|
#යළියොමුව [[කාබන්ඩයොක්සයිඩ්/Temp]]
{{ශුද්ධ පවිත්‍ර}}
<!-- PLEASE USE THIS HIDED TEXT FOR A CHEMBOX
කාබන් ඩයොක්සයිඩ්
අයි යූ පී ඒ සී නාමය කාබන් ඩයොක්සයිඩ්
වෙනත් නම් කාබනික් ඇසිඩ් ගෑස් කාබනික් ඇන්හයිඩයිඩ් වියළි අයිස් (ඝන අවස්තාව)
හඳුනාගැනීමේ ලක්ෂණ
සී ඒ එස් අංකය [124-38-9]
පබ් කෙම් 280
අයි ඊ එන් ඊ සී එස් අංකය 204-696-9
ආර් ටී ඊ සී එස් අංකය FF6400000
ස්මයිල්ස් C(=O)=O
InChI 1/CO2/c2-1-3
.=K
රසායනික සූත‍්‍රය CO2
මවුලික ස්කන්ධය 44.0095(14) g/mol
භෞතික ස්වරූපය අවර්ණ වායු
ඝනත්වය 1,600 g/L, solid; 1.98 g/L, gas
ද්‍රවාංකය −57 °C (216 K) (පීඩනය තුල)
තාපාංකය −78 °C (195 K), (sublimes)
ජල ද්‍රාව්‍යතාව 1.45 g/L
ආම්ලිකතාව 6.35 and 10.33
දුස්ස‍්‍රාවීතාව 0.07 cP at −78 °C
ද්වික ලක්ෂය ශුන්‍යය
ව්‍යුහය
අණුක ව්‍යුහය රේඛීය
සම්බන්ධිත ඔක්සයිඩ කාබන් මොනොක්සයිඩ් කාබන් සබ්ඔක්සයිඩ් ඩයි කාබන්මොනොක්සයිඩ් කාබන් ට‍්‍රයිඔක්සයිඩ්
අතිරේක දත්ත
ව්‍යුහය සහ ගුණ n, εr, etc.
උෂ්නත්ව හැසිරීම් ඝන ද්‍රව හා වායු ලෙස පාර්ශ්වික හැසිරීම්
වර්ණාවලි දත්ත UV, IR, NMR, MS
විශේෂයෙන් සඳහන් කර නොමැතිනම් දත්ත ලබා දී ඇත්තේ ද්‍රව්‍ය ඒවායේ සම්මත තත්ව යටතේ (සෙල්සියස් 25 පැස්කල් 100) තිබෙන විටය
/-->
කාබන් ඩයොක්සයිඩ් යනු ඔක්සිජන් පරමානු දෙකක් කාබන් පරමානුවක් සමග සහසංයුජ බන්ධනයක් මගින් බැඳීමෙන් ඇතිවන රසායනික අනුවකි. සම්මත උෂ්නත්වය හා පීඩනය යටතේ එය වායු අවස්තාවේ පවතී. මෙය වැදගත් හරිතාගාර වායුවක් වන අතර අධෝරක්ත අවශෝෂණය කරන නමුත් දෘෂ්‍ය ආලෝකය මුදා හරියි.
සියලූම ශාක සතුන් දිලීර හා ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් ශ්වසනයේදී කාබන් ඩයොක්සයිඩ් මුදාහරිති. එය ප්රභාසංස්ලේෂණය සඳහා ශාක විසින් යොදා ගනියි. එමනිසා මෙය කාබන් චක‍්‍රයේ වැදගත් අංගයකි. ෆොසිල ඉන්ධන දහනයේ අතුරුඵලයක් ලෙස කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ඇතිවේ. ගිනිකඳු හා උණුදිය උල්පත් වැනි ප‍්‍රභවයන් හරහා ද කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ස්වභාවිකව පිටවේ.
සෙල්සියස් -78 දී කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ඝන තත්වයට පත් වන අතර එය වියළි අයිස් ලෙස හැඳින්වේ.
කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ආම්ලික ඔක්සයිඩයකි. එය නිල් ලිට්මස් රතු පැහැ ගන්වයි.
==රසායනික හා භෞතික ගුණාංග==
[[File:Carbon dioxide pressure-temperature phase diagram.svg|left|thumb|220px|Carbon dioxide pressure-temperature phase diagram showing the [[triple point]] and [[Critical point (thermodynamics)|critical point]] of carbon dioxide]]
[[File:Dry Ice Pellets Subliming.jpg|thumb|left|220px|Small pellets of dry ice subliming in air.]]
