විකිපීඩියා

ටියුනීසියාවේ ඉතිහාසය

පෞරාණිකත්වය

සංස්කරණය

කෘෂිකාර්මික ක්‍රම ක්‍රි.පූ. 5000 දී පමණ සාරවත් අඩ සඳ ප්‍රදේශයෙන් නයිල් නිම්නයට ළඟා වූ අතර ක්‍රිස්තු පූර්ව 4000 පමණ වන විට මාග්‍රෙබ් දක්වා ව්‍යාප්ත විය. එවකට මධ්‍යම ටියුනීසියාවේ තෙතමනය සහිත වෙරළබඩ තැනිතලාවේ කෘෂිකාර්මික ප්‍රජාවන් වර්තමාන බර්බර් ගෝත්‍රවල මුතුන් මිත්තන් විය.

පුනික් යුද්ධ හරහා කාර්තජීනියානු යැපීම් සහ ආරක්‍ෂක ප්‍රදේශ.

පුරාණ කාලයේ අප්‍රිකාවේ ජනාකීර්ණ වූයේ ගේටුලියන් සහ ලිබියානු ජාතිකයන් වන සංචාරක ජනයා විසින් බව පුරාණ කාලයේ විශ්වාස කෙරිණි. රෝමානු ඉතිහාසඥයෙකු වන සල්ලස්ට්ට අනුව, හර්කියුලිස් නම් දේවතාවා ස්පාඤ්ඤයේදී මිය ගිය අතර ඔහුගේ බහුභාෂා නැගෙනහිර හමුදාවට භූමිය පදිංචි කිරීමට ඉතිරි වූ අතර සමහරු අප්‍රිකාවට සංක්‍රමණය විය. පර්සියානුවන් බටහිරට ගොස් ගේතුලියන්වරුන් සමඟ විවාහ වී නුමිඩියානුවන් බවට පත්විය. මේදිවරුන් පදිංචි වූ අතර පසුව මුවර්ස් ලෙස හඳුන්වනු ලැබුවේ මෞරි ලෙසිනි.[1]

නුමිඩියානුවන් සහ මුවර්වරු බර්බර්වරුන් පැවත එන ජාතියට අයත් වූහ. නුමිඩියන් යන්නෙහි පරිවර්තිත අර්ථය නෝමාඩ් වන අතර සැබවින් ම මැසිලි ගෝත්‍රයේ මසිනිස්සාගේ පාලන සමය දක්වාම ජනයා අර්ධ සංචාරකයෝ වූහ.[2][3][4]

වාර්තාගත ඉතිහාසය ආරම්භයේදී ටියුනීසියාව බර්බර් ගෝත්‍රිකයන් විසින් ජනාවාස විය. ක්‍රි.පූ. 12 වැනි සියවසේ දී (බිසර්ටේ, උටිකා) ආරම්භ වූ ෆිනීෂියානුවන් විසින් එහි වෙරළ තීරය පදිංචි කරන ලදී. කාර්තේජ් නගරය ක්‍රි.පූ 9 වැනි සියවසේදී ෆිනීෂියානුවන් විසින් ආරම්භ කරන ලදී. පුරාවෘත්තයට අනුව, වර්තමානයේ නූතන ලෙබනනයේ පිහිටි ටයර්හි සිට ඩිඩෝ නගරය ආරම්භ කළේ ක්‍රි.පූ. 814 දී, ග්‍රීක ලේඛක ටිමේයස් ඔෆ් ටෝරොමේනියම් විසින් නැවත ප්‍රකාශ කරන ලද බවයි. කාර්තේජ්හි පදිංචිකරුවන් ඔවුන්ගේ සංස්කෘතිය සහ ආගම අද ලෙබනනය සහ යාබද ප්‍රදේශවලින් ෆීනීසියාවෙන් ගෙන එන ලදී.[5]

කාර්තජීනියානු ජෙනරාල් හැනිබල් බාර්කාගේ ප්‍රතිමාව

ක්‍රි.පූ. 5 වැනි සියවසේ සිසිලියේ ග්‍රීක නගර රාජ්‍ය සමඟ ඇති වූ යුද්ධ මාලාවෙන් පසුව, කාර්තේජ් බලයට පත් වූ අතර අවසානයේ බටහිර මධ්‍යධරණී මුහුදේ ප්‍රමුඛ ශිෂ්ටාචාරය බවට පත් විය. කාර්තේජ්හි ජනයා බාල් සහ ටැනිට් ඇතුළු මැද පෙරදිග දෙවිවරුන්ගේ දේවස්ථානයකට නමස්කාර කළහ. ටානිට්ගේ සංකේතය, දිගු වූ දෑත් සහ දිගු ඇඳුම සහිත සරල කාන්තා රූපයක්, පැරණි ස්ථානවල දක්නට ලැබෙන ජනප්‍රිය නිරූපකයකි. කාර්තේජ් හි නිර්මාතෘවරුන් විසින් රෝම යුගයේ දී වෙනස් කරන ලද ටොපෙට් ද පිහිටුවන ලදී.

දෙවන පියුනික් යුද්ධයේදී හැනිබල් විසින් මෙහෙයවන ලද කාර්තජීනියානු ආක්‍රමණයක් රෝමය සමඟ ඇති වූ යුද්ධ මාලාවකින් එකක් වන අතර එය රෝම බලයේ නැගීම පාහේ අඩපණ කළේය. ක්‍රි.පූ 202 දී දෙවන පියුනික් යුද්ධය අවසන් වීමෙන් පසු, කාර්තේජ් තවත් වසර 50ක් රෝමානු ජනරජයේ සේවාදායක රාජ්‍යයක් ලෙස ක්‍රියාත්මක විය.[6]

ඩග්ගාගේ ලෝක උරුම අඩවියේ නටබුන්

තුන්වන පියුනික් යුද්ධයේදී ක්‍රිපූ 149 දී ආරම්භ වූ කාර්තේජ් සටනින් පසුව, ක්‍රිපූ 146 දී කාර්තේජ් රෝමය විසින් යටත් කර ගන්නා ලදී.[7] එය යටත් කර ගැනීමෙන් පසුව, රෝමවරු කාර්තේජ් අප්‍රිකාව ලෙස නම් කර එය පළාතක් ලෙස ඇතුළත් කළහ.

රෝම යුගයේදී, වර්තමානයේ ටියුනීසියාවේ ප්රදේශය විශාල සංවර්ධනයක් භුක්ති වින්දා. ආර්ථිකය, ප්‍රධාන වශයෙන් අධිරාජ්‍ය සමයේදී, දියුණු විය: ප්‍රදේශයේ සමෘද්ධිය කෘෂිකර්මාන්තය මත රඳා පැවතුනි. එක් ඇස්තමේන්තුවකට අනුව සැබෑ ටියුනීසියාවේ සහ ට්‍රිපොලිටේනියාවේ වෙරළබඩ ප්‍රදේශය අධිරාජ්‍යයේ ධාන්‍යාගාරය ලෙස හැඳින්වේ, සෑම වසරකම ධාන්‍ය ටොන් මිලියනයක් නිෂ්පාදනය කරන අතර එයින් හතරෙන් එකක් අධිරාජ්‍යයට අපනයනය කරන ලදී. අතිරේක බෝගවලට බෝංචි, අත්තික්කා, මිදි සහ වෙනත් පලතුරු ඇතුළත් විය.

2 වන ශතවර්ෂය වන විට, ඔලිව් තෙල් අපනයන භාණ්ඩයක් ලෙස ධාන්ය වර්ග සමඟ තරඟ කළේය. බටහිර කඳුකරයේ වගාවන් සහ විදේශීය වන සතුන් අල්ලා ගැනීම සහ ප්‍රවාහනය කිරීම හැරුණු විට, ප්‍රධාන නිෂ්පාදනය සහ අපනයනය වූයේ රෙදිපිළි, කිරිගරුඬ, වයින්, දැව, පශු සම්පත්, අප්‍රිකානු රතු ස්ලිප් වැනි මැටි භාණ්ඩ සහ ලොම් ය.

ප්‍රධාන වශයෙන් ඉතාලියට අපනයනය කරන ලද මොසෙයික් සහ පිඟන් භාණ්ඩ විශාල නිෂ්පාදනයක් පවා එල් ඩ්ජෙම් මධ්‍යම ප්‍රදේශයේ (රෝම අධිරාජ්‍යයේ දෙවන විශාලතම ඇම්ෆිතියේටරය තිබූ) විය.

