 5,641 | 335,401 | 505,767[39] | |
| කයිලාහුන් දිස්ත්‍රික්කය | කයිලාහුන් | 3,859 | 358,190 | 525,372[39] | |
| බෝ දිස්ත්‍රික්කය | බෝ | 5,219 | දකුණු | 463,668 | 574,201[40] |
| බොන්ත දිස්ත්‍රික්කය | මාට්රු ජොං | 3,468 | 139,687 | 200,730[41] | |
| පුජෙහුන් දිස්ත්‍රික්කය | පුජේහුන් | 4,105 | 228,392 | 345,577 | |
| මොයම්බ දිස්ත්‍රික්කය | මොයම්බා | 6,902 | 260,910 | 318,064 | |
| බස්නාහිර ප්‍රදේශය නාගරික දිස්ත්‍රික්කය | ෆ්‍රීටවුන් | 13 | බටහිර | 772,873 | 1,050,301 |
| බස්නාහිර ප්‍රදේශය ග්‍රාමීය දිස්ත්‍රික්කය | වෝටර්ලූ | 544 | 174,249 | 442,951 |
යොමු කිරීම්
සංස්කරණය- ^ a b Hanatu Kabbah (November 2006). Sierra Leone Legal System and Legal Research. nyulawglobal.org
- ^ "Frequently asked questions about election results" (PDF). ecslmedia.ec.gov.sl. National Electoral Commission of Sierra Leone.
- ^ Adebayo, Bukola. "Sierra Leone declares former junta head president". CNN. සම්ප්‍රවේශය 5 April 2018.
- ^ "Parliament of Sierra Leone > Home". 2019-06-01. 1 June 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2021-02-08.
- ^ "Sierra Leone National Election Commission Bulletin". September–December 2011. 14 November 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 February 2012.
- ^ Ambassade de la Fédération de Russie en République de Guinée. "Russia and Sierra Leone diplomatic relations". mid.ru. 16 August 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2017.
- ^ "Background Note: Sierra Leone". U.S. Department of State. October 2008. සම්ප්‍රවේශය 7 October 2008.
- ^ "Welcome to the Mano River Union Website". Mano River Union. 2006. 6 July 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 October 2008.
- ^ "Ministry of Foreign Affairs and International Relations". Sierra Leone Encyclopedia. 2007. http://www.daco-sl.org/encyclopedia/1_gov/1_2mfa.htm. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 7 October 2008.
- ^ "2024 Global Peace Index" (PDF).
- ^ Armed forces (Sierra Leone) Jane's Sentinel Security Assessments, June 2008
- ^ "Summary (Sierra Leone) – Jane's World Air Forces". Janes.com. 30 July 2010. සම්ප්‍රවේශය 22 August 2010.
- ^ [1]
- ^ "Radio Democracy". 7 November 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2023.
- ^ a b Area Handbook for Sierra Leone, Irving Kaplan, U.S. Government Printing Office, 1976, page 337
- ^ "Partners: Sierra Leone Armed Forces". Daco-sl.org. 11 January 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.
- ^ [http://wwwhttps[permanent dead link]://radiodemocracy.sl/.
- ^ "An Open Letter to Willam Fayia Sellu – Sierra Leone's new Inspector General of Police". 29 July 2022.
- ^ Lucas Paoli Itaborahy, ed. (May 2012). "State Sponsored Homophobia: A world survey of laws criminalising same-sex sexual acts between consenting adults" (PDF). The International Lesbian, Gay, Bisexual, Trans and Intersex Association. p. 35. 11 June 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Avery, Daniel (4 April 2019). "71 Countries Where Homosexuality is Illegal". Newsweek.
- ^ "SIERRA LEONE 2020". Amnesty International. සම්ප්‍රවේශය 28 January 2022.
- ^ "Letters from Thane Read asking Helen Keller to sign the World Constitution for world peace. 1961". Helen Keller Archive. American Foundation for the Blind. සම්ප්‍රවේශය 2023-07-01.
- ^ "Letter from World Constitution Coordinating Committee to Helen, enclosing current materials". Helen Keller Archive. American Foundation for the Blind. සම්ප්‍රවේශය 2023-07-03.
- ^ "Preparing earth constitution | Global Strategies & Solutions | The Encyclopedia of World Problems". The Encyclopedia of World Problems | Union of International Associations (UIA). 19 July 2023 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2023-07-15.
- ^ Amerasinghe, Terence P. (2009). Emerging World Law, Volume 1 (ඉංග්‍රීසි බසින්). Institute for Economic Democracy. p. 50. ISBN 978-1-933567-16-7.
- ^ a b Tristan Reed and James A. Robinson, The Chiefdoms of Sierra Leone, Scholar, Harvard University, 15 July 2013, accessed 30 April 2014
- ^ Daron Acemoglu, Tristan Reed. and James A. Robinson. "Chiefs: Economic Development and Elite Control of Civil Society in Sierra Leone" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 5 මාර්තු 2016 at the Wayback Machine, Stanford University, 29 August 2013, accessed 30 April 2014
- ^ a b Renner-Thomas, Ade (2010). Land Tenure in Sierra Leone: The Law, Dualism and the Making of a Land Policy. AuthorHouse. pp. 6–7. ISBN 978-1-4490-5866-1. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ "ActionAid launches Perception survey as new local councils struggle to survive". ActionAid. 25 September 2022 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 February 2011.
- ^ "Sierra Leone". Commonwealth Local Government Forum. සම්ප්‍රවේශය 12 January 2018.
- ^ "Sierra Leone Human Development Report 2007 – Empowering Local Government for Sustainable Development and Poverty Reduction – The District Focus Approach to Development" (PDF). United Nations Development Programme. සම්ප්‍රවේශය 12 January 2018.
- ^ "Final Results 2004 population and housing census" (PDF). Statistics Sierra Leone. p. 3. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ "Provisional Results" (PDF). Sierra Leone 2015 Population and Housing Census. Statistics Sierra Leone. March 2016.
- ^ "Bombali – profile of geographical entity including name variants". World Gazetteer. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.[භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ a b "Port Loko". World-gazetteer.com. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.[භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ "Tonkolili – profile of geographical entity including name variants". World Gazetteer. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.[භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ "Kambia – profile of geographical entity including name variants". World Gazetteer. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.[භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ "Kenema – profile of geographical entity including name variants". World Gazetteer. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.[භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ a b "Kailahun – profile of geographical entity including name variants". World Gazetteer. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.[භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ "Bo – profile of geographical entity including name variants". World Gazetteer. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.[භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ "Bonthe". World-gazetteer.com. 16 December 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.