ටියුනීසියාවේ රජය සහ දේශපාලනය
ටියුනීසියාව අර්ධ-ජනාධිපති ජනරජයක් වන අතර ජනාධිපතිවරයෙකු රාජ්‍ය නායකයා ලෙසද, අගමැතිවරයෙකු රජයේ ප්‍රධානියා ලෙසද, ඒකමතික පාර්ලිමේන්තුවක් සහ සිවිල් නීති අධිකරණ පද්ධතියකින්ද සමන්විත වේ. 2014 ජනවාරි 26 දින සම්මත කරන ලද ටියුනීසියාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව කාන්තාවන් සඳහා අයිතිවාසිකම් සහතික කරන අතර ජනාධිපතිවරයාගේ ආගම "ඉස්ලාම් විය යුතු" බව සඳහන් කරයි. 2014 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී ටියුනීසියාව අරාබි වසන්තයෙන් පසුව නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ සිය පළමු මැතිවරණය පැවැත්වීය.[1] ටියුනීසියාව 2021 දක්වා උතුරු අප්‍රිකාවේ එකම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය විය. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පසුබෑමකින් පසුව, රට දැන් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී දර්ශකයේ (The Economist) "දෙමුහුන් පාලනය" ලෙස වර්ගීකරණය කරයි.[2] 2020 සහ 2022 අතර මැතිවරණ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා V-Dem ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී දර්ශක ලකුණු 0.727 සිට 0.307 දක්වා පහත වැටුණි.[3] 2022 ව්‍යවස්ථාපිත ජනමත විචාරණයෙන් පසු ටියුනීසියාව ඒකීය අර්ධ ජනාධිපති ජනරජයක් බවට පත් විය.
විප්ලවයෙන් පසු ටියුනීසියාවේ නීතිගත කරන ලද දේශපාලන පක්ෂ සංඛ්‍යාව සැලකිය යුතු ලෙස වර්ධනය වී ඇත. හිටපු පාලනය යටතේ පැවති නීත්‍යානුකූල පාර්ශ්ව කිහිපයක් ඇතුළුව මේ වන විට නීත්‍යානුකූල පාර්ශව 100කට අධික සංඛ්‍යාවක් ඇත. බෙන් අලිගේ පාලන සමයේදී ස්වාධීන විරුද්ධ පක්ෂ ලෙස ක්‍රියා කළේ තුනක් පමණි: PDP, FDTL සහ Tajdid. සමහර පැරණි පක්ෂ හොඳින් ස්ථාපිත වී ඇති අතර පෙර පක්ෂ ව්‍යුහයන් මත උකහා ගත හැකි වුවද, 2012 පෙබරවාරි වන විට 100ට වැඩි පක්ෂ බොහොමයක් කුඩා වේ.[4]
අරාබි ලෝකයට දුර්ලභ, රටේ පූර්ව විප්ලවයට පෙර ද්විමණ්ඩල පාර්ලිමේන්තුවේ ආසනවලින් 20%කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් හිමිකරගෙන සිටියේ කාන්තාවන්ය.[5] 2011 ව්‍යවස්ථාදායක සභාවේදී, සියලුම ආසනවලින් 24% සහ 31% අතර ප්‍රමාණයක් කාන්තාවන් සතු විය.[6][7] ටියුනීසියාව යුරෝපා සංගමයේ යුරෝපීය අසල්වැසි ප්‍රතිපත්තියට (ENP) ඇතුළත් කර ඇති අතර එය යුරෝපා සංගමය සහ එහි අසල්වැසියන් සමීප කරවීම අරමුණු කරයි. 2014 නොවැම්බර් 23 දින, 2011 අරාබි වසන්තයෙන් පසුව ටියුනීසියාව එහි පළමු ජනාධිපතිවරනය පැවැත්වීය.[8] ටියුනීසියානු නීති පද්ධතියට ප්‍රංශ සිවිල් නීතිය දැඩි ලෙස බලපාන අතර පුද්ගලික තත්ත්වය පිළිබඳ නීතිය ඉස්ලාමීය නීතිය මත පදනම් වේ.[9] ෂරියා උසාවි 1956 දී අහෝසි කරන ලදී.[9]