බර්බර් බිෂොප් ඩොනටස් මැග්නස් යනු ඩොනටිස්ට් ලෙස හඳුන්වන ක්‍රිස්තියානි කණ්ඩායමක ආරම්භකයා විය.[8] 5 වන සහ 6 වන ශතවර්ෂ වලදී (ක්‍රි.ව. 430 සිට 533 දක්වා) ජර්මානු වැන්ඩල්වරු වර්තමාන ට්‍රිපොලි ඇතුළු වයඹදිග අප්‍රිකාවේ රාජධානියක් ආක්‍රමණය කර පාලනය කළහ. 165 වසරක බයිසැන්තියානු පාලනයේ යුගයකට පෙර, ජෙනරල් බෙලිසාරියස්[9] විසින් නායකත්වය දුන් නැගෙනහිර රෝමවරුන් විසින් Iවන ජස්ටිනියන් අධිරාජ්‍යයාගේ පාලන සමයේදී, ක්‍රිස්තු වර්ෂ 533-534 දී මෙම කලාපය පහසුවෙන් නැවත අත්පත් කර ගන්නා ලදී.

මධ්‍යතන යුගය

සංස්කරණය
උක්බා ඉබ්න් නාෆි 7 වැනි සියවසේ අගභාගයේදී ටියුනීසියාවේ උමයියාද් යටත් කර ගැනීමට නායකත්වය දුන්නේය.

7 වන සියවසේ දෙවන භාගයේ සිට 8 වන සියවසේ මුල් භාගය දක්වා කාලය තුළ අරාබි මුස්ලිම් ආක්‍රමණය සිදු විය. ඔවුන් වයඹදිග අප්‍රිකාවේ ප්‍රථම ඉස්ලාමීය නගරය වන කයිරූආන් ආරම්භ කළහ. ක්‍රිස්තු වර්ෂ 670 දී උක්බා මුස්ලිම් පල්ලිය හෙවත් කයිරූආන් මහා පල්ලිය ඉදිකරන ලදී.[10] මෙම මුස්ලිම් පල්ලිය ලොව පැරණිතම ස්ථාවර මිනාරටුව සහිත මුස්ලිම් බටහිර ප්‍රදේශයේ පැරණිතම සහ කීර්තිමත්ම අභයභූමිය වේ;[11] එය ඉස්ලාමීය කලා සහ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයේ විශිෂ්ටතම කෘතියක් ලෙසද සැලකේ.[12] මාග්‍රෙබ් වෙත අරාබි සංක්‍රමණය ආරම්භ වූයේ මෙම කාලය තුළ ය.

697දී බයිසැන්තියානු පෙරදිග රෝමානුවන් විසින් මෙම ප්‍රදේශය සම්පූර්ණයෙන් 695දී අත්පත් කර ගත් නමුත් 698දී ස්ථිරවම අහිමි විය. ලතින් භාෂාව කතා කරන ක්‍රිස්තියානි බර්බර් සමාජයකින් මුස්ලිම් සහ වැඩි වශයෙන් අරාබි භාෂාව කතා කරන සමාජයක් බවට පරිවර්තනය වීමට වසර 400කට වැඩි කාලයක් ගත විය. ඊජිප්තුවේ සහ සාරවත් අඩ සඳෙහි සමාන ක්‍රියාවලියක් වසර 600 ක් ගත විය) සහ 12 වන හෝ 13 වන සියවසේදී ක්‍රිස්තියානි ධර්මයේ සහ ලතින් භාෂාවේ අවසාන අතුරුදහන් වීමට හේතු විය. 9 වැනි සියවසේ අගභාගය වන තුරුම ජනගහනයෙන් බහුතරයක් මුස්ලිම් නොවීය. අතිමහත් බහුතරයක් 10 වන විට විය. එසේම, සමහර ටියුනීසියානු කිතුනුවන් සංක්‍රමණය විය; සමාජයේ සමහර ධනවත් සාමාජිකයන් 698 යටත් කර ගැනීමෙන් පසුව එසේ කළ අතර තවත් අය නෝමන් පාලකයන් විසින් 11 වන සහ 12 වන සියවස්වල සිසිලියට හෝ ඉතාලියට පිළිගනු ලැබූහ - ප්‍රදේශ දෙක අතර වසර 1200ක සමීප සබඳතාවයක් හේතුවෙන් තාර්කික ගමනාන්තය විය.[13]

800 සිට 909 දක්වා ටියුනීසියාව, ට්‍රිපොලිටේනියාව සහ නැගෙනහිර ඇල්ජීරියාව පාලනය කළ අග්ලබිඩ් රාජවංශය ටියුනිස්හි අරාබි ආණ්ඩුකාරවරුන් විසින් ආරම්භ කරන ලදී.[14] කෘෂිකර්මාන්තය (විශේෂයෙන් ඔලිව් නිෂ්පාදනය) ප්‍රවර්ධනය කරන ගෘහ පරිහරණයට සහ වාරිමාර්ග සඳහා ජලය සැපයීම සඳහා නගරවලට පුළුල් පද්ධති ඉදිකරන විට අරාබි පාලනය යටතේ ටියුනීසියාව සමෘද්ධිමත් විය.[14][15] මෙම සමෘද්ධිය සුඛෝපභෝගී මාලිගා ජීවිතයට ඉඩ සලසන අතර අල්-අබ්බාසියා (809) සහ රක් අඩා (877) වැනි නව මාලිගා නගර ඉදිකිරීම මගින් සනිටුහන් විය.[14]

කයිරූආන් ගෝලාකාර මහා පල්ලිය. 670 දී ආරම්භ කරන ලද එය වර්තමාන ස්වරූපයෙන් බොහෝ දුරට අග්ලබිඩ් යුගයේ (9 වන සියවසේ) සිට පැවත එන්නකි. එය මාග්‍රෙබ්හි පැරණිතම පල්ලියයි.

කයිරෝව යටත් කර ගැනීමෙන් පසු, ෆාතිමිඩ්වරු ටියුනීසියාව සහ නැගෙනහිර ඇල්ජීරියාවේ සමහර ප්‍රදේශ දේශීය සිරිඩ්ස් වෙත (972-1148) අත්හැර දැමූහ.[16] සිරිඩ් ටියුනීසියාව බොහෝ ක්ෂේත්‍රවල සමෘද්ධිමත් විය: කෘෂිකර්මය, කර්මාන්ත, වෙළඳාම සහ ආගමික සහ ලෞකික ඉගෙනීම.[17] පසුකාලීන සිරිඩ් එමීර්වරුන් විසින් කළමනාකාරිත්වය නොසලකා හැරිය අතර දේශපාලන අස්ථාවරත්වය ටියුනීසියානු වෙළඳාම සහ කෘෂිකර්මාන්තයේ පරිහානියට සම්බන්ධ විය.[14][18][19]

වයඹ අප්‍රිකාව අල්ලා ගැනීම සඳහා ඊජිප්තුවේ ෆාතිමිඩ්වරුන් විසින් දිරිමත් කරන ලද යුධමය අරාබි ගෝත්‍රයක් වන බනු හිලාල් විසින් ටියුනීසියානු ව්‍යාපාර විනාශ කිරීම කලාපයේ ග්‍රාමීය හා නාගරික ආර්ථික ජීවිතය තවදුරටත් පරිහානියට පත් කළේය.[16] එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, සාගත නිසා ගම්බද ජනශූන්‍ය වූ අතර කර්මාන්ත කෘෂිකර්මාන්තයෙන් නිෂ්පාදන වෙත මාරු වීමත් සමඟ කලාපය වේගවත් නාගරීකරණයට ලක් විය.[20] අරාබි ඉතිහාසඥ ඉබන් ඛාල්දුන් ලියා ඇත්තේ බානු හිලාල් ආක්‍රමණිකයන් විසින් විනාශ කරන ලද ඉඩම් සම්පූර්ණයෙන්ම ශුෂ්ක කාන්තාරයක් බවට පත්ව ඇති බවයි.[18][21]

