"දේශගුණය" හි සංශෝධන අතර වෙනස්කම්
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
9 පේළිය:
== අර්ථදැක්වීම ==
දේශගුණය යනු දිගු කාලීන කාලගුණයෙ සාමාන්ය ලෙස පොදුවේ අර්ථ දැක්වේ. සම්මත සාමාන්ය කාල සීමාව අවුරුදු 30ක් වුවත්, අරමුණ මත රදා පවතමින් වෙනත් කාල සීමාවන්ද යොදා ගැනේ. සමන්යයන්ට අමතරව දිනපතා හෝ අවුරුදු පතා විචලනයන්හි විශාලත්වය වැනි සංඛ්යා ලේඛනද, දේශගුණයේ ඇතුලත්ය. Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) පදමලාවේ අර්ථ දැක්වීම පහත වේ.
''දේශගුණය පටුව අර්ථ දැක්වීමේදී "සාමාන්ය කාලගුණය" වේ. නැතහොත්,සංඛ්යානමය විස්තරයට අනුව අදාල ප්රමාණ වල මධ්යන්ය සහ විචල්යතාව මාසයන්ගේ සිට දහස් හෝ මිලියන ගණන් වූ අවුරුදු more rigorously, as the statistical description in terms of the mean and variability of relevant quantities over a period ranging from months to thousands or millions of years ලෝක කාලගුණ විද්යාත්මක සංගමය අර්ථ දක්වන පරිදි classical කාල පරිච්ඡේදය අවුරුදු 30කි. මෙම ප්රමාණයන් බොහෝ විට උෂ්ණත්වය, අවක්ෂේපණය සහ සුළග වැනි මතුපිට විචල්යන් වේ. පුළුල් අර්ථ දැක්වීමට අනුව දේශගුණය සංඛ්යානමය විස්තරය ඇතුළුව දේශගුණික පද්ධතියේ පවත්නා ගති ස්භාවය වේ.''
"දේශගුණය යනු අප බලාපොරොත්තු වන දේ අතර, කාලගුණය යනු හටගන්නා දෙයයි" යන ජනප්රිය වැකියෙන් දේශගුණය හා කාලගුණය අතර ඇති වෙනස සාරාංශ කර දක්වයි. පෞරාණික කාල වකවානුවක් පුරාවට පැවැත එන, අක්ෂාංශ, උන්නතාංශ,
== දේශගුණික වර්ගීකරණය ==
සමාන තන්ත්රයන්ට දේශගුණය වර්ගීකරණයට විවිධ ක්රම ඇත. මුල් අවධියේ,
=== බර්ජෙරෝන් සහ අවකාශ සංෂිප්තය ===
සරලම වර්ගීකරණය වායු ස්කන්ධ අන්තර්ගත වන්නයි. වඩාත් පිළිගත් වායු ස්කන්ධ වර්ගීකරණය වන්නේ බර්ජෙරෝන් වර්ගීකරණය යි. වායු ස්කන්ධ වර්ගීකරණයේ අකුරු තුනක් යෙදේ. මහද්වීපික වායු ස්කන්ධ(වියළි) සඳහා 'c' අකුරත්, වෙරළබඩ වායු ස්කන්ධ(තෙත)සඳහා 'm' අකුරත් භාවිතා වන අතර, පළමු අකුරෙන් තෙතමනයට අදාල ලක්ෂණ විස්තර කෙරේ. දෙවැනි අකුරෙන්, එහි ප්රභව කලාපයේ තාප ලක්ෂණ විස්තර කෙරේ. 'T' වලින් නිවර්තනයත්, 'P' වලින් ධ්රැවකත්, 'A' වලින් උත්තරත් හෝ දක්ෂිනත් ධ්රවයත්, 'M' මගින් මොසන් සුළගත්, 'E' මගින් සමකයත්, 'S' වලින් උත්තරීතර වායුවත් නිරූපණය කෙරේ. වායුගෝලයේ ස්ථායීතාව නියම කිරීමට තුන්වන අකුර යොදා ගැනේ. වායු ස්කන්ධය එයට පහලින් පිහිටා ඇති ප්රදේශයට වඩා සිසිල් නම් 'k' ලෙසත්, ඊට වඩා උණුසුම් නම් 'w' ලෙසත් ලේබෙල් කෙරේ. 1950දි, පළමුවෙන්ම වායු ස්කන්ධ හඳුනාගැනීම් භාවිතා වුයේ කාලගුණ අනාවැකි සඳහා වුවත්, 1973දී කාලගුණ විද්යාඥයින් මෙම සංකල්පය පදනම් කරගෙන සංක්ෂිප්ත climatologies පිහිටීමට පටන් ගන්නා ලදී. ▼
