සඳේ පෘථීවියට නොපෙනන පැත්ත
ගවේශණය
සංස්කරණය
ලුනා 3 මගින් ගන්නා ලද සඳෙහි ඈත පැත්තේ ප්‍රථම ඡායා රූප වලින් එකක්, දකුණු උඩ කෙලවරේ වන අදුරු පැහැති පැල්ලම් මාරේ මොස්කොවින්ස් වන අතර කේන්ද්රනය‍ට පහළින් හා වමෙන් වු අදුරු පැහැති ප්රලදේශ මාරේ මාගිනස් හා මාරේ සිමිති ලෙස හැදින්වෙයි.
1950 පසු බාගය වන තෙක් සදෙහි දුර පැත්තෙහි වූ ගති ගුණ ගැන දැන සිටියේ ඉතාමත් අල්ප ප්‍රමාණයකි. සඳ පිලිබදව වු දත්ත එකතු සඳෙහි දුර පැත්තෙහි චන්ද්‍ර බාහුව අසල වු ලක්ෂණ පිලිබදව සීමා සහිත තොරතුරු ප්‍රමාණයක් දැක්වීය. කෙසේ නමුත් මෙම අංග එතරම් පුළුල් කෝණයකින් නිරීක්ෂණය නොකරන ලද අතර එය වැදගත් නිරීක්ෂණ වලට බාධාවක් විය. සඳෙහි දුර පැත්තේ ඉතිරි 82% නොදන්නාසේ පැවතුණු අතර එහි ගුණ වඩාත් සාකච්ඡාවට (speculation) බදුන්විය.
දත්ත එකතුව හරහා දැකිය හැකි සදෙහි දුර පැත්තෙහි වු අංග වලට උදාහරණයක් වන්නේ මාරේ ඔරියන්ටෙල්ය. ගැටුම් බේසමක් වන මෙය කිලෝමීටර් 1000 ක් පමණ විහිදී පවතී. කෙසේ නමුත් මෙය 1906 දී ජුලියස් ෆ්‍රෑන්ක් මගින් නම් කරන තෙක් නම් කරවත් නොතිබිණි. බේසමෙහි සත්‍ය ස්වභාවය සොයා ගනු ලැබුවේ 1960 දී නිවැරදි කරන ලද ඡායාරූප හරහාය. මෙය බොහෝ විස්තර සහිතව 1967 දී ලුනා ඕබිටර් 4 මගින් ඡායාරූප ගත කෙරිණි.
1959 ඔක්තෝබර් 7 වන දා ලුනා 3 සෝවියට් රෝබය මුල්වරට සඳෙහි දුර පැත්තේ ඡායාරූප ගන්නා ලදී. එයින් 18 ක් සදෙහි නොපෙනෙන පැත්තෙන් 1/3 ක් ආවරණය කරයි. එම ඡායාරූප විශ්ලේෂණය කිරීමෙන් පසු සදෙහි දුර පැත්තෙහි ප්‍රථම සිතියම USSR විද්‍යාව පිළිබදව වු ඇකඩමිය මගින් 1960 නොවැම්බර් 06 වන දා නිකුත් කරන ලදී. එයට භූ විෂමතාවේ විශේෂිත අංග 500 කින් යුත් අත්පොතක්ද ඇතුළත් විය. වසරකට පසුව පෘතුවියට නොපෙනෙන සදෙහි අංග ඇතුළත් ගෝලයක් USSR මගින් නිකුත් කරන ලදී. ඒ සදහා යොදා ගත්තේ ලුනා 3 මගින් ගන්නා ලද ඡායා රූපයි. 1965 ජුලි 20 වනදා තවත් සෝවියට් ප්‍රෝබයක් වන සොන්ඩ් 03 මගින් ලුනා 03 ට වඩා වැඩි විභේදක බලයකින් හා තත්ත්වයකින් යුත් සදෙහි දුර පැත්තේ ඡායා රූප සම්ප්‍රේෂණය කරන ලදී. එම ඡායාරූප මගින් 100 km සිය ගණන් දිග ආවාට දාම නිරූපණය කරන ලදී. 1967 දී සදෙහි නොපෙනෙන පැත්තේ සිතියමෙහි දෙවන කොටස මොස්කවුහිදී සොන්ඩ් 03 හි දත්ත මත පදනම්ව නිකුත් කරන ලදී. එහි අළුතින් සොයාගත් සදෙහි නොපෙනෙන පැත්තේ වු විශේෂ භූ ලක්ෂණ 4000 ක් අඩංගු වේ. එම වසරේදීම චන්ද්‍රයාගේ සම්පුර්ණ සිතියමක් හා චන්ද්‍රමතුපිටින් 95% ක් දක්වන සම්පුර්ණ ගෝලයක් සොවියට් එකමුතුවේදී නිකුත් කරන ලදී.
සදෙහි නොපෙනන පැත්තේ වු බොහෝමයක් වැදගත් භූ ලක්ෂණ සෝවියට් අභ්‍යවකාශ ප්‍රෝබ මගින් සොයාගන්නා ලද නිසා සෝවියට් විද්‍යාඥයන් ඒවා සදහා නම් තෝරාගන්නා ලදී. මෙය යම්තරමක සංවාදයකට බදුන් වු අතර අන්තර් ජාතික තාරකා විද්‍යා එකමුතුව එම නම් නොයිදුල්ව පැවතෙන ලෙස එම අර්ධ ගෝලයෙහි වු භූ ලක්ෂණ නම් කිරීමට ක්‍රමයක් හදුන්වා දෙන ලදී.
සදෙහි දුර පැත්ත ප්‍රථම වරට මිනිස් ඇසකින් නිරීක්ෂණය කරනු ලැබුවේ 1968 දී ඇපලෝ 08 මෙහෙයුම අතරතුරදීය ගගන ගාමී විලියම් ඇන්ඩර්ස් දර්ශණය විස්තර කළේ The backiside looks like a sand pile my kids have played in for sometime. It is all beatup, no definition, Just a lot of bumps and Holes (එම පැත්ත මාගේ ළදරුවන් සෙල්ලම් කල වැලි පිට්ටෙනියක් මෙන් විය. එය කතිසිදු තේරුමක් නොතිබු ගැටිහා සිදුරුවලින් යුක්ත විය.)
එයින් පසු එය ඇපලෝ 08 හි සියළු කාර්යය මණ්ඩල සාමාජිකයන් විසින් හා ඇපලෝ 10 සිට 17 දක්වා වු මෙහෙයුම් සාමාජිකයින් විසින් දැක ඇත. තවද ලුනා ප්‍රෝබ කිහිපයක් මගින් ඡායාරූප ගත කර ඇත. සදට පිටුපසින් ගමන් ගන්නා අභ්‍යවකාශ යානයක් පෘතුවිය සමග සෘජු රේඩියෝ සන්නිවේදනයෙන් ඉවත් වන අතර කක්ක්ෂය සන්නිවේදනයට ඉඩ දෙන තෙක් බලාසිටිය යුතුය. ඇපලෝ මෙහෙයුම් අතර තුරදීත් සොවා මොඩියුලයේ එන්ජිම ආරම්භ කරනු ලැබුවේ එය සදෙහි පිටුපස ඇති විටය. මෙය යානය නැවත පෙනෙන තෙක් මෙහෙයුම් පාලන මධ්‍යස්ථානයෙහි අපහසු කාල පරිච්ඡේදයක් ඇති කරන ලදී.