ප්‍රධාන ටියුනීසියානු නගර 12 වන සියවසේදී අප්‍රිකානු රාජධානිය යටතේ සිසිලියේ නෝමන්වරුන් විසින් යටත් කර ගන්නා ලද නමුත් 1159-1160 දී අල්මොහාඩ්වරුන් විසින් ටියුනීසියාව යටත් කර ගැනීමෙන් පසු නෝමන්වරු සිසිලියට ඉවත් කරන ලදී. ටියුනීසියානු කිතුනුවන්ගේ ප්‍රජාවන් තවමත් 14 වන සියවස දක්වා නෙෆ්සාඕවා හි පවතිනු ඇත.[22] අල්මොහාඩ්වරු මුලින් ටියුනීසියාව පාලනය කළේ ආණ්ඩුකාරවරයෙකු හරහාය, සාමාන්‍යයෙන් කලීෆ්ගේ සමීප ඥාතියෙකු විය. නව ස්වාමිවරුන්ගේ කීර්තිය තිබියදීත්, රට තවමත් නොහික්මුණු විය, නගර වැසියන් සහ ඉබාගාතේ යන අරාබිවරුන් සහ තුර්කි ජාතිකයන් අතර අඛණ්ඩ කෝලාහල සහ සටන් සමඟ, දෙවැන්න මුස්ලිම් ආර්මේනියානු වික්‍රමාන්විත කරකුෂ්ගේ යටත්වැසියන් විය. එසේම, ටියුනීසියාව 1182 සහ 1183 අතර සහ නැවතත් 1184 සහ 1187 අතර අයුබිඩ්වරුන් විසින් අල්ලා ගන්නා ලදී.[23]

ටියුනීසියාවේ අල්මොහාඩ් පාලනයට ඇති ලොකුම තර්ජනය වූයේ ඇල්මොරාවිඩ්වරුන්ගේ ඥාතීන් වන බානු ගානියා, මල්ලෝර්කා හි පිහිටි ඔවුන්ගේ කඳවුරේ සිට මාග්‍රෙබ්හි ඇල්මොරාවිඩ් පාලනය ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීමට උත්සාහ කළහ. 1200 දී පමණ ඔවුන් 1207 දී අල්මොහාඩ් හමුදා විසින් තලා දමන තෙක් මුළු ටියුනීසියාව පුරා සිය පාලනය ව්‍යාප්ත කිරීමට සමත් විය. මෙම සාර්ථකත්වයෙන් පසු, අල්මොහාඩ්වරු ටියුනීසියාවේ ආණ්ඩුකාරවරයා ලෙස වලිඩ් අබු හෆ්ස් පත් කළහ. 1230 දී අබු හෆ්ස්ගේ පුත්‍රයා ස්වාධීන බව ප්‍රකාශ කරන තෙක් ටියුනීසියාව අල්මොහාඩ් රාජ්‍යයේ කොටසක් විය.

හෆ්සිඩ් රාජවංශය ඔවුන්ගේ අගනුවර වන ටියුනිස් හි පාලන සමයේදී, ක්‍රිස්තියානි මධ්‍යධරණී ප්‍රාන්ත කිහිපයක් සමඟ ඵලදායි වාණිජ සබඳතා ඇති කර ගන්නා ලදී.[24] 16 වන සියවසේ අගභාගයේදී වෙරළ තීරය මුහුදු කොල්ලකරුවන්ගේ බලකොටුවක් බවට පත් විය.

ඔටෝමාන් ටියුනීසියාව

සංස්කරණය

හෆ්සිඩ් රාජවංශයේ අවසාන වසරවලදී ස්පාඤ්ඤය වෙරළබඩ නගර බොහොමයක් අල්ලා ගත් නමුත් ඔටෝමාන් අධිරාජ්‍යය විසින් ඒවා නැවත ලබා ගන්නා ලදී.

V වන චාල්ස් විසින් ටියුනිස් යටත් කර ගැනීම සහ 1535 දී ක්‍රිස්තියානි ගැලී වහලුන් නිදහස් කිරීම

ටියුනිස් හි පළමු ඔටෝමාන් ආක්‍රමණය 1534 දී සිදු වූයේ සුලෙයිමාන් ද මැග්නිෆිසන්ට්ගේ පාලන සමයේදී ඔටෝමාන් බලඇණියේ කපුඩාන් පාෂා වූ ඔරුස් රීස්ගේ බාල සොහොයුරා වන බාබරෝසා හේරෙඩින් පාෂාගේ අණ යටතේ ය. කෙසේ වෙතත්, 1574 දී කපුඩාන් පාෂා උලූස් අලි රෙයිස් යටතේ ස්පාඤ්ඤයෙන් ටියුනිස් අවසන් ඔටෝමාන් නැවත අත්පත් කර ගන්නා තෙක් ඔටෝමාන්වරු පැරණි හෆ්සිඩ් ටියුනීසියාව ස්ථිරවම අත්පත් කර ගත් අතර, 1881 දී ප්‍රංශය ටියුනීසියාව යටත් කර ගන්නා තෙක් එය රඳවා ගත්හ.

මුලදී ඇල්ජියර්ස් වෙතින් තුර්කි පාලනය යටතේ, ඔටෝමන් පෝට් විසින් ටියුනීස් සඳහා සෘජුවම පාෂා නම් ආණ්ඩුකාරවරයෙකු පත් කරන ලදී. කෙසේවෙතත්, වැඩි කල් යන්නට මත්තෙන්, ටියුනීසියාව දේශීය බෙය යටතේ ස්වාධීන පළාතක් බවට පත් විය. එහි තුර්කි ආණ්ඩුකාරවරුන් වන බෙයිවරුන් යටතේ ටියුනීසියාව අතථ්‍ය නිදහස ලබා ගත්තේය. 1705 දී පිහිටුවන ලද බෙයිවරුන්ගේ හුසේන් රාජවංශය 1957 දක්වා පැවතුනි.[25] මෙම තත්ත්‍වයේ පරිණාමය ඇල්ජියර්ස් විසින් වරින් වර සාර්ථක නොවී අභියෝගයට ලක් විය. මෙම යුගයේදී, ටියුනීසියාව පාලනය කරන පාලක සභා බොහෝ දුරට තුර්කි භාෂාවෙන් රාජ්‍ය ව්‍යාපාර පවත්වාගෙන ගිය විදේශීය ප්‍රභූවකින් සමන්විත විය.

ශාන්ත ලුවී ආසන දෙව්මැදුර - කාර්තේජ් - ටියුනීසියාව - 1899

යුරෝපීය නැව් ගමනාගමනයට ප්‍රහාර එල්ල කරනු ලැබුවේ මූලික වශයෙන් ඇල්ජියර්ස් වලින් පමණක් නොව ටියුනීස් සහ ට්‍රිපොලි වලින් ද කෝර්සෙයාර්වරුන් විසිනි, නමුත් දිගු කලක් වැටලීම් අඩු වීමෙන් පසුව යුරෝපීය රාජ්‍යයන්ගේ වැඩෙන බලය අවසානයේ එය අවසන් කිරීමට බල කෙරුනි.

වසංගත වසංගත 1784-1785, 1796-1797 සහ 1818-1820 දී ටියුනීසියාව විනාශ කළේය.[26]

19 වන ශතවර්ෂයේදී, ටියුනීසියාවේ පාලකයන් ඔටෝමාන් අගනුවර දේශපාලන හා සමාජ ප්රතිසංස්කරණ සඳහා අඛණ්ඩ උත්සාහයන් පිළිබඳව දැනුවත් විය. ටියුනිස් බෙය පසුව, ඔහුගේම ආලෝකයෙන් නමුත් තුර්කි ආදර්ශයෙන් දැනුම් දී, ආයතන සහ ආර්ථිකයේ නවීකරණය කරන ප්‍රතිසංස්කරණයක් ඇති කිරීමට උත්සාහ කළේය.[27] ටියුනීසියානු ජාත්‍යන්තර නය පාලනය කළ නොහැකි ලෙස වර්ධනය විය. 1881 දී ප්‍රංශ හමුදා ආරක්ෂිත ප්‍රදේශයක් පිහිටුවීමට හේතුව හෝ කඩතුරාව මෙයයි.

ටියුනීසියාවේ ප්‍රංශ ආරක්ෂක (1881-1956)

සංස්කරණය
1943 මැයි 8 වන දින අක්ෂ භටයන්ගෙන් නගරය අල්ලා ගැනීමෙන් පසු බ්‍රිතාන්‍ය ටැංකිය ටියුනිස් හරහා ගමන් කරයි.