1956 දී නිදහස ලැබීමෙන් ටික කලකට පසු පුද්ගලික තත්ව සංග්‍රහයක් සම්මත කරන ලද අතර, වෙනත් දේ අතර, කාන්තාවන්ට සම්පූර්ණ නීත්‍යානුකූල තත්ත්වය (ඔවුන්ට ව්‍යාපාර පවත්වාගෙන යාමට සහ අයිති කර ගැනීමට, බැංකු ගිණුම් තබා ගැනීමට සහ ඔවුන්ගේම අධිකාරිය යටතේ ගමන් බලපත්‍ර ලබා ගැනීමට ඉඩ සලසයි). මෙම සංග්‍රහය බහු භාර්යා සේවනය සහ ප්‍රතික්ෂේප කිරීම සහ ස්වාමිපුරුෂයෙකුට තම බිරිඳ ඒකපාර්ශ්විකව දික්කසාද කිරීමට ඇති අයිතිය නීති විරෝධී විය.[10] ටියුනීසියානු කාන්තාවන් විදේශිකයෙකු සමඟ විවාහ වී විදේශගතව සිටියත් පුරවැසිභාවය සම්ප්‍රේෂණය කිරීමට අවසර දීමේ ප්‍රතිපාදන 1993 දී තවත් ප්‍රතිසංස්කරණවලට ඇතුළත් විය.[11] පුද්ගල තත්ත්වය පිළිබඳ නීතිය සියලුම ටියුනීසියානුවන්ට ඔවුන්ගේ ආගම කුමක් වුවත් අදාළ වේ.[9] පුද්ගලික තත්ව සංග්‍රහය උතුරු අප්‍රිකාවේ සහ මුස්ලිම් ලෝකයේ වඩාත්ම ප්‍රගතිශීලී සිවිල් සංග්‍රහයක් ලෙස පවතී.[12] 2022 මැයි 25 දින, ජනාධිපති කයිස් සයිඩ් ජූලි 25 වන විට ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව වෙනස් කිරීම සඳහා නියෝගයක් නිකුත් කළේය.[13] ජනමත විචාරණය පැවැත්වුණේ 30% ක අඩු ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් සඳහා වන අතර, ඔවුන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් නව ව්‍යවස්ථාව පිළිගත් අතර, ජනාධිපති බලතල සැලකිය යුතු ලෙස ශක්තිමත් කරන ලදී.[14] මාග්‍රෙබ් රටවල් මෑතකදී යුරෝපය දෙසට ඔවුන්ගේ ස්වරය දැඩි කර ඇත.[15]
විදේශ සබඳතා
සංස්කරණයටියුනීසියාව රටවල් 160+ කට අධික සංඛ්‍යාවක් සමඟ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා පවත්වයි. හිටපු ජනාධිපති සයින් එල් අබිඩින් බෙන් අලි අරාබි සහ අප්‍රිකානු කලාපීය ආයතනවල ක්‍රියාකාරී භූමිකාවක් ඉටු කරන අතරම බටහිර සමඟ හොඳ සබඳතා සෙවීමේ දිගුකාලීන ප්‍රතිපත්තියක් පවත්වා ගෙන යයි. ජනාධිපති හබීබ් බෝර්ගුයිබා නොබැඳි ආස්ථානයක් ගත් නමුත් යුරෝපය, පකිස්ථානය සහ එක්සත් ජනපදය සමග සමීප සබඳතා අවධාරණය කළේය.
යුද
සංස්කරණය
2008 වන විට, ටියුනීසියාවේ ප්‍රධාන යුද ටැංකි 84 කින් සහ සැහැල්ලු ටැංකි 48 කින් සමන්විත 27,000 ක හමුදාවක් තිබුණි. නාවික හමුදාවේ මුර යාත්‍රා 25 ක් සහ වෙනත් යාත්‍රා 6 ක් මෙහෙයවන පුද්ගලයින් 4,800 ක් සිටියහ. ටියුනීසියානු ගුවන් හමුදාව සතුව ගුවන් යානා 154 ක් සහ UAV යානා 4 ක් ඇත. පැරාමිලිටරි හමුදා සාමාජිකයින් 12,000කින් යුත් ජාතික ආරක්ෂක භටයෙකුගෙන් සමන්විත විය.[16] ටියුනීසියාවේ මිලිටරි වියදම් දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 1.6% 2006 වන විට. ජාතික ආරක්ෂාව මෙන්ම අභ්‍යන්තර ආරක්ෂාව සම්බන්ධයෙන්ද හමුදාව වගකිව යුතුය. ටියුනීසියාව DROC සහ ඉතියෝපියාව/එරිත්‍රියාවේ සාම සාධක ප්‍රයත්නයන්ට සහභාගී වී ඇත.[17] ටියුනීසියානු සන්නද්ධ හමුදාවන් සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක ස්ථානගත කිරීම් ලෙස කාම්බෝජය (UNTAC), නැමීබියාව (UNTAG), සෝමාලියාව, රුවන්ඩාව, බුරුන්ඩි, බටහිර සහරා (MINURSO) සහ 1960 ගණන්වල කොංගෝවේ මෙහෙයුම (ONUC) හැදින්විය හැක.
