"භූචලන" හි සංශෝධන අතර වෙනස්කම්
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
23 පේළිය:
[[Image:L_waves.gif|thumb|L තරංගය|right]]
==ස්වාභාවිකව ඇතිවන භූ කම්පන==
[[Image:Fault_types.png|thumb|left|alt=tiny globe|භූ කම්පන වර්ග]]
බොහෝ ස්වාභාවිකව ඇති වන භූ කම්පන පෘථිවියේ භෞමික ස්වභාවය හා සම්බන්ධය ඒවා භෞමික භූ කම්පන ලෙස හැඳින්වේ. පෘථිවි ශිලා තැනී ඇත්තේ ගෝලීය භූ තැටි කිහිපයකිනි. පෘථිවි ප්‍රාවරණයේ හා හරයේ අඛණ්ඩ තාප විමෝචනයට ඉඩ සැලසීමට සෙමෙන් එහෙත් අඛණ්ඩව එම තැටිවල චලනයන් සිදුවේ. භූගෝලීය කාල පරිමාණයන්වලදී පෘථිවියේ ගිනිකඳු පිපිරවීමට තාපය හේතු වේ. එබැවින් තැටි සෙමින් එහෙත් ස්ථිරව චලනය වේ. තැටි එකිනෙක පසු කරමින් චලනය වන විට තැටි මායිම් අගුල් වැටේ. එහිදී ඝර්ෂණ ආතතිය ඇති වේ. ප්‍රාදේශීය ශක්තිය නම් වූ තීරණාත්මක අගය ඉක්මවා ඝර්ෂණ ආතතිය ඇති විට ක්ෂණික කඩාවැටීම් සිදු වේ. ඇණහිටීම් සහිත භූ තැටි මායිම් ව්‍යාජ තැනිතලාව නම් වේ. ප්‍රත්‍යස්ථ ඇදීම්, සෙස්මික් තරංග විකිරණ හා ව්‍යාජ මතුපිට ඝර්ෂණ තාපය මෙන්ම කඳු පිපිරවීම්වල බලපෑමෙන්,ව්‍යාජ තැටි ඇණහිටීම්වලදීත් පෘථිවි කබොල්ලේ භයංකර විධාරණය සමග ශක්තිය නිදහස් වේ. බොහෝ භූ කම්පනවලින් නිකුත්වෙන ශක්තිය භූකම්පන භග්නය පණ ගැන්වීමට හෝ ඝර්ෂණ තාපය ලෙසට යොදා ගැනේ. එබැවින් භූ කම්පන පෘථිවිය සතු ප්‍රත්‍යජස්ථ විභව ශක්තිය අඩු කරමින් එහි උෂ්ණත්වය වැඩි කරයි. පෘථිවි ගැඹුරු අභ්‍යන්තරයේ සන්නයන හා සන්වාහී තාප ගලායෑම් සමග සැසඳීමේදී මෙවා නොගිණිය හැකිය. ඉහත ක්‍රියාදාමය ඇදීම හා ආතතිය ක්‍රමයෙන් වැඩි කරන අතර ප්‍රත්‍යස්ථ පොළව පැලීම් වාදයට අනුව හදිසි භූ කම්පන ඇණහිටීම් ඇති වේ. ගණන් බලා ඇති අන්දමට භූ කම්පනයේ මුළු ශක්තියෙන් 10% ක් සෙස්මික් ශක්තිය ලෙස විකිරණය වේ.
භෞමික භූ කම්පනවලින් බහුතරය 10 km නොඉක්මවන ගැඹුරකින් ඇති වේ. පැරණි හා ශීත සමුද්‍ර කබොල්ල වෙනත් භූ තැටියක් තුළට ගිලා බසින මැඩ පැවැත්වීම් කලාප තුළදී ගැඹුරු නාභි ගත භූ කම්පන 700km දක්වා වැඩි ගැඹුරකට ඇතිවිය හැකිය. මෙම සෙස්මිකව සක්‍රීය මැඩ පැවැත්වීම් කලාප Wadati-Benioff කලාප ලෙස හැඳින්වේ. මැඩ පැවැත්වීම් ශිලා ගෝලය බංගුර නොවන ඉහළ උෂ්ණත්ව හා පීඩන සහිත ගැඹුරකදී මෙවැනි භූ කම්පන ඇති වේ. ඛණ්ඨක ව්‍යුහයක් වෙත කලා ආන්තරණය සිදුවන olivine ඛනිජ මගින් ඇතිවන කඩතොලු ගැඹුරේ සිදුවන භූ කම්පන සඳහා ගැලපෙන යාන්ත්‍රණයකි.
ගිනිකඳු කලාපවලදී බොහෝ විට භූ කම්පන ඇති වන අතර ඒවා භෞමික කඩතොලුවලින් හා ගිනිකඳුවල මැග්මා චලන වලින් ඇති වේ. එවැනි භූ කම්පන ගිනිකඳු විධාරණයේ පූර්ව අනතුරු ඇඟවීම් ලෙස සැලකිය හැකිය.
භූ කම්පන කුණාටුවකදී භූමි කම්පා ශ්‍රේණියක් ඇතැම් විට ඇති වේ. එහිදී කඩතොලු සමූහයක් ඇති වේ. සෑම එකක්ම ආරම්භ වන්නේ සෙලවීම් හෝ පෙර වූ කම්පනවල ආතති යලි පැතිර වීම මගිනි. පසු කම්පනවලට සමාන වුවද කඩතොලු බද්ධ කාණ්ඩවලින් සිදුවේ. මෙවැනි කුණාටු වසර ගණනකට වරක් ඇති වන අතර පෙර ඒවා මෙන්ම පසුව ඇතිවන කම්පන ද හානිකර වේ. 20 වැනි ශත වර්ෂයේදී තුර්කියේදී උතුරු ඇනටෝලියානු පැලිමේදී භූ කම්පන දුසිමක් පමණ මේ ආකාරයට දැක ගත හැකිවේ. 1811 – 1812 අතර දී නව මැග්ඩ්රි ට් හිදී විශාල භූ කම්පන දුසිම් භාගයක් පමණ ඇති විය. මැද පෙර දිග හා මොජාවූ කාන්තාරයේ පැරණි විෂම භූ කම්පන පොකුරු ලෙස ඒවා ඇතිවේ.
===භූමිකම්පාවක ප්‍රබලතාවය මැනීම===
| |||