1869 දී ටියුනීසියාව බංකොලොත් බව ප්‍රකාශ කළ අතර ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය කොමිසමක් එහි ආර්ථිකය පාලනය කළේය. 1881 දී, ඇල්ජීරියාවට ටියුනීසියානු ආක්‍රමණයක කඩතුරාව භාවිතා කරමින්, ප්‍රංශ ජාතිකයන් 36,000 ක පමණ හමුදාවක් සමඟ ආක්‍රමණය කළ අතර, 1881 බාර්ඩෝ ගිවිසුමේ කොන්දේසි වලට එකඟ වන ලෙස ටියුනීස් බෙය, III වන මුහම්මද් අස්-සාදික්ට බල කරන ලදී.[28] මෙම ගිවිසුමත් සමඟ ඉතාලියේ විරෝධය මත ටියුනීසියාව නිල වශයෙන් ප්‍රංශ ආරක්ෂක රාජ්‍යයක් බවට පත් කරන ලදී. රට තුළ යුරෝපීය ජනාවාස ක්‍රියාශීලීව දිරිමත් කරන ලදී; ප්‍රංශ ජනපදිකයන් සංඛ්‍යාව 1906 දී 34,000 සිට 1945 දී 144,000 දක්වා වර්ධනය විය. 1910 දී ටියුනීසියාවේ ඉතාලියානුවන් 105,000 ක් ද සිටියහ.[29]

දෙවන ලෝක සංග්‍රාමයේදී, ටියුනීසියාවේ ආරක්ෂක ප්‍රදේශය මෙට්‍රොපොලිටන් ප්‍රංශයේ සහයෝගීතා විචි රජය විසින් පාලනය කරන ලදී. විචි රජය විසින් පනවන ලද යුදෙව්වන් පිළිබඳ යුදෙව් විරෝධී ප්‍රඥප්තිය විචි පාලනය කරන වයඹදිග අප්‍රිකාවේ සහ අනෙකුත් එතෙර ප්‍රංශ භූමි ප්‍රදේශවල ද ක්‍රියාත්මක විය. මේ අනුව, 1940 සිට 1943 දක්වා යුදෙව්වන්ට හිංසා පීඩා කිරීම සහ ඝාතනය කිරීම ප්‍රංශයේ සමූලඝාතනයේ කොටසක් විය.

1942 නොවැම්බර් සිට 1943 මැයි දක්වා විචි විසින් පාලනය කරන ලද ටියුනීසියාව ජර්මනිය විසින් අල්ලා ගන්නා ලදී. SS කමාන්ඩර් වෝල්ටර් රවුෆ් එහි "අවසාන විසඳුම" දිගටම ක්‍රියාත්මක කළේය. 1942 සිට 1943 දක්වා ටියුනීසියාව ටියුනීසියා ව්‍යාපාරයේ දර්ශනය වූ අතර එය අක්ෂ සහ මිත්‍ර හමුදා අතර සටන් මාලාවක් විය. ජර්මානු සහ ඉතාලි හමුදාවන්ගේ මූලික සාර්ථකත්වයත් සමඟ සටන ආරම්භ වූ නමුත් මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ දැවැන්ත සැපයුම සහ සංඛ්‍යාත්මක විශිෂ්ටත්වය 1943 මැයි 13 දින අක්ෂයට යටත් වීමට හේතු විය.[30][31] අක්ෂ ආක්‍රමණයෙන් ටියුනීසියාව මුදාගැනීමේ මාස හයක ව්‍යාපාරය අප්‍රිකාවේ යුද්ධයේ අවසානය සනිටුහන් කළේය.

නිදහස සඳහා අරගලය (1943-1956)

සංස්කරණය

ජර්මානුවන්ගෙන් ටියුනීසියාව මුදා ගැනීමෙන් පසුව, ප්‍රංශ රජය නැවත පාලනය කර ගත් අතර ජාතිකවාදී පක්ෂයකට සහභාගී වීම නැවත වරක් නීති විරෝධී විය.[32] ටියුනීසියානුවන් අතර ජනප්‍රිය වූ මොන්සෙෆ් බේ ප්‍රංශ ජාතිකයන් විසින් නෙරපා හරින ලදී.[32] ප්‍රංශ ජාතිකයන් කියා සිටියේ ඔහු ඉවත් කිරීමට හේතුව ඔහු ජර්මානු ආක්‍රමණයේදී අක්ෂ රටවලට අනුකම්පා කිරීම නිසා බවයි, නමුත් සැබෑ හේතුව විවාදයට භාජනය වේ.[32]

1945 දී ප්‍රංශ ඔත්තු බැලීමෙන් මිදී ටියුනීසියානු ජාතිකවාදී හබීබ් බෝර්ගුයිබා කයිරෝවට පැමිණියේය.[32] එහි සිටියදී ඔහුට අරාබි ලීගය සමඟ සම්බන්ධතා ඇති කර ගැනීමට හැකි විය.[32] පසුව 1946 දී, වෙනත් මැදපෙරදිග රටවල සංචාරය කිරීමෙන් පසු, ඔහු එක්සත් ජාතීන්ගේ ලේක් සක්සස් හි මූලස්ථානයේදී සහ වොෂින්ටන් ඩීසී හි එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තු නිලධාරීන් සමඟ ටියුනීසියානු ජාතිකවාදීන්ගේ නඩුව ගැන කතා කිරීමට එක්සත් ජනපදයට ගියේය.[32]

පශ්චාත් යුධ ටියුනීසියාවේ කොටසක් ලෙස, නව සමස්ත-ටියුනීසියානු කම්කරු සංවිධානයක් පිහිටුවන ලදී, යුනියන් ජෙනරල් ඩෙස් ට්‍රැවයිලියර්ස් (UGTT).[32] මෙය ජාතිකවාදී කණ්ඩායමක් වූ නියෝ-ඩෙස්ටූර් හි ප්‍රබල අංගයන්ගෙන් එකකි.[32]

හබීබ් බෝර්ගුයිබා 1949 සැප්තැම්බර් 13 දින එක්සත් ජනපදයට ගමන් කළේය.[33] ඔහු කැලිෆෝනියාවේ සැන් ෆ්රැන්සිස්කෝ හි පැවති ඇමරිකානු කම්කරු සම්මේලනයේ රැස්වීමට සහභාගී විය.[33] ඔහු එහි පැමිණීමට ප්‍රංශ ජාතිකයන් විරුද්ධ වූ අතර, සෝවියට් සංගමයේ කොමියුනිස්ට් ව්‍යාප්තිය ඇති විය හැකි බැවින් උතුරු අප්‍රිකාවේ දේශපාලන වෙනසක් සිදුවේ යැයි එක්සත් ජනපදය බිය විය.

බෝර්ගුයිබා 1951 නොවැම්බර් 6 වන දින ඉතාලියට ගිය විට විදේශීය නායකයින්ට දිගටම ආයාචනා කළේය.[33] ඔහුගේ සම්බන්ධතා අතර ඇල්බර්ටෝ මෙලිනි පොන්ස් ඩි ලියොන්, මාරියෝ ටොස්කානෝ සහ ලිසිනියෝ වෙස්ට්‍රි ඇතුළත් විය.[33] ද ලියොන් බෝර්ගුයිබා ගේ පැරණි මිතුරෙකු වූ අතර ඔහු ජර්මානු වහල්භාවයෙන් ඔහුව මුදා ගැනීමට උදව් කළ අතර ටොස්කානෝ විදේශ කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ Ufficio Studi e Documentazione හි ප්‍රධානියා වූ අතර වෙස්ට්රි අප්‍රිකානු විද්වතෙක් විය.[33] ඔහුගේ උපරිම උත්සාහය නොතකා, ඉතාලියානුවන් මධ්‍යස්ථව සිටියේ ඔවුන්ට නේටෝ මිත්‍ර ප්‍රංශය සමඟ සබඳතා විනාශ කිරීමට අවශ්‍ය නොවූ අතර මධ්‍යධරණී මුහුදේ ප්‍රධාන කොටසක් ලෙස ටියුනීසියාව සමඟ අනාගත සබඳතාවලට බාධා කිරීමට ඔවුන්ට අවශ්‍ය නොවූ බැවිනි.[33]

ටියුනීසියාවේ ප්‍රංශ රෙසිඩන්ට් ජෙනරල්, ජීන් ද හොටෙක්ලොක් 1953 අගෝස්තු 25 වන දින ටියුනීසියාවෙන් පැරිසියට යාමට පිටත් වූ අතර, ඔහු වෙනුවට පියරේ වොයිසාර්ඩ් පත් විය.[34] වොයිසාර්ඩ් මීට පෙර මොනාකෝ හි ප්‍රංශ අමාත්‍යවරයා විය.[34] 1953 සැප්තැම්බර් 26 වන දින ටියුනීසියාවට පැමිණ මසකට පසු, ටියුනීසියාවේ ආතතීන් සමනය කිරීම සඳහා වොයිසාර්ඩ් බොහෝ වෙනස්කම් සිදු කළේය.[34] ඔහු මාධ්‍ය වාරණය ඉවත් කර දේශපාලන සිරකරුවන් කිහිප දෙනෙකු නිදහස් කළේය.[34] ඔහු සිවිල් අධිකාරීන්ගේ සම්පූර්ණ බලතල ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කළ අතර සහෙල්හි වැටලීමේ තත්ත්වයද මතු කළේය.[34]

1954 ජනවාරි 26 දින, වොයිසාර්ඩ් ටියුනීසියාවේ ප්‍රංශ සහ ප්‍රංශ පුරවැසියන්ගේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කරන අතරම ටියුනීසියානුවන්ට වැඩි ස්වෛරීභාවයක් ලබා දීම සඳහා නව ප්‍රතිසංස්කරණ ඇති බව පැරීසියේ Cercle Republicain d'outre Mer හිදී නිවේදනය කළේය.[34] නියෝ-ඩෙස්ටෝර් කණ්ඩායම මෙම ප්‍රතිසංස්කරණවලට පක්ෂ වූයේ ඔවුන්ම ඔවුන්ගේ නිර්මාණයට සම්බන්ධ නොවූයේ නම්.[34] ඔවුන් ගැලට් දූපතේ සිරගත කරන ලද බුර්ගුයිබා ගේ නිදහස ද ඉල්ලා සිටියහ.[34]

නිදහසින් පසු (1956-2011)

සංස්කරණය
හබීබ් බෝර්ගුයිබා 1957 සිට 1987 දක්වා ටියුනීසියාවේ පළමු ජනාධිපතිවරයා විය.

