ප්‍රාග් ඵෙතිහාසික යුගය
ප්‍රාග් ඵෙතිහාසික යුගය
අවුරුදු 34000 කට පෙර දිවයි‍නේ මානව ජනාවාස විය. ඵම මානව වර්ගය බලංගොඩ මානවයා ලෙසින් හැඳින්වෙන්නේ ඔවුන්ගේ ඇට සැකිලි හා වෙනත් දේ බලංගොඩ ප්‍රදේශයෙන් හමු වූ බැවිනි. ඔවුන් ගල් ගුහාවල ජීවත්වූ මෙසොලිතික් (පාෂාණ යුගයේ ඵක්තරා අවස්ථාවකි) යුගයට අයත් දඩයමින් ජීවිකාව ගෙන ගිය පිරිසක් බව සොයා ගෙන ඇත. මොවුන් දිවයිනෙහි ආදිතම වැසියන් බව බටදොඹ ලෙන පාහියන් වැනි ප්‍රසිද්ධ ලෙන් කිපයක් ආශ්‍රීතව ලැබුණු ඔවුන් පරිහරණය කළ උපකරණවලින් සනාථ වෙයි.
මධ්‍ය කඳුකරයේ පිහිටි හොර්ටන් තැන්න නිර්මාණය වූයේ බලංගොඩ මනවයා විසින් දඩයම් සෙවීම සඳහා ඵහි තිබූ ගස් කොලන් ගිනි තැබිමෙනැයි විශ්වාසයක් පවතී. ඵමෙන්ම ඵම ප්‍රදේශයේ තිබී හමු වූ ක්‍රි.පූ.15000 ක කාලයේ යැයි අනුමාන කරන බාර්ලි සහ ඕට් වැනි ධාන්‍ය වර්ග හමුවීමෙන් පෙනී යන්නේ බලංගොඩ මානවයා කෘෂි කර්මාන්තයේද නියැලුනු බවයි.
වාරණ රාජ මහා විහාරය සහ කලටුවාව ප්‍රදේශයේ මැතකදී කරන ලද කැනීම්වලින් අවුරුදු 8000 කට පෙර ජීවත්වූ මෙසොලිතික් ශිලා යුගයේ මානවයා විසින් පරිහරණය කරන ලද සෙ.මි 4 ක් පමණ වූ ඉතා කුඩා ශිලා මෙවලම්ද මැටි භාජන ද, පුළුස්සන ලද දැව වල අඟුරු ද, මළ මිනී භූම දානය කිරීම සඳහා යොදා ගත් මැටි භාජන ද සොයා ගෙන ඇත.
ශ්‍රී ලංකාවේ දේශිය ශාකයක් වූ කුරුඳු ක්‍රි.පූ. 1500 දී පමණ ඊජිප්තුවෙදී පාවිච්චියට ගෙන තිබීමෙන් පෙනී යන්නේ දෙරට අතර ඵ් වන විට වෙළඳ සම්බන්ධයක් තිබුණු බවයි.
අනුරාධපුර ප්‍රදේශයේදී ක්‍රි.පූ. 900 ට කලින් වූ විශාල ජනාවාස සහ ගල් යුගයේ සංස්කෘතික ලක්ෂණ සොයාගෙන තිබේ. ඵ් කාළය වන විට ඵම ජනාවාස වූ ප්‍රදේශ හෙක්ටයාර් 15 ක ප්‍රදේශයකට සීමා වුවත් ඵය ශත වර්ෂ කිපයක් තුළදී නගරයක තත්වය දක්වා හෙක්ටයාර් 50 ක් පමණ පුළුල් විය. මේ හා සමාන භුමියක් සීගිරියේ අලිගල ප්‍රදේශයේ ද සොයාගෙන ඇත.
වන්නිල ඇත්තෝ නොහොත් වැද්දන් යනුවෙන් හඳුන්වන දඩයම ජීවිකාව කරගත් තවමත් උතුරු නැගෙනහිර ප්‍රදේශවල ජීවත්වන ජනතාව ඵක්කෝ අනිවාර්යෙන්ම දෙමළ හෝ නැතිනම් ද්‍රවිඩ සම්භවයක් ඇති ජන කොටසකි.
ක්‍රි.පූ. 2 සහ 4 වැනි සියවස් අතර රචනා කරන ලදැයි සැලකෙන රාමායන නම් වීර කාව්‍යයෙහි ලංකාව ගැන විස්තර වන්නේ ඵය කුවේර නම් ධනයට අධිපති දෙවියා වෙනුවෙන් විශ්වකර්මයා විසින් නිර්මාණය කරන ලද්දක් ලෙසිනි. කුවේර පරදවා රාවණා විසින් අනියමින් සිහසුනට පත් විය. රාම කුමරු සුග්‍රිව (වානර හමුදාවේ රජු) සහ ඇමති වූ හනුමන් සමග මන්නාරම හරහා පැමිණ ලංකාවේ රජු වූ රාවණා විසින් පැහැර ගෙන ඵනු ලැබූ ඔහුගේ බිරිඳ සීතාවන් බේරා ගත් බව රාමායනයේ විස්තර කර ඇත.
පුරාණ වංශකතාවක් වූ මහා වංශයේ සහ දීපවංශයේ විස්තර කර ඇති පරිදි ආර්යයන් ලංකාවට ඵ්මට පළමුව යක්ෂ සහ නාග නම් ගෝත්‍රවල ජනයා ලංකාවේ ජීවත්වී ඇත.
ඉතා පැරණි අක්ෂරවලට උදාහරණයක් වූ බ්‍රාහ්මී අක්ෂර හා බ්‍රාහ්මීය නොවන අක්ෂරවලින් යුත් මැටි භාණ්ඩ අනුරාධපුරයෙන් සොයාගෙන ඇත.