"එරිස් (වාමන ග්රහලෝකය)" හි සංශෝධන අතර වෙනස්කම්
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
1 පේළිය:
<!--
Please note the formatting and layout of this infobox has been matched with the other bodies of the solar system. Please do not arbitrarily change it without discussion.
Scroll down to edit the contents of this page.
Additional parameters for this template are available at [[Template:Infobox Planet]].
-->
<!-- Please check talk page before editing about the November 2010 occultation event, and related Eris/Pluto size issues -->
{{Infobox Planet
| bgcolour = #FFA0FF
| name = Eris
| symbol=
| image = [[File:Eris and dysnomia2.jpg|240px|Eris (centre) and Dysnomia (left of centre), taken by the [[Hubble Space Telescope]]]]
| caption = Eris (centre) and [[Dysnomia (moon)|Dysnomia]] (left of centre).<br />[[Hubble Space Telescope]]
| discovery = yes
| discoverer = [[Michael E. Brown|M. E. Brown]],<br/>[[Chad Trujillo|C. A. Trujillo]],<br/>[[David L. Rabinowitz|D. L. Rabinowitz]]<ref name="discovery">{{Cite web
| author=Staff
| date=2007-05-01
| url=http://www.minorplanetcenter.org/iau/lists/NumberedMPs.html
| title=Discovery Circumstances: Numbered Minor Planets
| publisher=IAU: Minor Planet Center
| accessdate=2007-05-05 }}</ref>
| discovered = January 5, 2005<ref name="New Planet"/>{{Ref_label|G|g|none}}<!--The date given by the IAU, 21 October 2003, is not the discovery date by the observation date of the discovery images.-->
| mp_name = '''136199 Eris'''
| note = yes
| alt_names = {{mp|2003 UB|313}}<ref name=jpldata/>
| named_after = [[Eris (mythology)|Eris]]
| mp_category = [[dwarf planet]],<br />[[Trans-Neptunian object|TNO]],<br />[[plutoid]],<br /> and [[scattered disc|SDO]]<ref name=MPC>{{Cite web
|title=List Of Centaurs and Scattered-Disk Objects
|publisher=Minor Planet Center
|url=http://www.minorplanetcenter.org/iau/lists/Centaurs.html
|accessdate=2008-09-10}}</ref><ref name=Buie/>
| orbit_ref = <ref name=jpldata>{{Cite web
|date=2009-11-20 last obs
|title=JPL Small-Body Database Browser: 136199 Eris (2003 UB313)
|url=http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=Eris
|accessdate=2009-01-21}}</ref>
| epoch = March 6, 2006<br />([[Julian day|JD]] 2453800.5)<ref><!---[http://hamilton.dm.unipi.it/cgi-bin/astdys/astibo?list_objects:0;main AstDyS database] ---> [http://asteroid.lowell.edu/ Asteroid Observing Services]<!--- Actual page is ftp://ftp.lowell.edu/pub/elgb/astorb.html ---></ref>
| aphelion = 97.56 [[Astronomical unit|AU]]<br />14.60{{e|9}} km
| perihelion = 37.77 AU <br />5.65{{e|9}} km
| semimajor = 67.67 AU <br />10.12{{e|9}} km
| eccentricity = 0.441 77
| period = 203,600 days<br />557 [[julian year (astronomy)|years]]
| avg_speed = 3.436 km/s
| mean_anomaly = 197.634 27°
| inclination = 44.187°
| asc_node = 35.869 6°
| arg_peri = 151.430 5°
| satellites=[[Dysnomia (moon)|Dysnomia]]
| physical_characteristics = yes
| mean_radius = {{nowrap|1300{{±|200|100}} km<small> (2007)<ref name=spitzer>
{{Cite arxiv
|author=John Stansberry, Will Grundy, Mike Brown, John Spencer, David Trilling, Dale Cruikshank, Jean-Luc Margot
|year=2007
|title=Physical Properties of Kuiper Belt and Centaur Objects: Constraints from Spitzer Space Telescope
|class=astro-ph
|eprint=astro-ph/0702538
}}</ref>}}</br> 1163 ± 6 km (2011)</small><ref name=sicardy/><ref name=beatty>[http://www.newscientist.com/article/dn19697-former-tenth-planet-may-be-smaller-than-pluto.html Kelly Beatty – '''Former 'tenth planet' may be smaller than Pluto''' (November 2010) – SkyandTelescope.com/newscientist.com]</ref>
| mass = {{nowrap|(1.67±0.02){{e|22}} kg<ref name=mass>{{Cite journal
|title=The Mass of Dwarf Planet Eris
|author=[[Michael E. Brown]] and Emily L. Schaller
|journal=Science
|year=2007
|volume=316 |issue=5831
|doi=10.1126/science.1139415
|url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/316/5831/1585| pages=1585
|pmid=17569855
|bibcode = 2007Sci...316.1585B }}</ref>}}<br />
0.0028 [[Earth mass|Earths]]<br />0.23 [[Moon mass|Moons]]
| surface_area = 78,500,000 sq km (48,777,638.6 sq mi)
| density= 2.52+-0.05 g/cm<sup>3</sup><ref name=sicardy/><ref name="KBeatty">{{cite web
|date=2010-11-07
|title=Eris Gets Dwarfed (Is Pluto Bigger?)