1956 මාර්තු 20 වන දින ටියුනීසියාව ප්‍රංශයෙන් නිදහස ලබා ගත්තේ හබීබ් බෝර්ගුයිබා අගමැති ලෙසිනි.[35] මාර්තු 20 ටියුනීසියානු නිදහස් දිනය ලෙස වාර්ෂිකව සමරනු ලැබේ.[36] වසරකට පසුව, ටියුනීසියාව ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර, බුර්ගුයිබා පළමු ජනාධිපතිවරයා ලෙස පත් විය.[37] 1956 නිදහසේ සිට 2011 විප්ලවය දක්වා, ආන්ඩුව සහ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රැලිය (RCD), කලින් නියෝ ඩෙස්ටෝර් සහ සමාජවාදී ඩෙස්ටෝරියන් පක්ෂය ඵලදායී ලෙස එකක් විය. ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් විසින් කරන ලද වාර්තාවකට අනුව, ද ගාඩියන් විසින් ටියුනීසියාව හැඳින්වූයේ "අරාබි ලෝකයේ වඩාත්ම නවීන නමුත් මර්දනකාරී රටක්" ලෙසයි.[38] 1964 මැයි 12 දින ටියුනීසියාව විදේශීය ගොවිබිම් ජනසතු කළේය.[39] ඉන් ඉක්බිතිව, ප්‍රංශය විසින් ඩොලර් මිලියන 40කට වඩා වැඩි මුදලක් ලබා දීමට නියමිත සියලු මූල්‍ය ආධාර අවලංගු කරන ලදී.[39] මෙය ටියුනීසියානු ජාතික සභාව විසින් රටේ සියලුම පදිංචිකරුවන්ට ඔවුන්ගේ ආදායමට සමානුපාතිකව "ජනප්‍රිය ණයක්" සඳහා දායක විය යුතු පනතක් සම්මත කිරීමට හේතු විය.[39] 1977 සිට 2005 දක්වා ටියුනීසියාව ස්ටාර් වෝර්ස් චිත්‍රපට ෆ්‍රැන්චයිස් හි චිත්‍රපට පහක රූගත කිරීම් ස්ථානයක් විය.

1982 දී ටියුනීසියාව ටියුනීස් අගනුවර පදනම් කරගත් සටන්කාමී සහ දේශපාලන සංවිධානයක් වන පලස්තීන විමුක්ති සංවිධානයේ කේන්ද්‍රස්ථානය බවට පත් විය.

සයින් එල් අබිඩින් බෙන් අලි, ටියුනීසියාවේ ජනාධිපති 1987 සිට 2011 දක්වා

1987 නොවැම්බරයේදී, වෛද්‍යවරු බුර්ගුයිබා පාලනය කිරීමට නුසුදුසු බව ප්‍රකාශ කරන ලදී[40] සහ, ලේ රහිත කුමන්ත්‍රණයකින්, අගමැති සයින් එල් අබිඩින් බෙන් අලි ටියුනීසියානු ව්‍යවස්ථාවේ 57 වැනි වගන්තිය අනුව ජනාධිපති ධූරය[37] භාර ගත්තේය.[41] බෙන් අලිගේ අනුප්‍රාප්තිකයාගේ සංවත්සරය නොවැම්බර් 7 ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස සමරනු ලැබීය. ඔහු 2011 ජනවාරියේ මහජන නොසන්සුන්තා මධ්‍යයේ රටින් පලා යන තෙක්, ඔහු සෑම වසර පහකට වරක් (ඡන්දයෙන් සියයට 80කට වඩා වැඩි) විශාල බහුතරයකින් අඛණ්ඩව නැවත තේරී පත් විය.[42]

බෙන් අලි සහ ඔහුගේ පවුලේ අයට දුෂණ[43] සහ රටේ මුදල් කොල්ලකෑම සම්බන්ධයෙන් චෝදනා එල්ල විය. ආර්ථික ලිබරල්කරණය මුල්‍ය අවභාවිතය සඳහා තවත් අවස්ථා සලසා දුන් අතර,[44] ට්‍රැබෙල්සි පවුලේ දූෂිත සාමාජිකයින්, විශේෂයෙන්ම ඉමෙඩ් ට්‍රබෙල්සි සහ බෙල්හසන් ට්‍රැබෙල්සි වැනි අවස්ථා වලදී, රටේ ව්‍යාපාරික අංශයෙන් වැඩි කොටසක් පාලනය කරන ලදී.[45] ජනාධිපති ආර්යාව ලීලා බෙන් අලි යුරෝපයේ විලාසිතා අගනගර වෙත නිතර නිතර නිල නොවන සංචාර සඳහා රාජ්‍ය ගුවන් යානය භාවිතා කළ "නිහතමානී කඩකාරයෙක්" ලෙස විස්තර කරන ලදී.[46] ප්‍රංශ මරීනා එකකින් මෙගා යාත්‍රා දෙකක් සොරකම් කළ බවට ප්‍රංශ රාජ්‍ය අභිචෝදකයා විසින් චෝදනා කරන ලද ලීලාගේ පාර්ශ්වයෙන් ජනාධිපතිගේ බෑණනුවන් දෙදෙනෙකු පිටුවහල් කිරීම සඳහා වූ ප්‍රංශ ඉල්ලීම ටියුනීසියාව ප්‍රතික්ෂේප කළේය.[47] ලේ මොන්ඩේ ට අනුව, බෙන් අලිගේ බෑණා අවසානයේ රට අත්පත් කර ගැනීමට ප්‍රමුඛත්වය දෙමින් සිටියේය.[48]

ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල්, ෆ්‍රීඩම් හවුස් සහ ප්‍රොටෙක්ෂන් ඉන්ටර්නැෂනල් වැනි ස්වාධීන මානව හිමිකම් කණ්ඩායම් මූලික මානව සහ දේශපාලන අයිතිවාසිකම්වලට ගරු නොකරන බව ලේඛනගත කර ඇත.[49][50] පාලන තන්ත්‍රය ප්‍රාදේශීය මානව හිමිකම් සංවිධානවල වැඩකටයුතුවලට හැකි ඕනෑම ආකාරයකින් බාධා කළේය.[51] 2008 දී, මාධ්‍ය නිදහස අනුව, ටියුනීසියාව 173 න් 143 වැනි ස්ථානයට පත් විය.[52]

පශ්චාත්-විප්ලවය (2011 සිට)

සංස්කරණය
ටියුනීසියානු විප්ලවය අතරතුර 2011 ජනවාරි 14 ටියුනිස්

ටියුනීසියානු විප්ලවය[53][54] යනු ඉහළ විරැකියාව, ආහාර උද්ධමනය, දූෂණය,[55] භාෂණයේ නිදහස සහ වෙනත් දේශපාලන නිදහසක් නොමැතිකම[56] සහ දුර්වල ජීවන තත්ත්වයන් නිසා ඇති වූ සිවිල් ප්‍රතිරෝධයේ තීව්‍ර ව්‍යාපාරයකි. කම්කරු සංගම් විරෝධතාවල අනිවාර්ය අංගයක් බව පැවසේ.[57] මෙම විරෝධතා අරාබි වසන්තය, අරාබි ලෝකය පුරා සමාන ක්‍රියා රැල්ලක් ඇති කළේය. මහජන පෙලපාලි සඳහා උත්ප්‍රේරකය වූයේ 26 හැවිරිදි ටියුනීසියානු වීදි වෙළෙන්දෙකු වූ මොහොමඩ් බුවාසිසි ගේ මරණයයි, ඔහු 2010 දෙසැම්බර් 17 වන දින තම භාණ්ඩ රාජසන්තක කිරීමට සහ ෆයිඩා නම් නාගරික නිලධාරියෙකු විසින් ඔහුට කරන ලද නින්දාවට විරෝධය පළ කරමින් ගිනි තබා ගත්තේය. හැම්ඩි. 2011 ජනවාරි 4 වන දින බුවාසිසි ගේ මරණයෙන් පසුව කෝපය සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය උත්සන්න වූ අතර, අවසානයේ දී දිගුකාලීන ජනාධිපති සයින් එල් අබිඩින් බෙන් අලි වසර 23ක බලයෙන් පසු 2011 ජනවාරි 14 දින ඉල්ලා අස්වී රටින් පලා යාමට හේතු විය.[58]