කාබන්ඩයොක්සයිඩ් අවර්ණය. At low concentrations, the gas is odorless. At higher concentrations it has a sharp, acidic odor. It will act as an asphyxiant and an irritant. When inhaled at concentrations much higher than usual atmospheric levels, it can produce a sour taste in the mouth and a stinging sensation in the nose and throat. These effects result from the gas dissolving in the [[mucous membranes]] and [[saliva]], forming a weak solution of [[carbonic acid]]. This sensation can also occur during an attempt to stifle a burp after drinking a [[Carbonation|carbonated beverage]]. Amounts above 5,000 ppm are considered very unhealthy, and those above about 50,000 ppm (equal to 5% by volume) are considered dangerous to animal life.<ref>{{cite web|author=Staff|date= 16 August 2006|url = http://www.cdc.gov/niosh/idlh/124389.html|title = Carbon dioxide: IDLH Documentation|publisher = National Institute for Occupational Safety and Health|accessdate = 2007-07-05}}</ref>
At [[Standard conditions for temperature and pressure|standard temperature and pressure]], the density of carbon dioxide is around 1.98 kg/m<sup>3</sup>, about 1.5 times that of [[Earth's atmosphere|air]]. The carbon dioxide molecule (O=C=O) contains two [[covalent bond|double bonds]] and has a linear shape. It has no electrical [[dipole]], and as it is fully [[Redox|oxidized]], it is moderately [[Chemical reaction|reactive]] and is non-flammable, but will support the combustion of metals such as [[magnesium]].
Above -78.51° [[Celsius|C]] or -109.3° [[Fahrenheit|F]], carbon dioxide changes directly from a solid phase to a gaseous phase through [[sublimation (chemistry)|sublimation]], or from gaseous to solid through [[Deposition (chemistry)|deposition]]. Solid carbon dioxide is normally called "[[dry ice]]", a [[generic trademark]]. It was first observed in 1825 by the French chemist [[Charles Thilorier]]. Dry ice is commonly used as a cooling agent, and it is relatively inexpensive. A convenient property for this purpose is that solid carbon dioxide sublimes directly into the gas phase leaving no liquid. It can often be found in grocery stores and laboratories, and it is also used in the shipping industry. The largest non-cooling use for dry ice is [[Dry ice blasting|blast cleaning]].
Liquid carbon dioxide forms only at [[pressure]]s above 5.1 atm; the [[triple point]] of carbon dioxide is about 518 [[kPa]] at -56.6 °C (See phase diagram, above). The [[Critical point (thermodynamics)|critical point]] is 7.38 MPa at 31.1 °C.<ref>{{cite web|url=http://webbook.nist.gov/cgi/cbook.cgi?ID=C124389&Units=SI&Mask=4#Thermo-Phase|title=Phase change data for Carbon dioxide|publisher=National Institute of Standards and Technology|accessdate=2008-01-21}}</ref>
An alternative form of solid carbon dioxide, an [[amorphous]] glass-like form, is possible, although not at atmospheric pressure.<ref>{{cite journal|last=Santoro|first=M.|year=2006|title=Amorphous silica-like carbon dioxide|journal=Nature|volume=441|pages=857–860|doi=10.1038/nature04879|pmid=16778885|last2=Gorelli|first2=FA|last3=Bini|first3=R|last4=Ruocco|first4=G|last5=Scandolo|first5=S|last6=Crichton|first6=WA|issue=7095}}</ref> This form of glass, called [[amorphous carbonia|''carbonia'']], was produced by [[supercooling]] heated CO<sub>2</sub> at extreme pressure (40–48 [[GPa]] or about 400,000 atmospheres) in a [[diamond anvil]]. This discovery confirmed the theory that carbon dioxide could exist in a glass state similar to other members of its elemental family, like [[silicon]] ([[silica|silica glass]]) and [[germanium]]. Unlike silica and germania glasses, however, carbonia glass is not stable at normal pressures and reverts back to gas when pressure is released.