බාහිර තර්ජන වලින් රට ආරක්ෂා කිරීම සඳහා හමුදාව ඓතිහාසිකව වෘත්තීය, දේශපාලනික නොවන කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇත. 2011 ජනවාරියේ සිට සහ විධායක ශාඛාවේ මඟපෙන්වීම අනුව, දේශීය ආරක්ෂාව සහ මානුෂීය අර්බුදවලට ප්‍රතිචාර දැක්වීමේ වගකීම මිලිටරිය භාරගෙන ඇත.[4]
පරිපාලන අංශ
සංස්කරණය
ටියුනීසියාව පළාත් (විලායා) 24 කට බෙදා ඇත, ඒවා තවදුරටත් දූත මණ්ඩල හෝ දිස්ත්‍රික්ක (මුටමාදියත්), සහ තවදුරටත් මහ නගර සභා (බලදියට්ස්)[18] සහ අංශ (ඉමාඩාට්ස්)[19] වලට බෙදා ඇත.
යොමු කිරීම්
සංස්කරණය- ^ "Tunisia holds first election under new constitution". BBC News. 26 October 2014. සම්ප්‍රවේශය 26 October 2014.
- ^ "EIU Democracy Index 2019". infographics.economist.com.
- ^ Coppedge, Michael, John Gerring, Carl Henrik Knutsen, Staffan I. Lindberg, Jan Teorell, Nazifa Alizada, David Altman, Michael Bernhard, Agnes Cornell, M. Steven Fish, Lisa Gastaldi, Haakon Gjerløw, Adam Glynn, Allen Hicken, Garry Hindle, Nina Ilchenko, Joshua Krusell, Anna Lührmann, Seraphine F. Maerz, Kyle L. Marquardt, Kelly McMann, Valeriya Mechkova, Juraj Medzihorsky, Pamela Paxton, Daniel Pemstein, Josefine Pernes, Johannes von Römer, Brigitte Seim, Rachel Sigman, Svend-Erik Skaaning, Jeffrey Staton, Aksel Sundström, Eitan Tzelgov, Yi-ting Wang, Tore Wig, Steven Wilson and Daniel Ziblatt. 2021. "V-Dem [Country–Year/Country–Date] Dataset v11.1" Varieties of Democracy (V-Dem) Project. https://doi.org/10.23696/vdemds21.
- ^ a b
මෙම ලිපිය තුළ, පොදු වසම තුළ පවතින මෙම ප්‍රභවයේ පෙළ ඇතුළත්වෙයි: "Tunisia (03/09/12)". US Department of State. 9 March 2012.
- ^ "TUNISIA. Majlis Al-Nuwab (Chamber of Deputies)". Inter-Parliamentary Union. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
- ^ "49 femmes élues à l'assemblée constituante : 24% des 217 sièges". Leaders. 28 October 2011. සම්ප්‍රවේශය 27 October 2014.
- ^ Ben Hamadi, Monia (29 April 2014). "Tunisie: Selma Znaidi, une femme de plus à l'Assemblée". Al Huffington Post. 28 October 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 October 2014.
- ^ "Tunisia holds first post-revolution presidential poll". BBC News. 23 November 2014. සම්ප්‍රවේශය 23 November 2014.
- ^ a b c "Tunisia" (PDF). Reunite International. 29 April 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2013.
- ^ "State Department page on Tunisia". US Department of State. 19 March 2009. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
- ^ Major Trends Affecting Families: A Background Document. United Nations Publications. 2003. p. 190. ISBN 978-92-1-130252-3. සම්ප්‍රවේශය 10 February 2013.
- ^ Tamanna, Nowrin (December 2008). "Personal status laws in Morocco and Tunisia: a comparative exploration of the possibilities for equality-enhancing reform in Bangladesh". Feminist Legal Studies. 16 (3): 323–343. doi:10.1007/s10691-008-9099-9. S2CID 144717130.
- ^ Amara, Tarek (2022-05-25). "Tunisian president decrees a referendum for new constitution". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-05-26.
- ^ "Tunisia referendum: Voters give president near unchecked power". BBC News. 27 July 2022.
- ^ "EU-Maghreb ties: Reversing the old power asymmetry – DW – 10/07/2023". dw.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-08.
- ^ International Institute for Strategic Studies (February 2008). The Military Balance 2008. Taylor & Francis Group. ISBN 978-1-85743-461-3.
- ^ "Tunisia – Armed forces". Nationsencyclopedia.com. 18 January 2011. සම්ප්‍රවේශය 8 January 2013.
- ^ "Tunisia Governorates". Statoids.com. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
- ^ "Portail de l'industrie Tunisienne" (ප්‍රංශ බසින්). Tunisieindustrie.nat.tn. 6 January 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