මොහොමඩ් ගන්නූචි විසින් පිහිටුවන ලද සංක්‍රාන්ති ආන්ඩුවෙන් පාලක පක්ෂය තහනම් කිරීම සහ එහි සියලුම සාමාජිකයින් නෙරපා හැරීම සඳහා විරෝධතා දිගටම පැවතුනි. අවසානයේ නව රජය ඉල්ලීම්වලට ඉඩ දුන්නේය. ටියුනීස් අධිකරණයක් හිටපු පාලක පක්ෂය වන RCD තහනම් කර එහි සියලු සම්පත් රාජසන්තක කළේය. අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යවරයාගේ නියෝගයක් මගින් දේශපාලන ක්‍රියාකාරීන් බිය ගැන්වීමට සහ හිංසා කිරීමට යොදාගත් "දේශපාලන පොලිසිය", විශේෂ බලකායන් තහනම් කරන ලදී.[59]

2011 මාර්තු 3 දින, 2011 ජූලි 24 වැනි දින ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාවක් සඳහා මැතිවරණය පවත්වන බව අන්තර්වාර ජනාධිපතිවරයා නිවේදනය කළේය.[60] 2011 ජූනි 9 දින, 2011 ඔක්තෝබර් 23 දක්වා මැතිවරණය කල් දමන බව අගමැති නිවේදනය කළේය.[61] ජාත්‍යන්තර සහ අභ්‍යන්තර නිරීක්ෂකයෝ ඡන්දය නිදහස් හා සාධාරණ ලෙස ප්‍රකාශ කළහ. බෙන් අලි පාලනය යටතේ කලින් තහනම් කරන ලද එන්නහ්ඩා ව්‍යාපාරය, මුළු ආසන 217න් ආසන 89ක් ලබාගෙන විශාලතම පක්ෂය ලෙස මැතිවරණයෙන් එළියට ආවේය.[62] 2011 දෙසැම්බර් 12 දින, හිටපු විසම්මුතික සහ ප්‍රවීණ මානව හිමිකම් ක්‍රියාකාරිකයෙකු වූ මොන්සෙෆ් මර්සූකි ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් විය.[63] 2012 මාර්තු මාසයේදී එන්නහ්ඩා ප්‍රකාශ කළේ රාජ්‍යයේ ලෞකික ස්වභාවය පවත්වා ගනිමින් නව ව්‍යවස්ථාවේ ප්‍රධාන නීති මූලාශ්‍රය ලෙස ෂරියා පත් කිරීමට සහාය නොදක්වන බවයි. මෙම ප්‍රශ්නය සම්බන්ධයෙන් එනහ්ඩාගේ ස්ථාවරය දැඩි ෂරියා අවශ්‍ය වූ දැඩි මතධාරී ඉස්ලාම්වාදීන් විසින් විවේචනයට ලක් කරන ලද නමුත් ලෞකික පක්ෂ විසින් එය පිළිගනු ලැබීය.[64] 2013 පෙබරවාරි 6 වන දින, වාමාංශික විපක්ෂයේ නායකයා සහ එන්නහ්ඩා හි ප්‍රමුඛ විවේචකයෙකු වූ චොක්රි බෙලායිඩ් ඝාතනය කරන ලදී.[65] 2014 දී ජනාධිපති මොන්සෙෆ් මර්සූකි, ජාතික සංහිඳියාවක් ඇති කිරීමේ ප්‍රධාන කොටසක් ලෙස ටියුනීසියාවේ සත්‍ය සහ ගරුත්වය පිළිබඳ කොමිසම පිහිටුවන ලදී.[66]

ටියුනීසියාව 2015 දී විදේශීය සංචාරකයින්ට ත්‍රස්ත ප්‍රහාර දෙකකින් පහර දුන් අතර, පළමුව බාර්ඩෝ ජාතික කෞතුකාගාරයේදී පුද්ගලයින් 22 දෙනෙකු මිය ගිය අතර පසුව සූසේ වෙරළ තීරයේදී පුද්ගලයින් 38 දෙනෙකු මිය ගියේය. ටියුනීසියානු ජනාධිපති බෙජි කයිඩ් එසෙබ්සි විසින් ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී හදිසි නීතිය තවත් මාස තුනකට අලුත් කරන ලදී.[67] ටියුනීසියානු ජාතික සංවාද චතුරස්‍රය ටියුනීසියාවේ සාමකාමී, බහුත්වවාදී දේශපාලන පර්යායක් ගොඩනැගීමේ කාර්යය වෙනුවෙන් 2015 නොබෙල් සාම ත්‍යාගය දිනා ගත්තේය.[68]

කයිස් සයිඩ්ගේ සභාපතිත්වය (2019–වර්තමානය)

සංස්කරණය

ටියුනීසියාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ප්‍රථම ජනාධිපති බෙජි කයිඩ් එසෙබ්සි 2019 ජූලි මාසයේදී මිය ගියේය.[69] ඔහු අනුගමනය කරමින්, 2019 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී පැවති ටියුනීසියානු ජනාධිපතිවරණයෙන් විශිෂ්ට ජයග්‍රහණයකින් පසුව කයිස් සයිඩ් ටියුනීසියාවේ ජනාධිපති බවට පත් විය.[70] 2019 ඔක්තෝබර් 23 දින, ටියුනීසියාවේ නව ජනාධිපතිවරයා ලෙස සයිඩ් දිවුරුම් දුන්නේය.[71]

2021 ජුලි 25 වන දින, රජයේ අක්‍රියතාව සහ දූෂණය සහ COVID-19 නඩු වැඩි වීම සම්බන්ධයෙන් අඛණ්ඩ පෙලපාලි මධ්‍යයේ, කයිස් සයිඩ් පාර්ලිමේන්තුව අත්හිටුවා, අගමැති නෙරපා හැර පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන්ගේ මුක්තිය ඉවත් කළේය.[72][73] 2021 සැප්තැම්බරයේදී, නව ව්‍යවස්ථා සංශෝධන කෙටුම්පත් කිරීමට උදව් කිරීමට කමිටුවක් පත් කරන බව සයිඩ් පැවසීය.[74] සැප්තැම්බර් 29 වන දින, ඔහු නව අගමැතිනිය ලෙස නජ්ලා බෝඩන් නම් කරන ලද අතර, ඔක්තෝබර් 11 වන දින දිවුරුම් දුන් කැබිනට් මණ්ඩලයක් පිහිටුවීමේ වගකීම ඇයට පැවරීය.[75][76] ටියුනීසියානු විදේශ අමාත්‍යාංශයට අනුව 2022-2024 කාලසීමාව සඳහා ටියුනීසියාව අප්‍රිකානු සංගමයේ (AU) සාමය සහ ආරක්ෂක කවුන්සිලයට 2022 පෙබරවාරි 3 වන දින ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන ලදී. අමාත්‍යාංශයට අනුව, ඉතියෝපියානු අගනුවර වන අඩිස් අබාබා හි පැවති AU විධායක කවුන්සිලයේ 40 වැනි සාමාන්‍ය සැසිවාරයේ සීමාවන් මත මෙම මත විමසුම සිදු විය.[77]

2022 පෙබරවාරියේදී, ටියුනීසියාව සහ ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල අවපාතය, රාජ්‍ය ණය, උද්ධමනය සහ විරැකියාවෙන් පෙළෙන ආර්ථිකයක් සඳහා ඩොලර් බිලියන ගණනක ඇපදීමක් ලබා ගැනීමේ අපේක්ෂාවෙන් මූලික සාකච්ඡා පැවැත්වීය.[78] 2023 අප්‍රේල් මාසයේදී, ටියුනීසියානු රජය එන්නහ්ඩා පක්ෂයේ මූලස්ථානය වසා එහි නායක රැචඩ් ගන්නූචි අත්අඩංගුවට ගන්නා ලදී.[79] 2023 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී නිදහස් ඩෙස්ටෝරියන් පක්ෂයේ (FDL) ප්‍රධානියා වන අබීර් මූසි, සිරභාරයට ගත් හෝ සිරගත කරන ලද ජනාධිපති සයිද්ගේ නවතම ප්‍රමුඛ විරුද්ධවාදියා බවට පත්විය.[80][81][82][83] FDL ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාවෙන් මතු වී තිබුණි.