</ref>
<references/>
[[Category:රසායන විද්‍යාව]]
[[af:Koolstofdioksied]]
[[am:ካርቦን ክልቶኦክሳይድ]]
[[ar:ثنائي أكسيد الكربون]]
[[be:Дыяксід вугляроду]]
[[bg:Въглероден диоксид]]
[[bn:কার্বন ডাই অক্সাইড]]
[[bs:Ugljik dioksid]]
[[ca:Diòxid de carboni]]
[[cs:Oxid uhličitý]]
[[cy:Carbon deuocsid]]
[[da:Kuldioxid]]
[[de:Kohlenstoffdioxid]]
[[el:Διοξείδιο του άνθρακα]]
[[en:Carbon dioxide]]
[[eo:Karbona dioksido]]
[[es:Dióxido de carbono]]
[[et:Süsihappegaas]]
[[eu:Karbono dioxido]]
[[fa:کربن دیاکسید]]
[[fi:Hiilidioksidi]]
[[fr:Dioxyde de carbone]]
[[ga:Dé-ocsaíd charbóin]]
[[gl:Dióxido de carbono]]
[[gv:Daa-ocseed charboan]]
[[he:פחמן דו-חמצני]]
[[hi:कार्बन डाईऑक्साइड]]
[[hr:Ugljikov(IV) oksid]]
[[hsb:Wuhlikowy dioksid]]
[[ht:Dyoksid kabòn]]
[[hu:Szén-dioxid]]
[[id:Karbon dioksida]]
[[io:Karbo dioxido]]
[[is:Koltvísýringur]]
[[it:Anidride carbonica]]
[[ja:二酸化炭素]]
[[jbo:tabrelkijno]]
[[kn:ಇಂಗಾಲದ ಡೈಆಕ್ಸೈಡ್]]
[[ko:이산화 탄소]]
[[la:Carbonii dioxidum]]
[[lt:Anglies dioksidas]]
[[lv:Oglekļa dioksīds]]
[[mk:Јаглерод диоксид]]
[[ml:കാർബൺ ഡയോക്സൈഡ്]]
[[mr:कार्बन डायॉक्साइड]]
[[ms:Karbon dioksida]]
[[my:ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်]]
[[nds:Kohlenstoffdioxid]]
[[nl:Koolstofdioxide]]
[[nn:Karbondioksid]]
[[no:Karbondioksid]]
[[oc:Dioxid de carbòni]]
[[om:Carbon dioxide]]
[[pl:Dwutlenek węgla]]
[[pnb:کاربن ڈائی آکسائڈ]]
[[pt:Dióxido de carbono]]
[[qu:Chimlasay]]
[[ro:Dioxid de carbon]]
[[ru:Оксид углерода(IV)]]
[[sc:Diòssidu de carboniu]]
[[scn:Anidridi carbònica]]
[[sh:Ugljen-dioksid]]
[[simple:Carbon dioxide]]
[[sk:Oxid uhličitý]]
[[sl:Ogljikov dioksid]]
[[sq:Dioksidi i karbonit]]
[[sr:Угљен-диоксид]]
[[stq:Koolestofdioxid]]
[[su:Karbon dioksida]]
[[sv:Koldioxid]]
[[sw:Dioksidi kabonia]]
[[szl:Dwutlynek wůngla]]
[[ta:காபனீரொட்சைட்டு]]
[[te:కార్బన్ డయాక్సైడ్]]
[[th:คาร์บอนไดออกไซด์]]
[[tl:Carbon dioxide]]
[[tr:Karbondioksit]]
[[uk:Діоксид вуглецю]]
[[ur:کاربن دو اکسید]]
[[vi:Cacbon điôxít]]
[[wa:Diyocside di carbone]]
[[yi:קוילן זייערס]]
[[yo:Kárbónì ọlọ́ksíjínìméjì]]
[[zh:二氧化碳]]
[[zh-yue:二氧化碳]]
== ප්‍රයෝජන ==
[[ගොනුව:Soda_bubbles_macro.jpg |thumb|සිසිල් බීම බෝතල්වල ඇති කාබන් ඩයොක්සයිඩ් බුබුළු .]]
ආහාර , තෙල් හා රසායනික කර්මාන්තවල දී කාබන් ඩයොක්සයිඩ් භාවිතා වේ. එය මිලෙන් අඩු හා ගිනි ගන්නා සුළු නොවන නිසා සම්පීඩන වායු අවශ්‍යවන බොහෝ ද්‍රව්‍යයවල දී එය භාවිතා වේ. කාමර උෂ්ණත්වයේ දී හා ලබා ගත හැකි පීඩනයක් වන බාර් 60ක පීඩනයේ දී කාබන් ඩයොක්සයිඩ් වායු සිට ද්‍රව කලාපය දක්වා කලාප පරිවර්තනයක් සිදුවන නිසා අඩංගු භාජනය තුළ උපරිම කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ප්‍රමාණයක් අඩංගු කළ හැකිවීම ද තවත් හේතුවකි. ජීවිතාරක්ෂණ ජැකට්ටු තුළ ද සම්පීඩිත කාබන්ඩයොක්සයිඩ් පිරවූ කැනිස්ටර ඇත. තවද ඇලුමිනියම් කැප්සියුල , වායු පිස්තෝල , බයිසිකල් ටයර් හුළං ගැසීමට හා සෙලිරට්සර් නිෂ්පාදනයට අවශ්‍ය සම්පීඩිත වායු ලබාදීම සදහා විකුණනු ලබයි. ද්‍රව කාබන් ඩයොක්සයිඩ්හි ක්ෂණික වාෂ්පවීම ගල් අගුරු පතල්වල පිපිරවීම් සදහා භාවිත කෙරේ. අධි සාන්ද්‍ර කාබන් ඩයොක්සයිඩ් කාවා වැනි කෘමීන් විනාශ කිරීමට ද යොදා ගනී.