|publisher=Sky & Telescope (News Blog)
|author=Kelly Beatty
|url=http://www.skyandtelescope.com/community/skyblog/newsblog/106861063.html
|accessdate=2010-11-07}}</ref>
| surface_grav = {{Gr|16.7|1163|3}} [[Acceleration|m/s<sup>2</sup>]]
| escape_velocity = {{V2|16.7|1163|3}} km/s
| sidereal_day = 25.9 ± 8 hr<ref name=jpldata/>
| albedo = 0.96 +0.09 -0.04<ref name=sicardy/>
| temperatures = yes
| temp_name1 = (approx)
| min_temp_1 = 30 [[Kelvin|K]]
| mean_temp_1 = 42.5 K
| max_temp_1 = 55 K
| spectral_type = [[Trans-Neptunian_object#Colors|B-V]]=0.78, V-R=0.45<ref name="Snodgrass2009">{{Cite journal|author=Snodgrass, Carry, Dumas, Hainaut |title=Characterisation of candidate members of (136108) Haumea's family |journal=The [[Astrophysical Journal]] |date=16 December 2009|arxiv=0912.3171|doi = 10.1051/0004-6361/200913031 |bibcode = 2010A&A...511A..72S|volume=511|pages=A72 }}</ref>
| magnitude = 18.7<ref name=AstDys>{{Cite web
|title=AstDys (136199) Eris Ephemerides
|publisher=Department of Mathematics, University of Pisa, Italy
|url=http://hamilton.dm.unipi.it/astdys/index.php?pc=1.1.3.0&n=Eris
|accessdate=2009-03-16}}</ref>
| abs_magnitude = −1.19 ± 0.3<ref name=jpldata/>
| angular_size = 40 [[milliarcsecond|milli-arcsec]]<ref name="nature"/>
| pronounce = {{IPAc-en|ˈ|ɪər|ɨ|s}}, or {{IPAc-en|ˈ|ɛr|ɨ|s}} as in [[Greek language|Greek]] ''Έρις'' {{Ref_label|A|a|none}}
| adjectives = Eridian
}}
'''එරිස්''' විධිමත්ව හඳුන්වනු ලබන්නේ නාමය වන්නේ 136199Eris ලෙසයි. ඊට පෙර එය 2003VB313 (ප්රාථමික ග්රහ නාමකරණය බලන්න) වශයෙන්ද හඳුන්වන අතර එය මෙතෙක් සොයාගෙන ඇති විශාලතම වාමන ග්රහලොව වන අතර එය සූර්යයා කේන්ද්ර කොටගත් කක්ෂයක සෘජුවම කක්ෂගතවී ඇති 9 වැනි විශාලතම ග්රහවස්තුව ද වේ. එහි විශ්කම්භය 2.500km පමණ වන අතර ප්ලුටෝට වඩා 27% විශාල වේ.
එරිස් මුලින්ම නිරීක්ෂණය කරන ලද්දේ පැලොමාරා නිරීක්ෂණාගාරයේ මයික් බ්රවුන්ගේ නායකත්වය ලද කණ්ඩායමක් විසින් 2003 දීය. නමුත් එය 2005 වනතුරු හදුනා නොගන්නා ලදී.] එය කුපර් පටියට එපිටින් ඇති අකාබනික ට්රාන්ස් නෙප්චූනියානු වස්තුවකි(TNO). එරිස්ට එක් චන්ද්රයෙක් පවතින අතර ඩිස්නොමියා වශයෙන් හඳුන්වයි. වෙනත් උප ග්රහයින් ඒරිස්ට පවතින බව මෙතෙක් සොයා ගෙන නැත. එයට සූර්යයාගේ සිට දුර 96.7 AU පමණ වේ. එය දළ වශයෙන් සූර්යයාගේ සිට ප්ලුටෝට ඇති දුර මෙන් තුන් ගුණයකි. යම් ධුම කේතු කිහිපයක් හැරුණු විට සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ සිට ඈතින්ම ඇති ග්රහවස්තු යුගල එය වේ.
Line 17 ⟶ 101:
එරිස් ප්ලූටෝට වඩා විශාල නිසා එය සොයාගත් අයන NASA ආයතනය සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ දස වැන්නා ලෙසද නම්කරන ලදී. මෙවැනි විශාල වස්තූන් අනාගතයේ තවත් හමුවිය හැකි නිසා අන්තර්ජාතික අභ්යවකාශ සංගමය [IAU] විසින් “ග්රහලොව” යන වදනට අර්ථ දැක්වීමක් ගෙන එන ලදී. එම නව අර්ථ දැක්වීම 2006 අගොස්තු 24 දින සිට ක්රියාත්මක වූ අතර එතුළින් එරිස්, ප්ලුටෝ හා සිරිස් සමග වාමන ග්රහලෝක කාණ්ඩයට කාණ්ඩගත කරන ලදී.
ජනවාරි 5, 2005 දී එරිස් නම් වු වාමාන ග්රහටයා පහත සදහන් විද්යාඥයින් විසින් සොයාගන්නා ලදී. මයික් බිරවින්, චැඩි ට්රැජිලෙප් හා ඩේවිඩ් /බිනොවිට්ස්, එක්තොම්බර් 21, 2003 දී ගත් ඡයාරෑප වලින් මෙම ආකාශ වස්තුවේ උපස්ථිතිය හෙළි විය. මෙම විද්යාඥයින් කණ්ඩායම විසින් තවත් විශාල TNO සොයාගන්නා ලදී, 50 000 ක්වොදා, 90482 ඕකස් හා 90377 සෙඩ්නා මේවාට උදාහරණ වේ.
Line 26 ⟶ 109:
මින් අනතුරැව, එරිස් හි කක්ෂය නිර්ණය කිරීමට නිරීක්ෂණ කරන ලදී. ' හමව්මියා' නමැති තවත් TNO වන උපස්ථිතිය වෙනත් විද්යාඥයින් කණ්ඩායමක් විසින් ලාවට හෙළිකර නිසා එරිස් හි උපස්ථිතිය හෙළිකිරීමට විද්යාඡයින් කණ්ඩායම විසින් පියවර ගන්නා ලදී.
[[ප්රවර්ගය:තාරකා විද්යාව]]
| |||