2023 සැප්තැම්බරයේදී, අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍ය කමෙල් ෆෙකි පවසන පරිදි සංක්‍රමණය[84] සාකච්ඡා කිරීම සඳහා EU කොමිසමේ දූත පිරිසකගේ සංචාරයක් කල් දමන ලෙස සයිඩ් ඉල්ලා සිටියේය.[85] මේ අතර, මානව හිමිකම් සංවිධාන ජූලි සංක්‍රමණ ගිවිසුම විවේචනය කරමින් සිටියේය.[85][86][87] ටියුනීසියාවට වෙනත් රටවල දේශසීමා ආරක්ෂකයෙකු ලෙස ක්‍රියා කළ නොහැකි බව ෆෙකි පැවසීය.[88][89] එය යුරෝපයට යන මිනිසුන් සඳහා වඩාත් වැදගත් සංක්‍රමණ රටවලින් එකකි.[89] 2023 ඔක්තෝම්බර් මස මුලදී, සයිඩ් මිලියන 127ක් EU ආධාර ප්‍රතික්ෂේප කළේය.[90] එම මුදල කුඩා බවත් මාස තුනකට පෙර අත්සන් කරන ලද ගනුදෙනුවකට සමාන නොවන බවත් පවසමින්.[91][92] මෙය බ්‍රසල්ස්හි පුදුමයට හේතු විය.[93]