▲සරලම වර්ගීකරණය වායු ස්කන්ධ අන්තර්ගත වන්නයි. වඩාත් පිළිගත් වායු ස්කන්ධ වර්ගීකරණය වන්නේ බර්ජෙරෝන් වර්ගීකරණය යි. වායු ස්කන්ධ වර්ගීකරණයේ අකුරු තුනක් යෙදේ. මහද්වීපික වායු ස්කන්ධ(වියළි) සඳහා 'c' අකුරත්, වෙරළබඩ වායු ස්කන්ධ(තෙත)සඳහා 'm' අකුරත් භාවිතා වන අතර, පළමු අකුරෙන් තෙතමනයට අදාල ලක්ෂණ විස්තර කෙරේ. දෙවැනි අකුරෙන්, එහි ප්රභව කලාපයේ තාප ලක්ෂණ විස්තර කෙරේ. 'T' වලින් නිවර්තනයත්, 'P' වලින් ධ්රැවකත්, 'A' වලින් උත්තරත් හෝ දක්ෂිනත් ධ්රවයත්, 'M' මගින් මොසන් සුළගත්, 'E' මගින් සමකයත්, 'S' වලින් උත්තරීතර වායුවත් නිරූපණය කෙරේ. වායුගෝලයේ ස්ථායීතාව නියම කිරීමට තුන්වන අකුර යොදා ගැනේ. වායු ස්කන්ධය එයට පහලින් පිහිටා ඇති ප්රදේශයට වඩා සිසිල් නම් 'k' ලෙසත්, ඊට වඩා උණුසුම් නම් 'w' ලෙසත් ලේබෙල් කෙරේ. 1950දි, පළමුවෙන්ම වායු ස්කන්ධ හඳුනාගැනීම් භාවිතා වුයේ [[කාලගුණ අනාවැකි කීම|කාලගුණ අනාවැකි]] සඳහා වුවත්, 1973දී කාලගුණ විද්යාඥයින් මෙම සංකල්පය පදනම් කරගෙන සංක්ෂිප්ත climatologies පිහිටීමට පටන් ගන්නා ලදී.
අවකාශ සංෂිප්ත වර්ගීකරණ පද්ධතිය පදනම් වී ඇත්තේ බර්ජෙරෝන් වර්ගීකරණය මතයි. මෙහි කොටස් 6ක් පවතී. වියළි ධ්රැවීය(මහද්වීපික ධ්රැවකට සමාන), වියළි මධ්යස්ත(වෙරළබඩ ධ්රැවකට සමාන), වියළි නිවර්ත(මහද්වීපික නිවර්තනට සමාන ), තෙත් ධ්රැවීය(වෙරළබඩ ධ්රැවකට සමාන), තෙත් මධ්යස්ත(වෙරළබඩ ධ්රැවීයට හා වෙරළබඩ නිවර්තන අතර දෙමුහුම), තෙත් නිවර්ත(වෙරළබඩ නිවර්තනට සමාන) යන්න එම කොටස් 6යි.▼
▲අවකාශ සංෂිප්ත වර්ගීකරණ පද්ධතිය පදනම් වී ඇත්තේ බර්ජෙරෝන් වර්ගීකරණය මතයි. මෙහි කොටස් 6ක් පවතී. වියළි ධ්රැවීය(මහද්වීපික ධ්රැවකට සමාන), වියළි මධ්යස්ත(වෙරළබඩ ධ්රැවකට සමාන), වියළි නිවර්ත(මහද්වීපික නිවර්තනට සමාන ), තෙත් ධ්රැවීය(වෙරළබඩ ධ්රැවකට සමාන), තෙත් මධ්යස්ත(වෙරළබඩ ධ්රැවීයට හා වෙරළබඩ නිවර්තන අතර දෙමුහුම), තෙත් නිවර්ත(වෙරළබඩ නිවර්තනට සමාන) යන්න එම කොටස් 6යි. මෙම මුලික කොටස් 6,
The five primary classifications can be further divided into secondary classifications such as rain forest, monsoon, tropical savanna, humid subtropical, humid continental, oceanic climate, Mediterranean climate, steppe, subarctic climate, tundra, polar ice cap, and desert.
=== කෝපේන් ===
කෝපේන් වර්ගීකරණය මාසික උෂ්ණත්වයේ සහ අවක්ෂේපනයේ මධ්යන්ය මත රඳා පවතී. වඩාත් බහුලව භාවිතා වන කෝපේන් වර්ගීකරණයේ A සිට E දක්වා ලේබෙල් කර ඇති මූලික අකර වර්ග 5ක් පවතී. A, නිවර්තන; B, වියළි; C, මෘදු මද්යම-අක්ෂාංශ; D, සිසිල් මද්යම-අක්ෂාංශ; E, ධ්රැවීය; යන්න එම වර්ග 5යි. මෙම මූලික ආකාර වර්ග තවත් ද්විතියික වර්ගීකරණ ලෙස බෙදා දැක්විය හැක. ඒවා වැසි වනාන්තර, මෝසම් සුළං, නිවර්තන තැනිතලා, තෙත් අර්ධ නිවර්තන, තෙත් මහද්වීපික, සාගර දේශගුණය, මධ්යධරණී දේශගුණය, ස්ටෙප් තණ බිම්, උප ආර්ක්ටික් දේශගුණය, තුන්ද්රා ප්රදේශ, ධ්රැවීය අයිස් පියන් සහ කාන්තාර ලෙස දැක්වේ.
අර්ථ දැක්වීමට අනුව අවම සාමාන්ය වාර්ෂික වර්ෂාපතනය මිලිමීටර් 175(69 in)ත් මිලිමීටර් 2000(79 in)ත් අතර පිහිටන වැසි වනාන්තර, ඉහල වර්ෂාපතන මගින් විදහා දැක්වේ. වර්ෂයක සියලු මාස පුරා මධ්යම මාසික උෂ්ණත්වය 18 °C (64 °F) ඉක්මවා යයි.
කලාපයක වැසි ඍතුවට ප්රවේශ වෙමින්, මාස කීපයක් පුරාවට පවතින සුළඟ මෝසම් සුළඟ යි. [[උතුරු ඇමෙරිකාව]], [[දකුණු ඇමෙරිකාව]], අතුරු සහරා අප්රිකාව, [[ඕස්ට්රේලියාව]] සහ නැගෙනහිර ආසියාව තුල ඇති කලාප, මෝසම් ආධිපත්ය වේ.
අර්ධ නිවර්තන සහ නිවර්තන අක්ෂාංශ වල, අර්ධ ශුෂ්ක සිට අර්ධ ආර්ද්ර දක්වා වූ දේශගුණික කලාප වල පිහිටා ඇති තෘණ බිම් ජෛව දර්ශ නිවර්තන සවානා නම් වේ. මේවායේ වර්ෂයක මාධ්යන උෂ්ණත්වය 18 °C (64 °F)ක් හෝ ඊට ඉහල අගයක් වන අතර, වර්ෂාපතනය මිලිමීටර 750ත් මිලිමීටර 1,270ත් අතර අගයක් ගනී. මේවා වැඩිවශයෙන් [[අප්රිකාව|අප්රිකාවේ]] පැතිර ඇති අතර, [[ඉන්දියාව]], [[උතුරු ඇමෙරිකාව|උතුරු ඇමෙරිකාවේ]] උතුරු ප්රදේශයේ, මැලේසියාව සහ [[ඕස්ට්රේලියාව|ඕස්ට්රේලියාවේද]] සොයා ගත හැක.
ශීත ඍතු වර්ශාපතන, ආර්ද්ර අර්ධ නිවර්තන කලාපය විශාල කුණාටු සමඟ ආශ්රිත වේ. බොහෝ ග්රීෂ්ම ඍතු වර්ශාපතන හට ගන්නේ අකුණු කුණාටු කාලයේදී සහ නිවර්තන කුණාටු වලින් ය.
Line 46 ⟶ 51:
උතුරු රුසියාවේ සහ කැනඩාවේ විශාල බිම් ප්රදේශ ඇතුලුව, තුන්ද්රා ප්රදේශ උතුරු අර්ධගෝලයේ හට ගනී.
අයිස් වලින් ආවරණය වූ, පෘතුවියේ හෝ චන්ද්රයාගේ උස් අක්ෂාංශ කලාපයක් ධ්රැවීය අයිස් පියන් වේ. උස් අක්ෂාංශ කලාප වලට [[සමකය|සමක]] ආශ්රිත කලාප වලට වඩා, සූර්ය විකිරණ ලෙස අඩු ශක්තියක් ලැබෙන බැවින්, අඩු මතුපිට උෂ්ණත්වයක් ප්රතිපල වී, අයිස් පියන් සෑදේ.
අඩු අවක්ෂේපනයක් ලැබෙන කලාපයක් කාන්තාරයකි. ඉතා අවම ආර්ද්රතාව නිසා
Line 53 ⟶ 58:
=== තොන්ත්වේට් ===
ඇමෙරිකානු කාලගුණ සහ භූගෝල විද්යාඥ C.W. තොන්ත්වෙට් විසින් සොයාගන්න ලද මෙම දේශගුණ වර්ගීකරණ ක්රමය පසේ ජල ප්රමාණය, evapotranspiration මගින් අධ්යනය කරයි. මෙය ප්රදේශයක් පුරාවට, වෘක්ෂලතා පෝෂ්ය කිරීමට භාවිතා වන මුළු අවක්ෂේපන ප්රමාණය නිරීක්ෂණය කරයි. ප්රදේශයක තෙතමන කලාපය එහි මධ්යන උෂ්ණත්වය, මාධ්යන වර්ෂාපතනය සහ මාධ්යන වෘක්ෂලතා වර්ගය නිර්ණය කිරීමට, අර්ද්රතා දර්ශකයක් සහ ශූෂ්ක දර්ශකයක්, දර්ශ ලෙස මෙය භාවිතා කරයි. කලාපයක දර්ශකයේ අගය අඩු වන තරමට, එය වඩාත් වියළි වේ.
== අභිලේඛනය ==
=== නවීන ===
පසුගිය සියවස් ගණනාව පුරාවට නූතන දේශගුණයේ වාර්තා පිලිබඳ විස්තර දැන ගනු ලැබුයේ උෂ්ණමනය, වායු පීඩනමානය සහ අනිලමානය වැනි කාලගුණික උපකරණ වලින් මිනුම් ලබා ගෙනය. නූතන කාල පරිමාණය මත කාලගුණය අධ්යනයට භාවිතා වන උපකරණ, ඒවායේ දත් දෝෂය, ඒවායේ ක්ෂණික පරිසරය, සහ අධ්යනයේදී සැලකිය යුතු ඒවායේ නිරාවරණය පසුගිය අවුරුදු පුරාවට වෙනස් වී ඇත.
=== Paleoclimatology ===
Paleoclimatology යනු [[මහ පොළොව|පෘතුවි]] ඉතිහාසයේ දිගු කාලයක් පුරාවට ගෙවුනු දේශගුණය, අධ්යනය කිරීමයි. අතීත දේශගුණ තත්වය තීරණය කිරීමට අයිස් පතුරු, වෘක්ෂ වලයන්, රොන් මඩ, හුණුගල්, සහ පාෂාණ වල සාක්ෂි යොදා ගැනේ. ඒවා ස්ථාවරව පැවතුනු කාල පරිච්ඡේද මෙන්ම, අස්ථාවරව පැවති කාල සීමාවන් පෙන්වා දෙනු ලබයි. තවද, විපර්යාසයන් ඒකාකාර වක්රයන් වැනි කිසියම් රටාවක් අනුගමනය කරන්නේද යන්නද පෙන්වා දීමට හැකියාව පවතී.
== දේශගුණික වෙනස්වීම් ==
කාලයත් සමඟ කිසියම් ප්රදේශයක දේශගුණයේ වෙනස් වීම දේශගුණික වෙනස්වීම් ලෙස හැඳින්වේ. දශකයන්ගේ සිට අවුරුදු මිලියන ගණනක් දක්වා කාල පරාසයක වායුගෝලීය විචල්යතාවයේ හෝ මධ්යනයේ වෙනස් වීම් එමඟින් පෙන්නුම් කරයි. පෘතුවියේ අභ්යන්තර ක්රියාවලි, භාහිර ක්රියාවලි(උදා- හිරු එළියේ තීව්රතාවයේ වෙනස්වීම්) හෝ මිනිස් ක්රියාකාරකම් වලින් මෙම වෙනස්වීම් හටගනී.
මෑත කාලීන භාවිතයේදී, විශේෂයෙන්ම පරිසර ප්රතිපදා සම්බන්ධයේදී, 'දේශගුණික වෙනස්වීම්' යන්න ගෝලීයකරණයද ඇතුලත්ව බොහෝ විට නූතන දේශගුණයේ විපර්යාස වලට පමණක් යොමු වූවකි. [[එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය|එක්සත් ජාතීන්ගේ]] දේශගුණික වෙනස්වීම් මත වූ පොදු සම්මුති රාමුවට (United Nations Framework Convention on Climate Change - UNFCCC) අනුව, ඇතැම් අවස්ථා වලදී මිනිස් හේතුකාරක වල පූර්වනිගමන සමඟද මෙම පදය භාවිතා වේ. මිනිස් බලපෑම් නොමැතිව හටගන්නා වෙනස්වීම් වලට "දේශගුණික විචල්යතාව" යන්න UNFCCC භාවිතා කරයි.
ප්රධාන අයිස් යුග 4ක් ඇතුළුව, පෘතුවිය පසුගිය කාල පුරාවට වාරික දේශගුණික විස්ථාපනයන්ට භාජනය වී ඇත. සමන්යට තත්වයට වඩා සිසිල් වන ග්ලැසියර කාල සීමාවන්ගෙන් සමන්විත මේවා, අන්තර්-ග්ලැසියර කාල සීමාවන්ගෙන් වෙන් කෙරේ. අවකාශයට වැඩි වශයෙන් හිරුගේ බලශක්තිය පරාවර්තනය කරමින් සහ පහල වායුගෝලීය උෂ්ණත්වයක් පවත්වාගනිමින්, ග්ලැසියර කාල සීමාවක් තුලදී හිම සහ අයිස් එකතුවීම් මතුපිට albedo වැඩි කරයි. [[හරිතාගාර වායු]] ඉහල යෑම(උදා - ගිනිකඳු ආශ්රිත ක්රියාවන් වලින්), ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහල යෑමට හේතු වන අතර, අන්තර්-ග්ලැසියර් ඇති වීමටද හේතු වේ. අයිස් යුග (ice age) ඇති වීමට හේතු ලෙස [[මහාද්වීප|මහද්වීප]] ස්ථාපිතය, පෘතුවිය කක්ෂයේ විචලනය, සූර්ය බලශක්තියේ වෙනස්වීම්, සහ ගිනිකඳු පිපිරීම් යන ඒවා ඇතුලත් ය.
=== දේශගුණික ආකෘති ===
වායුගෝලයේ, සාගර වල, ගොඩබිම මතුපිට සහ අයිස් යන ඒවායේ අන්තර් ක්රියා simulate කිරීමට දේශගුණික ආකෘති ප්රමාණාත්මක ක්රම භාවිතා කරයි. කාලගුණ සහ දේශගුණ පද්ධතියේ ගතිකය අධ්යනය කිරීමේ සිට අනාගත දේශගුණය ප්රක්ෂේපය(projections) දක්වා වූ විවිධ අරමුණු සඳහා ඒවා භාවිතා කරයි. සියලු දේශගුණික ආකෘතීන් පෘතුවියට කෙටි තරංග විද්යුත්චුම්භක විකිරණ ලෙස එන ශක්තිය,පෘතුවියෙන් දිගු තරංග විද්යුත්චුම්භක විකිරණ ලෙස පිටවන ශක්තිය සමඟ තුලනය කරයි. කවර හෝ අසමතුලිතතාවක්, පෘතුවියේ මාධ්යන උෂ්ණත්වයේ වෙනස් වීමකට හේතු වේ.
|