කාබන්ඩයොක්සයිඩ් කාබනීකෘත සිසිල් බීම සෑදීමට හා සෝඩා වතුර සෑදීමට යොදා ගනී. බීර හා වයින්වල කාබනීකෘත භාවය ස්වාභාවික පැසවීම තුළින් ලැබුණත් සමහර නිෂ්පාදකයන් ඒවා කෘතීමව කාබනීකරණය සිදු කරයි. 'පොප් රොක්ස්' නමින් හඳුන්වන රස කැවිල්ලක් තුළ 40 බාර් පමණ පීඩනයක් යටතේ ඇති කාබන්ඩයොක්සයිඩ් වායුව ඇති අතර මුඛය තුළ දී එය දියවී වායු බුබුළු පිට කරමින් පොප් හඬක් නගයි.
පිපුම් කාරක කාබන් ඩයොක්සයිඩ් නිෂ්පාදනය කරන අතර එමගින් ඇනූ පිටි ගුලි පිපීම සිදුවේ. බේකරි යීස්ට් සීනි පැසවීම තුළින් පිටි ගුලිය තුළ දී කාබන් ඩයොක්සයිඩ් මුදා හරින අතර බේකින් පවුඩර් , බේකින් සෝඩා වැනි රසායනික පිපුම් කාරක රත් කළ විට හෝ අම්ල හමුවේ කාබන් ඩයොක්සයිඩ් පිටකරයි.
[[ගොනුව:Carbon Dioxide Laser At The Laser Effects Test Facility.jpg|thumb|කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ලේසරයක්]]
ජංගම පීඩන උපකරණවල වායුමය පද්ධති සටන් රොබොවරු සඳහා වර්තමානයේ දී බහුලවම භාවිතා වන සම්පීඩිත වායුව කාබන්ඩයොක්සයිඩ්ය.
කාබන් ඩයොක්සයිඩ් මගින් ගිනි නිවීම සිදු කළ හැක. විදුලි කාන්දු මගින් සිදුවන ගිනි ගැනීම් නිවීමට සම්පීඩිත ද්‍රව කාබන්ඩයොක්සයිඩ් අඩංගු ගිනි නිවීම් උපකරණ භාවිතා කරයි. වෙල්ඩින් කිරීමේ පරිසරයක් ලෙසද කාබන් ඩයොක්සයිඩ් භාවිතා කරයි. එහිදී උපකරණ මගින් එමගින් ලෝහ ඔක්සිකරණය කිරීම සිදු කරයි. මෝටර්රථ කර්මාන්තයේ දී කාබන් ඩයොක්සයිඩ් පරිසර යටතේ සිදු කරන පෑස්සුම් වෙනත් නිෂ්ක්‍රීය තත්ව යටතේ කරන පෑස්සීම්වලට වඩා භංගුරය. එම පෑස්සුම් කාබනික අම්ලය සෑදීම නිසා කාලයත් සමග නරක් වේ. එය පෑස්සුම් වායුවක් ලෙස යොදාගන්නේ ආගන් , හීලියම් වැනි නිෂ්ක්‍රීය වායු වලට වඩා මිළ අඩු නිසාය.
කාබන් ඩයොක්සයිඩ් බෙහොමයක් ලිපෝෆිල්ක් කාබනික සංයෝග සදහා හොද ද්‍රාවකයක් වන අතර කෝපි වලින් කැෆේන් ඉවත් කිරීමට යොදා ගනී. පළමුව කොළ කෝපි ඇට වතුරෙන් පොගවා අඩි 70 (21m) උස කුළුණක උඩ තබා කු‍ළුණේ පහළින් 930 C පමණ වූ ද්‍රව කාබන් ඩයොක්සයිඩ් යවනු ලැබේ. කෝපිවල ඇති කැෆේන් විවිධ කාබන් ඩයොක්සයිඩ් තුළට අවශෝෂණය වේ.
ඖෂධ හා රසායනික කර්මාන්තවල අවධානය කාබන් ඩයොක්සයඩ් දෙසට යොමු වීමට පටන් ගන්නේ කාබනික ක්ලෝරයිඩ් වලට අඩු විෂ සහිත ආදේශකයක් ලෙස ක්‍රියා කළ හැකි නිසාය. සමහරක් ඩ්‍රයි ක්ලීනර් කරුවන් මේ හේතුව නිසා කාබන් ඩයොක්සයිඩ් භාවිතා කරයි. (හරිත රසායනය බලන්න)
ශාකවල ප්රභාසංස්ලේෂණය සඳහා කාබන් ඩයොක්සයිඩ් අත්‍යවශ්‍යවේ. වර්තමානයේ වායුගෝලයේ කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ප්‍රමාණය ශාකවලට අත්‍යවශ්‍ය ප්‍රමාණයට වඩා මදක් වැඩියෙන් ඇත. එමනිසා හරිතාගාර තුළ ශාක වර්ධනය වේගවත් කිරීමට කාබන් ඩයොක්සයිඩ් වැඩි වායු ගෝලීය තත්ව භාවිතා කරයි. ප්රභාසංස්ලේෂණය සිදු වීමේදී හරිතාගාරය තුළ කාබන් ඩයොක්සයිඩ් සාන්ද්‍රණය අඩු වී ශාක වලට හානිදායක තත්වයක් ඇති විය හැක. කාබන් ඩයොක්සයිඩ්වල අධික සාන්ද්‍රණ සත්ව ජීවිත සඳහා විෂ දායකය. 10,000 ppm (1%) සාන්ද්‍රණයක් පැය කිහිපයක් හරිතාගාරයක් තුළ පවත්වා ගැනීමෙන් එතුළින් සුදු මැස්සන් , මකුළු කීඩෑවන් වැනි කෘමීන් ඉවත් කර ගතහැකි වේ.
බල ශක්ති උත්පාදනයෙන් ලැබෙන කාබන් ඩයොක්සයිඩ් පොකුණු තුළට බුබුළනය කර ඇල්ගී ඉන්පසු එම ඇල්ගී ජෛව ඉන්ධන ලෙස භාවිතා කිරීමට යෝජනා වී ඇත. වෛද්‍ය විද්‍යාවේ දී සංශුද්ධ ඔක්සිජන්වලට 5%ක් දක්වා කාබන්ඩයොක්සයිඩ් එකතු කරනු ලැබේ.මෙමගින් හුස්ම ගැනීම අපහසු අවස්ථාවන්හිදී ශ්වසනය උත්තේජනය කර රුධි‍රයෙහි CO2 හා O2 තුල්‍යතාව පවත්වා ගනී.
සාමාන්‍ය කාර්මික ගෑස් ලේසර් වර්ගය කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ලේසරයයි.
දො‍ඩම් ලෙළිවල ඇති ලිමොනීන් (limonene) ඔක්සයිඩ් හෝ වෙනත් එපොක්සයිඩ් (epoxide) සමග කාබන් ඩයොක්සයිඩ් බන්ධනය වී බහු අවයවක හෝ ප්ලාස්ටික් සාදයි.
වැඩි දියුණු කළ තෙල් ප්‍රතිප්‍රාප්තියේ දී ද කාබන්ඩයොක්යිඩ් යොදා ගනී. එහිදී නිෂ්පාදනය කරන තෙල් ළිං තුළට හෝ ඒ අවටට කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ඇතුල් කෙරේ. මෙහිදී කාබන් ඩයොක්සයිඩ් පීඩන කාරකයක් ලෙස ක්‍රියා කරන අතරම පෙළොව යට ඛනිජ තෙ‍ල්වල දියවී ඒවායේ දුස්ස්‍රාවීතාවය අඩුකර පොළොව තුළින් ඉවතට ගන්නා ළිඳ කරා තෙල් වේගයෙන් ගලායාමට සලස්වයි. විශාල තෙල් බිම්වල කාබන්ඩයොක්සයිඩ් ඇතුල් කරන ස්ථානවලට ප්‍රවාහනයට වෙනම පයිප්ප ජාලයක් ඇත.
රසායනික කර්මාන්තවල දී යූරියා , බයිකාබනේට හා සෝඩියම් සැලිසිලේට නිෂ්පාදනයට කාබන් ඩයොක්සයිඩ් භාවිතා කෙරේ.
ද්‍රව හා ඝන කාබන්ඩයොක්සයිඩ් වැදගත් ශීත කාරක වේ. විශේෂයෙන් ආහාර කර්මාන්තයේදී අයිස්ක්‍රීම් හා මිදුණු කෑම ප්‍රවාහනයේදී හා ගබඩා කිරීමේදී මේවා වැදගත් වේ. ශීතකරණ උපකරණ භාවිතය ප්‍රායෝගික නොවන අවස්ථාවල දී 'ඩ්‍රයි අයිස්' ලෙස හඳුන්වන කාබන් ඩයොක්සයිඩ් භාවිතා කෙරේ.
ද්‍රව කාබන්ඩයොක්සයිඩ් (කාර්මික නාමකරණය R 744 / R -744) R -12 සොයා ගැනීමට පෙර ශීතකාරකයක් ලෙස භාවිතා කළ අතර පාරිසරික බලපෑම් නිසා නැවත වරක් භාවිතයට පැමිණීමට ඉඩ ඇත. වැඩි පරිමාමිතික සිසිලන ධාරිතාවක් ඇති මෙහි භෞතික ගුණ සිසිලනයට ශීත කරණයට හා රත් කිරීමේ අවශ්‍යතාවලට යෝග්‍ය වේ. 130 බාර් දක්වා වූ පීඩනවල ක්‍රියාකාරී විය හැකි නිසා කාබන් ඩයොක්සයිඩ් පද්ධතිවලට අධිප්‍රතිරෝධී උපාංග අවශ්‍ය අතර දැනටමත් බොහෝ කොටස් ඒවා නිපදවා ඇත. රථ වාහනවල සියලු ධාවනත්වවලින් 90% කදීම පාහේ එහි වායු සමීකරණය තුළ R - 134a ට වඩා R 744 කාර්යක්ෂමව ක්‍රියා කරයි. එහි පාරිසරික වාසි (GWP 1 ක් විට ඕගේන්වලට හානිදායක නොවීම , විෂ සහිත නොවීම , ගිනි නොගැනීම) නිසා දැනට මෝටර්රථ , සුපිරි වෙළඳසැල් , උණුවතුර පයිප්ප වැනි HFC භාවිතා කරන දෑ අනාගතයේ දී කාබන්ඩයොක්සයිඩ් වලින් ප්රතිස්ථාපනය විය හැකිය. කොකා කෝලා ආයතනය කාබන් ඩයොක්සයිඩ් මත පදනම් වූ ශීතකරණ යොදාගන්නා අතර එක්සත් ජනපද හමුදාව කාබන් ඩයොක්සයිඩ් මත පදනම් වී ඇති ශීතකරණ හා උණුසුම් කිරීමේ තාක්ෂණය ගැන උනන්දුවෙන් පසුවෙයි.
2007 වසර අවසාන‍යේ දී ලෝක රථ වාහන කර්මාන්තය ඊළඟ පරම්පරාවේ රථ වාහනවල වායු සමීකරණ සඳහා නව ශීතකාරක වායුවක් තීරණයට බලාපොරොත්තුව ඇත. කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ද එහිදී සාකච්ඡාවට බඳුන් වූ විකල්පයකි. (සිසිලන යුද්ධය බලන්න).
== ජීව විද්‍යාත්මක භූමිකාව ==
සෛලීය ස්වසනය නම් ක්‍රියාවලිය ඔස්සේ සිය පරිවෘත්තීය ක්‍රියාකාරිත්වයේ කොටසක් ලෙස O2 යොදාගෙන සීනි / කාබොහයිඩ්‍රේට මේද හා ඇමයිනෝ අම්ල බිද හෙලීම මගින් සිය ශක්ති අවශ්‍යතා සපුරා ගන්නා ජීවීන් මගින් එම ක්‍රියාවලියේ දී නිපදවන අන්තඵලය කාබන් ඩයොක්සයිඩ් වේ. මෙම ජීවීන් අතර සියළු ශාක හා සතුන් බොහෝ දිලීර සහ සමහරක් බැක්ටීරියා අයත් වේ. වඩාත් උසස් ජීවීන් තුළ ද මෙම CO2 වායුව රුධිර ඔස්සේ පෙනහළු කරා පැමිණ ප්‍රශ්වාසය ඔස්සේ බැහැර වීම සිදු වේ. ප්රභාසංස්ලේෂණය සිදු කරන විටදී ශාක වායුගෝලයේ CO2 උරාගනී.
=== ප්‍රභාසංස්ලේෂණයේ කාර්ය භාරය ===
ශාක ප්රභාසංස්ලේෂණය මගින් වායුගෝලයෙන් CO2 ඉවත් කරන අතර එම CO2 ජලය හා එක්කර ආලෝක ශක්තිය යොදාගෙන කාබනික සංයෝග නිපදවීම සිදුකරයි. මෙහිදී ජලය ප්‍රභාවිච්ඡේදනයෙන් ලැබෙන O2 වායුගෝලයට නිදහස් වන අතර ඉතිරිවන H / හයිඩ්‍රජන් පරමාණු නැවත ප්‍රෝටෝන හා ඉලෙක්ට්‍රෝන ලෙසට වෙන්කොට ප්‍රභාපොස්පොරසිලීකරණය මගින් රසායනික ශක්තිය නිපදවීමට යොදා ගැනේ. මෙසේ ලබාගන්නා ශක්තිය කැල්වින් වක්‍රය ඔස්සේ කාබන් තිර කිරීම මගින් කාබොහයිඩ්‍රේට නිපදවීමට යොදා ගැනේ. මෙසේ නිපදවෙන ඵල නැවත ස්වසනය මගින් ශාක වර්ධනයට යොදාගත හැක.
වාතාශ්‍රය ලැබෙන විට පවා හරිතාගාර තුළට CO2 ඇතුල් කිරීම ශාක වර්ධනය පවත්වා ගැනීමට අත්‍යවශ්‍ය වේ. ඊට හේතුව දිවා කාලයේ දී CO2 සාන්ද්‍රණය 200ppm දක්වා පහත වැටීමට ඉඩ තිබීමයි. මෙම අගය C3 ශාකවල ප්රභාසංස්ලේෂණය සදහා අවම අගය වේ. හාත්පස තත්වවලට සාපේක්ෂව 1000 ppm CO2 සාන්ද්‍රණයක් යටතේ ශාක වර්ධන සීඝ්‍රතාව 50% කින් පමණ ඉහළ යා හැක.
ශාක ස්වායු ස්වසනයේ දී CO2 නිදහස් කිරීමද සිදු කරන බැවින් සමස්ත වශයෙන් CO2 අවශෝෂක ලෙස ක්‍රියා කරන්නේ වර්ධක අවධියේ දී පමණි. උදාහරණයක් ලෙස ගතහොත් වර්ධක අවධියේ පවතින වනාන්තරයක් වසරකට CO2 ටොන් විශාල ගණනක් අවශෝෂණය කරන අතර පරිණත වනාන්තරයක් එය ජෛව සංස්ලේෂණයේ දී අවශෝෂණය කරන CO2 ප්‍රමාණයට සමාන ප්‍රමාණයක් ස්වසනය හා මළ කොටස් දිරාපත් වීම ඔස්සේ ( කඩා වැටුණු අතු වැකි) නිදහස් කරයි. කෙසේ නමුත් පරිණත වනාන්තර පෘථිවි වායුගෝලයේ CO2 සමතුලිතතාව පවත්වා ගැනීම සදහා ඉතා වැදගත් වේ. මීට අමතරව ප්ලවාංග මගින් ප්රභාසංස්ලේෂණය ඔස්සේ ඉහළ සාගර කලාපයේ ද්‍රවිත CO2 උරා ගැනීමට ඉඩ සැලසීම පෘථිවිය මත ජීවයේ පැවැත්මට අතිශය වැදගත් වේ.
=== විෂ සහිත ස්වභාවය ===
නැටුම් වාතයේ CO2 ප්‍රමාණය / ප්‍රතිශතය ස්ථානීය ලක්ෂණ අනුව 0.03% ක් 0.06% එනම් 300ppm - 600 ppm අතර විචලනය වේ.
සාමාන්‍ය පුද්ගලයෙකුගේ ප්‍රශ්වාස වාතයේ පරිමාවෙන් 4.5%ක් පමණ CO2 වලින් සමන්විතය.
සාමාන්‍ය පිරිමින්ට පවා වැඩි CO2 සාන්ද්‍රණවලට තරමක් දුරට අනුවර්තනය විය හැක. 3% ක CO2 සාන්ද්‍රණයක් සහිත වාතය දිගින් දිගටම මාසයක කාලයක් ද 4% ක CO2 සාන්ද්‍රණයක් සහිත වාතය දිගින් දිගටම සතියකට වැඩි කාලයක් ද ආශ්වාසය කිරීම දරාගත හැකි වේ. තවද සංවෘත වායුමය අවකාශ (උදා- සබ්මැරීන) සදහා 2% ක CO2 ප්‍රතිශතයක් සහිත වාතය යොදා ගත හැකි බවට මත පලවී තිබේ. ඊට හේතුව ඉහත අනුවර්තනය තාවකාලික කායික ප්‍රතිචාරයක් වීමයි. මෙම සාන්ද්‍රණයේ දී සාමාන්‍ය කායික ක්‍රියාකාරිත්වයෙහි අඩුවීමක් සිදු නොවේ.
මුළු පරිමාවෙන් 5%කට වැඩි ප්‍රතිශතයක් CO2 සහිත (50000ppm) වාතය ආශ්වාස කිරීම අනතුරුදායක වන අතර දි‍නකට පැය අටක කාලයක් රැකියාවේ යෙදෙන නිරෝගී වැඩිහිටියන් සඳහා නිර්දේශිත උපරිම ආරක්ෂාකාරී අගය වර්තමානයේ දී 0.5% ක් හෙවත් 5000 ppm වේ. හෘද රෝග ආශ්වාස ප්‍රශ්වාස අපහසුතා සහිත පුද්ගලයන් මහළු අය සහ ළමුන් සඳහා නිර්දේශිත ආරක්ෂාකාරී උපරිම අගය මීටද බොහෝ අඩු අගයකි.
මෙම අගයයන් සංශුද්ධ CO2 සාන්ද්‍රණ සඳහා අදාල වේ. පිරිසිදු වායුගෝලීය වාතයට සාපේක්ෂව මිනිසුන්ගෙන් පිරුණු අභ්‍යන්තර අවකාශයන්හි CO2 සාන්ද්‍රණය ඉහත අගයන් ඉක්මවා යා හැක. 1000 ppm CO2 සාන්ද්‍රණයක් යටතේ 20%ක ප්‍රතිශතයක් වූ පිරිසකට අපහසුතාවන්ට මුහුණ දිය හැකි අතර CO2 සාන්ද්‍රණය ඉහළ යන විට අපහසුතාව ද වැඩි වේ. නමුත් මෙම අපහසුතාවට හේතුව CO2 නොවන අතර මෙවන් විටෙක අධිකව දහඩිය දැමීම හා ස්වසනය නිසා නිකුත්ව අනෙකුත් වායූන් මෙම අපහසුතාව ඇති කිරීමට හේතු වේ. 2000ppm CO2 සාන්ද්‍රණයක් යටතේ බහුතරයක් සැලකිය යුතු අපහසුතාවයන්ට මුහුණ පාන අතර වැඩි දෙනෙක් ඕක්කාරය හා හිසරදය වැනි තත්වයන්ගෙන් පීඩාවට පත්වීම සිදු වේ. අභ්‍යන්තර අවකාශයන්හි වායු තත්ව දර්ශකයන්හිදී 300 ppm සිට 2500 ppm දක්වා වූ මට්ටම් දර්ශක අගයක් සේ භාවිතා කෙරේ.
CO2 විෂවීමේ තත්ව සඳහා පතල්කරුවන් විවිධ නම් භාවිතා කරති. අධික CO2 සාන්ද්‍රණයක් නිසා හානි සිදුවීම වැළැක්වීමට පතල්කරුවන් පතල් තුළ කූඩු කළ කැනරි කුරුල්ලන් තබා තැනීම සිදු කරති. මිනිසුන්ට අහිතකර CO2 සාන්ද්‍රණයන්ට සාපේක්ෂව පක්ෂීන්ට අහිතකර සාන්ද්‍රණයක් වඩාත් අඩු බැවින් මිනිසුන්ට අහිතකර සාන්ද්‍රණයන්ට CO2 එලැඹීමට පෙර අනිවාර්යයෙන්ම කැනරි කුරුල්ලන් මියයාම සිදු වේ. 1986 වර්ෂයේ කැමරූන්හි “ලේක් නයොස්” හිදී CO2 වායුව ප්‍රදේශයේ මතුපිට වායුගෝලයේ වූ සැහැල්ලු වායූන් (O2 වැනි) ඉවතට තල්ලු කිරීම නිසා ඉහත සිද්ධියෙන් ජීවිත 2000කට ආසන්න සංඛ්‍යාවක් අහිමි විය.
කිසියම් අවකාශයක් තුළ CO2 වායුවේ ppm අගය (මිලියනයකට තිබෙන කොටස් ගත්කළ CDPL අගය) එම අවකාශය තුළ වාසය කරන්නන්ට හිසරදය හා නිදිබර ගතිය ඇති කරන හා ක්‍රියාකාරිත්වය අඩ කරන වායු දූෂක මැනීමට එක්තරා විකල්ප ක්‍රමයක් ලෙස භාවිතා වේ. ඉහත අහිතකර ප්‍රතිඵලවලින් මිදීම සඳහා අභ්‍යන්තර වායු ප්‍රමිතිය CO2 600 ppm ට අඩු තත්වයක පවත්වාගත යුතු වේ. මෙම CO2 අගයත් CDPL අගයක් ලෙස ප්‍රකාශ කරනු ලැබේ.NIOSH ට අනුව 1000 ඉක්මවන CDPL අගයයත් ප්‍රමාණවත් වාතාශ්‍රය නොලැබීමට පෙන්වන සාධකයකි. CDPL අගය සංවෘත අවකාශයක් තුළ 1000 නොඉක්මවිය යුතු බව ASHRAE නිර්දේශ කරයි. තවද රැකියා ස්ථානවල දිගු කාලීන නිරාවර්ණ තත්ව සඳහා සීමාව CDPL අගය 5000 නොඉක්මවිය යුතු බව OSHA මගින් තීරණය කර ඇත. මේ අතර එක්සත් ජනපදයේ රැකියාව හා බැදුණු ආරක්ෂාව යහපත් සෞඛ්‍ය පිළිබඳ රාජ්‍ය ආයතනය මගින් 30000ට වැඩි CDPL අගයක් සහිත අවකාශයන්ට සේවකයන් නිරාවරණය කළ හැකි උපරිම කාලය විනාඩි 10කට සීමා කර තිබෙන අතර 40000ට වැඩි CDPL අගයන් සෞඛ්‍ය හා ආරක්ෂාවට ක්ෂණික තර්ජන එල්ල කරන තත්ව සේ ප්‍රකාශයට පත් කර තිබේ. CDPL 50000ක අගයක් යටතේ පැය භාගයක කාලයක් ස්වසනය කිරීම ඉතා දරුණු ප්‍රතිඵල ගෙන දිය හැකි අතර 70000ත් 100000ත් අතර CDPL අගයන්ට නිරාවරණය වීමෙන් විනාඩි කිහිපයක් තුළ සිහිවිසඤ්ඥ තත්වයට පත්වීමට හේතු වේ. මේ අනුව කාබන් ඩයොක්සයිඩ් වායුමය හෝ (වියළි අයිස්) ඝන තත්ව යටතේ භාවිතා කරන්නේ නම් වාතාශ්‍රය සහිත තත්ව යටතේ සිදු කළ යුතු වේ.
| 