යොමු කිරීම්

සංස්කරණය
  1. ↑ Banjamin Isaac, The Invention of Racism in Classical Antiquity, Princeton University Press, 2013 p.147
  2. ↑ "Carthage and the Numidians". Hannibalbarca.webspace.virginmedia.com. 31 March 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 October 2011.
  3. ↑ "Numidians (DBA II/40) and Moors (DBA II/57)". Fanaticus.org. 12 December 2001. 27 September 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 October 2011.
  4. ↑ "Numidia (ancient region, Africa)". Britannica Online Encyclopedia. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/422426/Numidia. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 28 October 2011. 
  5. ↑ "The City of Carthage: From Dido to the Arab Conquest" (PDF). 10 August 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 January 2013.
  6. ↑ Appian. The Punic Wars. livius.org
  7. ↑ Steel 2013, පිටු අංකය: 9–10.
  8. ↑ "Donatist". Encyclopædia Britannica. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/169009/Donatist. 
  9. ↑ Bury, John Bagnell (1958) History of the Later Roman Empire from the Death of Theodosius I. to the Death of Justinian, Part 2, Courier Corporation. pp.124–148
  10. ↑ Davidson, Linda Kay; Gitlitz, David Martin (2002). Pilgrimage: From the Ganges to Graceland: An Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 302. ISBN 978-1-57607-004-8.
  11. ↑ Bosworth, Clifford Edmund (2007). Historic Cities of the Islamic World. BRILL. p. 264. ISBN 978-90-04-15388-2.
  12. ↑ "Kairouan inscription as World Heritage". Kairouan.org. 22 April 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
  13. ↑ Jonathan Conant (2012). Staying Roman, Conquest and Identity in Africa and the Mediterranean, 439–700. Cambridge University Press. pp. 358–378. ISBN 9781107530720
  14. ↑ 14.0 14.1 14.2 14.3 Lapidus, Ira M. (2002). A History of Islamic Societies. Cambridge University Press. pp. 302–303. ISBN 978-0-521-77933-3.
  15. ↑ Ham, Anthony; Hole, Abigail; Willett, David. (2004). Tunisia (3 ed.). Lonely Planet. p. 65. ISBN 978-1-74104-189-7.
  16. ↑ 16.0 16.1 Stearns, Peter N.; Leonard Langer, William (2001). The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern, Chronologically Arranged (6 ed.). Houghton Mifflin Harcourt. pp. 129–131. ISBN 978-0-395-65237-4.
  17. ↑ Houtsma, M. Th. (1987). E. J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936. BRILL. p. 852. ISBN 978-90-04-08265-6.
  18. ↑ 18.0 18.1 Singh, Nagendra Kr (2000). International encyclopaedia of islamic dynasties. Vol. 4: A Continuing Series. Anmol. pp. 105–112. ISBN 978-81-261-0403-1.
  19. ↑ Ki-Zerbo, J.; Mokhtar, G.; Boahen, A. Adu; Hrbek, I. (1992). General history of Africa. James Currey Publishers. pp. 171–173. ISBN 978-0-85255-093-9.
  20. ↑ Abulafia, The Norman Kingdom of Africa, 27.
  21. ↑ "Populations Crises and Population Cycles, Claire Russell and W.M.S. Russell". Galtoninstitute.org.uk. 27 May 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
  22. ↑ Hrbek, Ivan (1992). Africa from the Seventh to the Eleventh Century. UNESCO. International Scientific Committee for the Drafting of a General History of Africa. J. Currey. p. 34. ISBN 0852550936.
  23. ↑ Baadj, Amar (2013). "Saladin and the Ayyubid Campaigns in the Maghrib". Al-Qanṭara. 34 (2): 267–295. doi:10.3989/alqantara.2013.010.
  24. ↑ Bosworth, Clifford Edmund (2004). The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh University Press. p. 46. ISBN 978-0-7486-2137-8.
  25. ↑ Bosworth, Clifford Edmund (2004). The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh University Press. p. 55. ISBN 978-0-7486-2137-8.
  26. ↑ Panzac, Daniel (2005). Barbary Corsairs: The End of a Legend, 1800–1820. BRILL. p. 309. ISBN 978-90-04-12594-0.
  27. ↑ Clancy-Smith, Julia A. (1997). Rebel and Saint: Muslim Notables, Populist Protest, Colonial Encounters (Algeria and Tunisia, 1800–1904). University of California Press. p. 157. ISBN 978-0-520-92037-8.
  28. ↑ Gearon, Eamonn (2011). The Sahara: A Cultural History. Oxford University Press. p. 117. ISBN 978-0-19-986195-8.
  29. ↑ Ion Smeaton Munro (1933). Through fascism to world power: a history of the revolution in Italy. A. Maclehose & co. p. 221.
  30. ↑ Williamson, Gordon (1991). Afrikakorps 1941–43. Osprey. p. 24. ISBN 978-1-85532-130-4.
  31. ↑ Palmer, Michael A. (2010). The German Wars: A Concise History, 1859–1945. Zenith Imprint. p. 199. ISBN 978-0-7603-3780-6.
  32. ↑ 32.0 32.1 32.2 32.3 32.4 32.5 32.6 32.7 Rivlin, Benjamin (1952). "The Tunisian Nationalist Movement: Four Decades of Evolution". Middle East Journal. 6 (2): 167–193. ISSN 0026-3141. JSTOR 4322381.
  33. ↑ 33.0 33.1 33.2 33.3 33.4 33.5 Houssi, Leila El (2017). "The History and Evolution of Independence Movements in Tunisia". Oriente Moderno. 97 (1): 67–88. doi:10.1163/22138617-12340139. ISSN 0030-5472. JSTOR 48572291.
  34. ↑ 34.0 34.1 34.2 34.3 34.4 34.5 34.6 34.7 Levy, Henry L. (1955). "TUNISIA". The American Jewish Year Book. 56: 435–445. ISSN 0065-8987. JSTOR 23604900.
  35. ↑ "Tunisia profile". BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 2017-11-01. සම්ප්‍රවේශය 2020-04-05.
  36. ↑ "Tunisia Celebrates Independence Day". AllAfrica.com. 20 March 2012. සම්ප්‍රවේශය 19 March 2019.
  37. ↑ 37.0 37.1 "Habib Bourguiba: Father of Tunisia". BBC. 6 April 2000.
  38. ↑ Black, Ian (13 July 2010). "Amnesty International censures Tunisia over human rights". The Guardian. London. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
  39. ↑ 39.0 39.1 39.2 "Tunisia Will Seek Loan From Public". The New York Times. 23 May 1964. ProQuest 115791987.
  40. ↑ "Habib Bourguiba: Father of Tunisia". BBC News (obituary). සම්ප්‍රවේශය 20 July 2018.
  41. ↑ AP (7 November 1987). "A Coup Is Reported in Tunisia". The New York Times. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
  42. ↑ Vely, Yannick (23 November 2009). "Ben Ali, sans discussion". ParisMatch.com. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
  43. ↑ Ganley, Elaine; Barchfield, Jenny (17 January 2011). "Tunisians hail fall of ex-leader's corrupt family". Sandiegounion-tribune.com. 16 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  44. ↑ Tsourapas, Gerasimos (2013). "The Other Side of a Neoliberal Miracle: Economic Reform and Political De-Liberalization in Ben Ali's Tunisia". Mediterranean Politics. 18 (1): 23–41. doi:10.1080/13629395.2012.761475. S2CID 154822868.
  45. ↑ "Tunisie: comment s'enrichit le clan Ben Ali?" [Tunisia: how did the Ben Ali clan get rich?] (ප්‍රංශ බසින්). RadicalParty.org. 8 October 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
  46. ↑ "Caught in the Net: Tunisia's First Lady". Foreign Policy. 13 December 2007.
  47. ↑ "Ajaccio – Un trafic de yachts entre la France et la Tunisie en procès" (ප්‍රංශ බසින්). 30 September 2009. 3 March 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  48. ↑ Florence Beaugé (24 October 2009). "Le parcours fulgurant de Sakhr El-Materi, gendre du président tunisien Ben Ali" [The meteoric career of Sakhr El-Materi, son-in-law of Tunisian President Ben Ali]. Le Monde (ප්‍රංශ බසින්). 21 January 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
  49. ↑ "Tunisia". Amnesty International. 9 May 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
  50. ↑ "Protectionline.org". Protectionline.org. 18 January 2010. 29 April 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
  51. ↑ "Droits de l'Homme : après le harcèlement, l'asphyxie" [Human rights: after harassment, asphyxiation] (ප්‍රංශ බසින්). RFI.fr. 16 December 2004. 5 May 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
  52. ↑ "Dans le monde de l'après-11 septembre, seule la paix protège les libertés". RSF.org. 22 October 2008. 14 January 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
  53. ↑ Yasmine Ryan (26 January 2011). "How Tunisia's revolution began". Al Jazeera English. සම්ප්‍රවේශය 13 February 2011.
  54. ↑ "Wikileaks might have triggered Tunis' revolution". Alarabiya. 15 January 2011. සම්ප්‍රවේශය 13 February 2011.
  55. ↑ Spencer, Richard (13 January 2011). "Tunisia riots: Reform or be overthrown, US tells Arab states amid fresh riots". The Telegraph. London. 10 October 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 January 2011.
  56. ↑ Ryan, Yasmine (14 January 2011). "Tunisia's bitter cyberwar". Al Jazeera English. සම්ප්‍රවේශය 16 January 2011.
  57. ↑ "Trade unions: the revolutionary social network at play in Egypt and Tunisia". Defenddemocracy.org. සම්ප්‍රවේශය 11 February 2011.
  58. ↑ Tripp, Charles (2013). The power and the people: paths of resistance in the Middle East. New York: Cambridge University Press. ISBN 9780521809658. OCLC 780063882.
  59. ↑ "When fleeing Tunisia, don't forget the gold". Korea Times. 25 January 2011. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
  60. ↑ "Interim President Announces Election of National Constituent Assembly on July 24". Tunis Afrique Presse. 3 March 2011 – via ProQuest.
  61. ↑ "Tunisian PM Announces October Date for Elections". BBC Monitoring Middle East. 9 June 2011 – via ProQuest.
  62. ↑ El Amrani, Issandr; Lindsey, Ursula (8 November 2011). "Tunisia Moves to the Next Stage". Middle East Report. Middle East Research and Information Project. 15 September 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 January 2019.
  63. ↑ Zavis, Alexandra (13 December 2011). "Former dissident sworn in as Tunisia's president". Los Angeles Times. සම්ප්‍රවේශය 13 December 2011.
  64. ↑ "Tunisia's constitution will not be based on Sharia: Islamist party". Al Arabiya. 27 March 2012. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2013.
  65. ↑ Fleishman, Jeffrey (6 February 2013). "Tunisian opposition leader Chokri Belaid shot dead outside his home". Los Angeles Times. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2013.
  66. ↑ "Tunisia launches Truth and Dignity Commission". UNDP. 9 June 2014. 1 April 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 22 December 2016.
  67. ↑ "The real reason Tunisia renewed its state of emergency". 20 December 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  68. ↑ "The Nobel Peace Prize 2015". Nobel Foundation. Retrieved 15 December 2016.
  69. ↑ "Tunisian President Beji Caid Essebsi dies aged 92". France 24 (ඉංග්‍රීසි බසින්). 25 July 2019.
  70. ↑ "Tunisia election: Kais Saied to become president". BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 2019-10-14. සම්ප්‍රවේශය 2021-03-26.
  71. ↑ "Tunisia's new president sworn in after surprise election win". France 24 (ඉංග්‍රීසි බසින්). 23 October 2019.
  72. ↑ Yee, Vivian (2021-07-26). "Tunisia's Democracy Verges on Dissolution as President Moves to Take Control". The New York Times (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). ISSN 0362-4331. 2021-12-28 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2021-07-26.
  73. ↑ "Tunisian president sacks PM, suspends parliament after violent protests". France 24 (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2021-07-25. සම්ප්‍රවේශය 2021-07-26.
  74. ↑ "Tunisian president moves to cement one-man rule". CNN. Reuters. 23 September 2021. සම්ප්‍රවේශය 24 September 2021.
  75. ↑ Amara, Tarek; Mcdowall, Angus (2021-09-29). "Tunisian leader names new PM with little experience at crisis moment". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-10-13.
  76. ↑ "New Tunisian government sworn in". Anadolu Agency. Tunis. 2021-10-11. සම්ප්‍රවේශය 2021-10-13.
  77. ↑ "Tunisia elected member of African Union security council". Xinhua. 4 February 2022. සම්ප්‍රවේශය 4 February 2022.
  78. ↑ "Tunisia's talks with the IMF: What's at stake?". Al Jazeera. AFP. 18 February 2022. සම්ප්‍රවේශය 20 February 2022.
  79. ↑ "Tunisia closes offices of opposition party Ennahdha after arresting leader". France 24 (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2023-04-17. සම්ප්‍රවේශය 2023-04-18.
  80. ↑ "Tunisia arrests opposition figure as crackdown escalates – DW – 10/04/2023". dw.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-05.
  81. ↑ "En Tunisie, l'opposante Abir Moussi placée en détention". Le Monde.fr (ප්‍රංශ බසින්). 2023-10-04. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-05.
  82. ↑ "Tunisia detains Abir Moussi, prominent opponent of president". Arab News (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2023-10-04. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-05.
  83. ↑ red, ORF at/Agenturen (2023-10-04). "Tunesien: Erneut Oppositionspolitikerin festgenommen". news.ORF.at (ජර්මන් බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-05.
  84. ↑ "EU, Tunisia sign €1 billion deal to fight illegal migration – DW – 07/16/2023". dw.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-30.
  85. ↑ 85.0 85.1 red, ORF at/Agenturen (2023-09-30). "Tunesien verschiebt Besuch von EU-Delegation zu Migration". news.ORF.at (ජර්මන් බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-30.
  86. ↑ "EU Commission Should Stop Ignoring Tunisia's Abuses Against Migrants | Human Rights Watch" (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2023-09-28. සම්ප්‍රවේශය 2023-09-30.
  87. ↑ "Migration as a weapon: Is Tunisia blackmailing the EU? – DW – 09/20/2023". dw.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-30.
  88. ↑ Redazione (2023-10-01). "La Tunisia: non possiamo proteggere le frontiere di altri paesi". Il Domani d'Italia (ඉතාලි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-01.
  89. ↑ 89.0 89.1 red, ORF at/Agenturen (2023-10-01). "Tunesien will nicht Grenzen anderer Länder überwachen". news.ORF.at (ජර්මන් බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-01.
  90. ↑ red, ORF at/Agenturen (2023-10-03). "Tunesien lehnt EU-Finanzhilfe wegen Migrationsabkommens ab". news.ORF.at (ජර්මන් බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-03.
  91. ↑ Amara, Tarek (2023-10-02). "Tunisia rejects EU financial aid, casting doubt on an immigration deal". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-03.
  92. ↑ AfricaNews (2023-10-03). "Tunisia: President Kais Saied rejects EU financial aid on immigration". Africanews (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-03.
  93. ↑ "Tunisia can 'wire back' EU money if it doesn't want it: Commissioner". euronews (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2023-10-05. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-07.
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=ටියුනීසියාවේ_ඉතිහාසය&oldid=678946" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි